volume 1
maart 1999

"Pas op voor Philip Bloemendal!"

Op bezoek bij Philip Bloemendal

door Jelle Boonstra

Op maandag 22 februari 1999 overleed Philip Bloemendal. Hij was tachtig jaar oud en een bekende Nederlander, al was zijn gezicht minder bekend dan zijn stem. Maar, vrijwel iedere Nederlander die vóór 1986 de Nederlandse bioscopen bezocht zal zijn stem direct herkennen als die van het Polygoon-journaal. Jelle Boonstra legde ooit een bezoek af bij Bloemendal en haalt die herinnering hier voor ons boven.

Links: Philip Bloemendal aan het begin van zijn carrière

Hij overleed maandag 22 februari j.l. op 80-jarige leeftijd: Philip Bloemendal, de stem van het Polygoon-journaal. Een instituut. Een eigenzinnig man ook, die pas op latere leeftijd in het vak begonnen was. In de jaren dertig had hij heel bescheiden 'n knopenwinkeltje in Amsterdam gedreven en pas na de oorlog — waarin zijn hele familie in Auschwitz werd vergast — solliciteerde hij op aanraden van z'n vrouw bij Radio Herrijzend Nederland, "omdat hij zo'n mooie, lieve stem had."

In 1946 stapte hij over naar het Polygoon-journaal, toen nog het enige nieuws-met-beelden in Nederland, dat wekelijks in 250 bioscopen was te zien was. De stem van Bloemendal werd een begrip. "De stem van Nederland," schreven de kranten eind februari in hun necrologieën. Kritiek was er ook, op de man, die als koningsklant eigenlijk steevast de kant van gezag en autoriteit koos, en in de wilde jaren zestig, de provo's en vernieuwers met dédain afschilderde als nozems en relschoppers; en die het schoonvegen van de Dam met z'n damslapers door onze Jannen met hoorbare instemming beschreef. Ach, iedereen is een kind van z'n tijd, geen koe zo bont of er is wel een vlekje aan — en wie wil dat iemand met zo'n stem, waarop je stiekem jaloers bent, niet vergeven?

Bloemendal was, mede vanwege die schaduwkanten, een van mijn radio-favorieten. Daarom ik ging ik tien jaar geleden op bezoek bij "de stem van Nederland" die voor "één fles goeie whisky en een CD-bon" bereid was gebleken enige teksten in te spreken aan de keukentafel. Nog steeds is het fantastisch om die teksten terug te horen, die boven in de werkkamer, bedacht op de typemachine, niet erg veel impact leken te hebben, maar eenmaal uitgesproken door Bloemendal opeens vol ritme en autoriteit bleken te zitten. Die inspreeksessie was een belevenis. Mijn persoonlijke herinnering aan Philip Bloemendal:

Rechts: Philip Bloemendal na zijn afscheid van het Polygoon-journaal

"Pas op voor Philip Bloemendal. Als hij je mag, dan zit je gebeiteld. Maar als hij je niet mag, nou — berg je dan maar. Dan maakt hij de kachel met je aan, en dan ben je blij dat je weer naar buiten mag," zei m'n maat en oud-klasgenoot Willem de Jonge, toen hij hoorde, dat ik met de Revox en twee microfoons naar Philip Bloemendal zou afreizen, die wel wat leuke tekstjes voor ons wilde inspreken.

Willem kon het weten. Hij had Filmacademie gedaan, en net als de generaties voor hem, ook stage gelopen bij Polygoon, toen een filmjournaal in verval. In de hoogtijdagen was het Polygoon-journaal nagenoeg in alle Nederlandse bioscopen te zien, maar de klad kwam er gaandeweg in, op het moment dat de teevee de actuele nieuwsvoorziening overnam. De neergang begon al in de jaren zestig en stopte in 1986 — toen het Polygoon er definitief de brui aan gaf. Voor de Filmacademie bleef Polygoon echter één van de weinige opleidingsinstituten waar studenten in de praktijk wat ervaring op konden doen. De rol van Bloemendal — die niet alleen de stem was van het journaal, maar ook de samensteller en directeur — was legendarisch.

