volume 1
juni 1998

Strijdradio vanaf de barricade

Radio De Vrije Keyser

door Frans Schuurbiers

Het is al weer bijna twintig jaar geleden, dat in Amsterdam de panden van de Grote Keyser werden gekraakt. Bij alle tumult dat zich daaromheen voltrok, speelde de radiozender De Vrije Keyser een belangrijke rol. Ter herinnering diepte de redactie van Soundscapes uit de jaargang 1980 van het tijdschrift RadioVisie het volgende artikel op van Frans Schuurbiers. De sfeer rond het kraakpand en de radiozender is in het stuk goed terug te vinden. Het begint al direct in de aanhef, waar de auteur schrijft: "Om het risico van vervolging tot een minimum te beperken, kan RadioVisie in het nu volgende verslag géén namen noemen van de programma-makers en technici van het illegale, Amsterdamse radio-station De Vrije Keyser. Dat is ook de reden, dat de oorspronkelijke 'interview-vorm' van de publicatie is gewijzigd in een meer beschouwende reportage."

Radio De Vrije Keyser. "Martijn, kun jij vertellen wat er met op 30 april gebeurde?" "Ik ben door zes ME-ers en twee agenten met gummiknuppels zeer hardhandig bewerkt en daarna in de Warmoesstraat total-loss geslagen, terwijl er totaal geen reden om mij aan te houden; ik ben vanmorgen vrijgesproken, maar ik ben wel een tand kwijt, heb overal kneuzingen en blauwe plekken, kortom, ik ben behoorlijk in mekaar geramd!" Tot zover dit programma-fragment uit een programma van Radio De Vrije Keyser. Het geeft aan wat er allemaal mogelijk is op Nederlands bekendste strijdzender. Geen censuur. De vrijheid, die de officiële lokale omroep Radio Stad-Amsterdam vanwege de toegenomen politieke druk ná de Vondelstraat- en kroningsrellen de laatste tijd tekort komt, benut Radio de Vrije Keyser nog volledig. Niet gehinderd door afhankelijkheid van subsidies brengt het station elke woensdag en zaterdag vanaf 19.00 uur haar provocerende programma's. En die handelen uiteraard niet over de laatste verschuivingen de hitlijsten, maar die gaan over — wezenlijke — dingen.

"Er worden programma's gemaakt over alles wat bij de mensen leeft," zoals onlangs presentatrice van het radiostation tegen ons verklaarde, toen we er als RadioVisie-medewerkers een bezoek aflegden. Via de uitzendingen op de 101 MHz FM kom je er pas echt achter wat hieronder verstaan wordt. In de één à twee uur durende uitzendingen komen de meest uiteenlopende onderwerpen aan bod. We noemen wat voorbeelden uit een recente uitzending: — mensen komen vertellen over hun problemen die ze ondervinden bij het kraken van een huis in een klein, conservatief dorp in de omgeving van de hoofdstad; — verhalen over acties tegen de kerncentrale's; — een verslag van een demonstratie; — een jongen vertelt, dat hij het onlangs georganiseerde feest in en rond De Groote Keyser prima vond, een ander is het hiermee niet eens en zegt, dat de meeste muziekgroepen "zwaar kloote" waren. Iedereen kan z'n mening kwijt via Radio De Vrije Keyser. Uiteraard wordt de informatie afgewisseld met muziek, géén Boney M of Spargo, maar wel bijvoorbeeld bandopnamen van life-concerten en min of meer progressief elpee-werk, zoals dat van Santana, Frank Zappa en Bob Dylan. Natuurlijk wordt de protestmuziek niet vergeten: Vuile Mong, Bots, de Veulpoepers en vele anderen zijn regelmatig te beluisteren.

Links: De Groote Keyser. Deze ANP-foto dateert van 15 januari 1980 en laat een van de zwaar-gebarricadeerde toegangen zien van het in een Middeleeuwse burcht veranderde grachtenhuizen-complex De Groote Keyser. Op die manier kan de vanuit dit pand opererende illegale radiozender De Vrije Keyser ongestoord verder zenden.

Het verleden. Openlijk en vrij zendt Radio De Vrije Keyser al sinds december 1979 uit. Het "hoe en waarom" hopen we met een blik op het verschijnsel — kraken — en de geschiedenis van Radio De Vrije Keyser en De Groote Keyser duidelijk te maken. Om met de laatste te beginnen: er zou geen Radio De Vrije Keyser mogelijk zijn, als er geen Groote Keyser was. Hieronder wordt namelijk het enorme complex grachtenhuizen aan de Keizersgracht bedoeld. Een complex met een geschiedenis. Honderd jaar geleden (1880) vestigde zich de Technische Unie zich aan de Keizersgracht. In de loop van deze eeuw had het bedrijf herhaaldelijk meer ruimte nodig en kocht daartoe steeds de aangrenzende panden aan de Keizersgracht op en huurde die aan de nabij- en achterliggende Prinsengracht.

Toen het Nederlandse bedrijf OGEM haar, voornamelijk in Indonesië en Latijns-Amerika, vergaarde kapitaal in eigen land wilde investeren, kocht ze in 1969 de Technische Unie op. In 1977 verhuisde het TU-verkoopkantoor van de Prinsengracht naar de Houtmankade. De centrale organisatie van de Technische Unie verliet begin 1978 de Keizersgracht om naar Amstelveen te gaan. Vanaf dit moment stond de immense rij grachtenhuizen leeg. Na enige tijd vindt de OGEM een koper: de in Spanje wonende belegger (speculant?) Willi Leon. De panden Keizersgracht 242-252 zouden op 2 januari 1979 leeg opgeleverd moeten worden. Zo niet, dan zou Leon volgens toegevoegde clausules per dag fl. 8.000,- (= 117.000 Bfr) krijgen tot een maximum van fl. 270.000,- (= 3.947.400 Bfr), één-tiende van de koopsom.

Kraken. Amsterdam telt, ten gevolge van een falend woningbouwbeleid, ruim 54.000 woningzoekenden. Het is dan ook niet zo vreemd dat het complex gekraakt wordt. Cirka 50 mensen trekken op 1 november 1978 in de panden Keizersgracht 242 tot en met 252, de zogenaamde Groote Keyser. Op respectievelijk 11 november, 22 november en begin december 1978 worden de ook tot het voormalige TU-complex behorende panden Prinsengracht 353 tot en met 359 gekraakt. Dat de OGEM hier allesbehalve mee gelukkig was, kun je wel raden. Het bedrijf tracht de panden aan de Gemeente Amsterdam te verhandelen. De OGEM en het stadsbestuur worden het niet eens over de koopsom. Willi Leon blijft bereid het pand te kopen, een bindend voorlopig koopkontrakt was immers al getekend. Juridisch is en blijft de OGEM echter eigenaar. Het "enige" wat het bedrijf rest in deze netelige situatie, is de weg naar de rechter. Het eerste korte geding tegen de bewoners vindt al in november 1978 plaats. Er volgen nog enkele processen: ze vallen allemaal in het nadeel van het concern uit. Ook een poging om met behulp van een ingehuurde knokploeg van circa honderd man de panden te ontruimen, mislukt. Op het moment van het treffen zijn bewoners en sympathisanten getalsmatig beter vertegenwoordigd. Ondertussen slepen de processen zich voort. In hoger beroep gebeurt datgene, wat tot nu toe was voorkomen. Op 26 oktober 1979 krijgt de OGEM haar zin, in hoger beroep wint ze het kort geding. Men krijgt één maand de tijd om te vertrekken.

Rechts: Affiche van Radio De Vrije Keyser

Ontruiming & radiostation. Natuurlijk besluiten de bewoners te blijven. Voorzorgsmaatregelen worden genomen, de ramen en deuren van het grachtenhuizen-complex worden gebarricadeerd. Er volgen wat protest-acties onder andere in de Amsterdamse raadzaal en in het hoofdkantoor van de OGEM in Rotterdam. Het beperkte karakter van de buurtbijeenkomsten, zoals men die in het verleden in en bij de kraakpanden organiseerde, blijkt nu pas echt. Om de mensen te mobiliseren tegen de ontruiming zoekt men naar een machtiger wapen. De bewonersgroep van De Groote Keyser komt met een spectaculaire vondst: een eigen radio-station! Begin december 1979 staan we aan de wieg van wat later Nederlands bekendste strijdzender zou worden: Radio De Vrije Keyser. Met veel enthousiasme start men met een eenvoudige studio op 102 MHz FM. Via aankondigingen op het legale Radio STAD / Amsterdam (!) weet de hele Amsterdamse bevolking van het bestaan en de uitzendtijden van het gloednieuwe radiostation.