Willem vertelt het altijd nog graag bij de borrel: "Dan stuurde Polygoon je ergens met de camera heen, naar een motorcross, of overhandiging van een eerste tulp, en dan zat er maar heel weinig film in de trommel, die je kon volschieten. Uit persoonlijke zuinigheid van Bloemendal, maar nadrukkelijk ook als leerschool. Hij vond dat je spaarzaam moest filmen en dat alles wat je schoot bij de montage ook bruikbaar moest wezen. Als je dan terug kwam van zo'n missie en de film was ontwikkeld, dan deed Bloemendal 'm eigenhandig op de montage-tafel. Hij ging er achter zitten en wij stonden er in eerbiedige stilte omheen. Wee je gebeente als hij dan op monitor zag dat er te weinig vaart of beweging op de film was. Dan riep-ie boos uit: "Dia's! dia's! Dit zijn allemaal dia's! Ik stuur jullie weg met een trommel vol film en waar komen jullie mee terug? Met dia's! Weet je wel hoeveel film per meter kost? Eén-gulden-vijftig. Dit kan zo de prullenbak in. Terwijl hij dan boos de film uit het mechaniek trok, riep-ie uit: Eén-vijftig de prullenbak in, drie gulden, vier gulden, zes gulden. Zeven-en-een-halve gulden. Allemaal verprutst."

Die anekdote galmde natuurlijk door m'n achterhoofd, toen ik op een zonnige maartdag in 1988 samen met collega Sander aanbelde bij Bloemendal's bungalow in Amersfoort. Dan heb je toch iets van — vol verwachting klopt het hart, je kent zo'n man dan wel uit interviews en tv-programma's, maar hoe zou-ie in werkelijkheid zijn? Een beetje nors deed hij de deur open. "Dag jongens, kom erin." En met die prachtige Polygoonstem kwam daar een hele monoloog achteraan. "Ga zitten. Mijn vrouw zei dat ik vooral niet moest vergeten om jullie koek bij de koffie te geven en die heeft ze hier ergens opgeborgen. Ik zal even kijken, en hoe drinken jullie de koffie eigenlijk?"

Die vraag herhaalde hij ietwat luider en met wat geïrriteerde stem: "Hoe drinken jullie de koffie eigenlijk?" Ik schrok op uit m'n gedachten, want de eerste keer had ik die vraag niet eens gehoord. "Got, sorry, meneer Bloemendal. Ik zat zo te luisteren naar de dictie van uw stem en dat speciale geluid, dat ik helemaal niet meer hoorde wat U eigenlijk zei. Die stem van U is een soort tijdmachine. Je waant je meteen weer in bioscoop De Kroon bij ons in de stad, in de nekkramploge, in de goedkope stoelen op de eerste drie rijen. Wat zei U dus eigenlijk?"

Bloemendal moest daar om grinniken, kennelijk zat die opmerking midden in de roos bij 'm. En we zagen dat het ijs wel zou breken. Maar eerst wilde-ie toch de teksten eens even zien. Met strenge hand pakte hij de twee A4-tjes aan (we hadden er nog twee in de tas, maar die durfden we nog niet te geven, uit angst dat-ie dat allemaal wel wat veel tekst zou vinden voor één fles jajem en zo'n platenbon) en hij zei: "Wat doe je eigenlijk voor de kost?" "Ik ben journalist bij een paar regionale dagbladen, meneer Bloemendal," zei ik wat beschroomd. "Hmmmmnn," zei hij, pakte de balpen, en vervolgde: "hier staat geen komma en dat woord daar hoort met een 'n', slordig hoor."

We begonnen de Bloemendal-gesel al te vrezen, maar de wrevel was slechts van korte duur. Hij ging achter de keukentafel zitten: "Wacht, ik zet eerst even de klok stil, anders heb je getik-tak op de band," zei hij. "Kom maar op met die teksten. En hoe wil je het hebben? Met mijn gewone stem? Of helemaal Polygoon? Wacht, ik doe je het even voor." Toen las hij 't eerste tekstje ingetogen. Daarna deed hij het 'Polygoon', met een stem-volume dat zeker zes keer zo hard was. ("Die methode heb ik geleerd toen ik in 1946 in de bioscoop ging zitten om te horen hoe ik het eerste journaal had ingelezen. Dat kwam daar helemaal niet goed over. Veel te zacht, hé, veel te bescheiden. Daarom ben ik heel gedragen gaan doen, in zo'n volle zaal moet je met je teksten over de mensen heen," vertelde hij in elk interview).