In de woelige decemberdagen van 1979 wordt vrijwel elke dag tussen 13.00 en 14.00 uur en tussen 19.00 en 20.00 uur uitgezonden. De ontruiming kan immers elk moment plaats vinden. Ondanks de geruchten gebeurt er echter niets. De Groote Keyser is inmiddels veranderd in een Middeleeuwse vesting en mede dankzij Radio De Vrije Keyser zijn er zoveel mensen actief en paraat tegen de eventuele politie-inval, dat het gemeentebestuur er voorlopig vanaf ziet. In januari 1980 lijkt alles zich te herhalen. Ook dan dreigt een ontruiming en gebeurt er helemaal niets. De spanning van het "toch weer wèl - toch weer nièt ontruimen" veroorzaakt langzamerhand een geladen sfeer onder krakers en sympathiserende woningzoekenden. Deze spanning ontlaadt zich in volle hevigheid bij de ontruiming van een gekraakt pand aan de Vondelstraat. Van 29 februari tot en met 3 maart woedt er een ware veldslag. Na een serie ontruimingen in februari is de sfeer in Amsterdam bikkelhard geworden.

Aan het eind van de gevechten met de Mobiele Eenheid (afgekort ME) kan de balans worden opgemaakt: de bewoners kunnen dankzij de steun van duizenden sympathisanten blijven. De rellen rond de Vondelstraat hebben verder tot gevolg dat er geen enkele van de duizenden gekraakte woningen meer wordt ontruimd. Het is duidelijk dat men weer "rust" in de hoofdstad wil. De aanstaande kroning (inhuldiging) van Beatrix staat immers te gebeuren. Ondertussen blijft Radio De Vrije Keyser in de ether. Een betere, kristalgestuurde zender wordt geïnstalleerd, met het redelijk grote vermogen van 60 Watt bereikt men ook de omliggende plaatsen van Amsterdam. Ontvangstrapporten uit onder andere Amstelveen, Aalsmeer en Uithoorn bevestigen de betere ontvangst. Bang voor een bezoekje van de Radio Controle Dienst (afgekort RCD en de Nederlandse tegenhanger van de BOB) hoeft men niet of nauwelijks te zijn. De Groote Keyser is volledig gebarricadeerd. Op de daken ligt zelfs prikkeldraad om een mogelijke helikopter-aanval te voorkomen. De horizontaal-gepolariseerde antenne kan dan ook gerust voor iedereen zichtbaar op een van de daken worden geplaatst. Mede dankzij deze antenne-instelling wordt het bereik vergroot.

Links: De Groote Keyser

30 April ... Ongetwijfeld weet iedereen zich de beelden van deze dag te herinneren. Terwijl er in het Paleis op de Dam en in de Nieuwe Kerk een kroning (inhuldiging) plaats vindt voor een select gezelschap hoogwaardigheidsbekleders én enkele miljoenen televisie-kijkers, verandert Amsterdam opnieuw in een slagveld. Een demonstratie vanaf het Jonas Daniël Meyerplein (richting de Dam) loopt volledig uit de hand. Radio De Vrije Keyser is de hele dag in de lucht. Onder de duizenden demonstranten zijn er velen die een portable radio bij zich hebben. Juist nu weer blijkt weer hoe machtig het medium — radio — is. In de studio van Radio De Vrije Keyser staat de politie-radio aan. Hierdoor is het mogelijk de bewegingen van de Mobiele Eenheid onmiddellijk via De Vrije Keyser door te geven aan de demonstranten. Zo kunnen toch enkele groepen de Dam bereiken. Via wisseldiensten is de zender continu bemand. Uiteraard hebben ook de uitzendingen van VARA / Radio Stad-Amsterdam op Hilversum 2, iets gematigder van karakter, hetzelfde aangemoedigd als Radio De Vrije Keyser. Een enorme mensenmenigte liet een vlammend protest horen tegen het miljoenen verslindende kroningssprookje. De kersverse koningin, zelf in het bezit van verscheidene paleizen of in ieder geval het gebruik er van, had misschien beter een plaats zònder tienduizenden woningzoekenden kunnen kiezen als haar "kroningsstadje".

In de dagen ná 30 april wordt door de pers vooral de rol van de VARA/Radio STAD-Amsterdam-uitzendingen benadrukt, slechts weinig kranten besteden aandacht aan de programma's van Radio De Vrije Keyser. Toch was er die dag duidelijk één politieman die Radio De Vrije Keyser niet onderschatte en er naar luisterde; het was de commandant van de Mobiele Eenheid, Commissaris De Rhoodes. In het beleidscentrum op het hoofdbureau van politie stelt hij voor, een inval te doen in de kraakpanden De Groote Keyser. Dit om de illegale radiozender tot zwijgen te brengen. Na koortsachtig overleg met de autoriteiten wordt hiervan afgezien, omdat zo'n bestorming tot een nog grotere escalatie van de ongeregeldheden zou leiden. De reacties van officiële zijde blijven verder beperkt tot een telefoontje van de PTT, waarin gedreigd wordt een stoorzender in de lucht te brengen als men de uitzendingen niet staakt. Radio De Vrije Keyser reageert hier laconiek op met een geringe verandering van frequentie: ze gaat door op 101 MHz FM.

Rechts: De Groote Keyser

Ná 30 april. De mensen die de gebeurtenissen van 30 april zelf hebben gadegeslagen, hebben er ongetwijfeld een ander en eerlijker beeld aan overgehouden, dan journalisten van verscheidene kranten. Onder druk van de publieke opinie werd in de dagen, volgend op 30 april een complete hetze ontketend. De duizenden (in overgrote meerderheid) vreedzame demonstranten, de duizenden toeschouwers, de tientallen stenen- en rookbommengooiers, de krakers: ze werden allemaal op één grote hoop gegooid. "Relschoppers" en "relratten" zijn de favoriete benamingen voor iedereen, die op welke wijze dan ook, aanwezig was bij de demonstratie. Ook de politieke druk en represailles nemen na 30 april toe.

De uitzendingen van Radio De Vrije Keyser komen slechts met moeite weer op gang. Veel mensen zijn bang gearresteerd te worden, vanwege hun medewerking aan het radiostation. De straffen, die arrestanten van de kroningsrellen opgelegd krijgen, zijn immers zeer zwaar. Halverwege de maand mei besluiten de medewerkers van Radio De Vrije Keyser het station weer regelmatig in de lucht te brengen. De uitzendingen worden hervat op 101 MHz FM. Wèl wordt er gesnoeid op het aantal uitzenduren. In principe wordt nu alleen op woensdag en zaterdag vanaf 19.00 uur uitgezonden. Men gaat gelijk weer hard aan het werk; verslagen van de dan actuele processen tegen arrestanten van 30 april zijn immers "hot news" voor de strijdzender.

De toekomst zal het leren, maar als we af mogen gaan op de gebeurtenissen van de eerste helft van 1980, zal Radio De Vrije Keyser voorlopig géén gebrek aan vermeldingswaardig nieuws hebben. De vooruitzichten voor het station zijn goed, er is een postbusnummer geopend, zodat iedereen kan reageren, Voorts hoopt men een telefoonverbinding te realiseren om de luisteraar in de gelegenheid te stellen, zelf in de uitzending te komen. Uiteraard wordt er ook verder gewerkt aan de verbetering van de zender en studiofaciliteiten.

Nog even wat tips voor RadioVisie-lezers Wil je reageren of in contact komen met Radio De Vrije Keyser, dan kun je terecht bij Postbus 15192 te 1001 MD Amsterdam (Nederlandse postzegel of 2 IRC's bijsluiten voor antwoord)! Degenen die de uitzendingen willen beluisteren, kunnen dit het beste met een portable radio in Amsterdam doen. Afstemmen op woensdag en/of zaterdag op 101 MHz FM vanaf 19.00. Tot slot: het zal iedereen wel duidelijk zijn, dat Radio De Vrije Keyser gewoon doorgaat. De gebarricadeerde deuren van het immense pand garanderen op robuuste wijze het voortbestaan. "Er worden programma's gemaakt over alles wat bij de mensen leeft," om de uitspraak van De Vrije Keyser-presentatrice nog eens een keer aan te halen. Een beter motto bedenken voor een strijdzender is nauwelijks mogelijk...

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in: RadioVisie, 1980, 27, 42-47. In het volgende nummer verschenen de reacties van een aantal onaangenaam verraste lezers. Zie hiervoor: Hans Knot (2001), "En dat is vrije radio? RadioVisie ontmoet Radio De Vrije Keyser." In: Soundscapes, december 2001.