De meters op de Revox sloegen diep in het rood. We keken in naar die mond van Bloemendal waar dat beroemde timbre, van de bioscoop uit de jaren van onze jeugd, zomaar uitkwam — en dat gewoon aan z'n keukentafel met een geblokt kleedje erop. "Nou, doet U het maar Polygoon," zei ik voorzichtig. "Tja, dat dacht ik wel," zei Bloemendal een beetje kribbig, "dat wil iedereen altijd."

In nog geen tien minuten stonden alle teksten erop en had hij ze ook nog met verschillende intonaties gelezen. "Is dit alles, wat ik lezen moet, zijn jullie hier voor die paar tekstjes helemaal naartoe gereden?" zei hij verbaasd. Tijd dus om met een dommige blik de andere velletjes uit de tas te halen. Och, tjonge, wat vervelend — we waren deze nog vergeten. Bloemendal werkte zich er in soepele cadans weer door, alleen even stoppend voor een voorbijrijdende brommer op straat — "Kan ik verder of hoor je 'm nog op je koptelefoon," vraagt hij op de band die nog steeds op een pronte plek in m'n kast staat.

Ook die laatste teksten waren weer in een mum van tijd gedaan. "Fijn — klaar is Kees," zei Bloemendal. "Nog een kopje koffie jongens?" Het uur dat volgde, werd een one man-show van Bloemendal, een monoloog, waar we eerst om moesten grinniken, daarna om moesten lachen en uiteindelijk om moesten schateren. Zijn visie op de wereld was eenvoudig samen te vatten: "Ik heb de mooiste stem van Nederland, dat zegt men altijd tegen me, en ze hebben groot gelijk. Bovendien ben ik ook nog iemand, die het meest beschaafd spreekt van heel Nederland; het is niet voor niets dat ze mij van TNO hebben gevraagd om m'n stem te lenen voor het implanteren van een goede spreekstem in de computer," zei hij.

Zijn tweede stelling: "Bij de televisie werken veelal stoethaspels, en hoe ze op de radio aan veel van die incapabele hufters zijn gekomen, is me een groot raadsel." We wachtten na dit alles even op de punch-line — zou dit slechts bedoeld zijn als een aanloopje op de alles relativerende grap? Nee hoor — die mededelingen gingen vol zelfvertrouwen zo nog een uur zo door op dezelfde toon en van dezelfde strekking. Zou hij dat echt allemaal zo menen, of was het slechts allemaal ironisch bedoeld? Zelfs in de auto, op de weg terug, kwamen we niet uit de knellende vraag.

Hoe dan ook. De anekdotes waren fantastisch. Vanuit z'n leren fauteuil op een draaipootje schoot Bloemendal argeloos de ene na de andere reputatie aan flarden. "Neem nou Joop van Zijl," sprak hij met stemverheffing (bijna weer op Polygoon-toon), "ik vind het een aardige vent, begrijp me goed, en ik mag graag met 'm golfen, maar met alle respect: nieuwslezen kan hij niet. Joop draagt die teksten niet, maar hij vertelt maar gewoon wat voor zich uit." Hij deed het even voor. Lijzig, op de van-Zijl-toon: "De koningin is vandaag naar Lech vertrokken en ook Prins Claus ging mee en is van plan twee weken in Oostenrijk te blijven en daarna op staatsbezoek in India dat op 2 februari." "Als ik dat op televisie hoor," zei Bloemendal, "dan kan ik me niet bedwingen en dan roep ik na elke zin boos uit: Punt! Punt! Lees nou verdomme 'ns een punt! En dan zegt mijn vrouw: Stop Flip, asjeblieft, denk aan je bloeddruk."

Langenberg (zie foto hiernaast) was in het bijzonder een mikpunt van Bloemendal's gramschap. Als die bij het ANP het nieuws las, dan kon hij erop rekenen dat De Stem van Het Polygoon-journaal in Amersfoort het in groeiende ergernis zat aan te horen. "Die man kon er niets van. Verkeerde intonaties, geen punten. Lispelen. Volgens mij begreep-ie gewoon niet eens wat-ie las." In de media had hij al eens betoogd dat er een actiegroep "Weer Arend Langenberg uit Hilversum" zou moeten komen, met hemzelf als voorzitter. "Ik stond me een keer te scheren, op een vrijdagochtend. Kwam om negen uur Langenberg met het nieuws op de radio. Die vertelde toen dat Gorbatsjov naar Washington was gereisd, maar dat werd zo krakkemikkig gelezen, dat het net klonk of president Gorbatsjov en partijleider van de USSR waren geland. Twee personen dus, terwijl het de functies waren van één en dezelfde man. Ik kon me toen niet bedwingen en heb Rien Huizing gebeld, toen nog chef van ANP Radio en een vakvriend van vroeger. Met de scheerzeep nog op de kaken heb ik gebeld en gezegd: 'Trek die incapabele vent achter de microfoon vandaan. Schop hem het gebouw uit, geef hem een terreinverbod.'"

"Rien reageerde laconiek. Die zei: 'Je treft, de incapabele vent komt net voorbij lopen, alsjeblieft, heb je 'm zelf.'" Bloemendal vervolgde glunderend: "Met groeiende kwaadheid zat Arend Langenberg me aan te horen. En nou moet ik even een zijstap maken: ze hadden me twee jaar eerder gevraagd om voor de Amsterdamse metro de stations aan te kondigen. Als je in de ondergrondse zit, en de deuren bij een station gaan open, dan hoor je mij zeggen: Amsterdam Centraal. Ze lieten me zelfs allemaal namen van stations inlezen die nog niet eens gebouwd zijn. Ik zei: 'Ik heb jullie wel door, zo kan ik zelfs na m'n dood de stations van jullie metro nog aankondigen.' Maar goed, Langenberg luisterde naar m'n boosheid en zei toen, heel afgemeten: 'Beste meneer Bloemendal, ik woon in Amsterdam, en als ik naar Hilversum ga, moet ik altijd met de metro. En als ik daarin zit, word ik elke dag ook schijtziek van uw stem.' En toen gooide hij de hoorn erop!"

En zo ging het door, met Bloemendal, moeiteloos werkte hij een rijtje van omroepmedewerkers af, die zijns inziens geen knip voor de neus waard waren. "Maar," zei hij opeens, "weet je wie ik wel heel goed vind?" Collega Sander en ik keken elkaar verrast aan. Wat — Philip Bloemendal, die iemand goed vindt? "Noraly Beijers," zei hij. Nu was onze verrassing helemaal groot. Als er nou op iémand kritiek kon zijn. "Ja," herhaalde hij nog eens, "Noraly Beijers — maar dan op Radio Curaçao." Hahaha, een ontmoeting om te koesteren.

Het wekelijkse Polygoon-journaal werd tot en met 1986 vertoond in alle Nederlandse bioscopen. De inhoud en vormgeving was sterk gebonden aan het na-oorlogse wederopbouw-denken en de journaals worden algemeen beschouwd als iconen van de Nederlandse geschiedenis. De stem van Philip Bloemendal is daar onverbrekelijk mee verbonden. De stille beelden zijn inmiddels allemaal gerestaureerd. Haghe Films en Cineco werken nu aan de restauratie van de journaals die vanaf 1953 werden vertoond. De NOB zal ze op video zetten.

Begin april 2002 werd bekend dat de familie van Philip Bloemendal toestemming heeft gegeven om diens zijn naam te verbinden aan een stimuleringsprijs voor jonge radio- en televisie-talenten. De prijs zal in het najaar van 2002 voor het eerst worden uitgereikt en bestaan uit een oorkonde, een kunstwerk en een bedrag van € 3.500,-. De prijs zal eens in de twee jaar zal worden toegewezen aan een jonge programmamaker die een duidelijke stem heeft maar — heel toepasselijk voor een prijs met de naam van Bloemendal — bovenal beschikt over een helder taalgebruik.