De zwemmende piratenzender

Het prille begin. Sind de opening van de internetsite Soundscapes zijn er veel reacties van de lezers binnengekomen over de inhoud van de daar gestalde verhalen. Ook kreeg de redactie ook veel e-mails en brieven binnen naar aanleiding van de geplaatste foto's. Vooral vanuit Scandinavië kwamen tientallen reacties binnen naar aanleiding van de fotopagina's over de Scandinavische zeezenders. De twee belangrijke reacties waren wel die van de kleinzoon van Britt Wander, de voormalige directrice en eigenaresse van Radio Syd, die enige foto's wilde gebruiken voor een boek over zijn oma. Uit Kopenhagen kwam daarnaast een reactie van iemand die een boek aan het schrijven is over de geschiedenis van Radio Mercur. Ook hij vond dermate interessante foto's op deze site dat hij een beroep deed op het recht tot gebruik. In de loop der afgelopen decennia is het merendeel van de betreffende foto's toegezonden via contacten uit de DX-wereld en van onze toenmalige correspondent voor het Freewave Media Magazine, Poul S. Hansen.

Om die reden is het interessant om te weten dat andermaal een tiental foto's van Radio Mercur boven water is gekomen via één van onze lezers in Nederland, Jan van Heeren. Hij kocht recentelijk op een rommelmarkt een jaargang 1959 van het tijdschrift TV, weekblad voor televisie. In de editie van 12 juli van dat jaar stond een uitgebreide reportage over een reis gemaakt door medewerkers van het tijdschrift aan de burelen en het zendschip van Radio Mercur, een verhaal dat we onze lezers beslist niet willen onthouden. We nemen U mee terug naar 1959. Om de sfeer vast te houden hebben we de stijl van het artikel, inclusief de daarin voorkomende fouten, in de originele staat gelaten.

Een nieuw signaal. "Het is bijna een jaar geleden, om precies te zijn op 1 augustus 1958, dat een nieuw signaal de rust op de FM-band verstoorde. De 89.5 MHz-golflengte werd onveilig gemaakt door schreeuwende muzikale reclame en aanprijzingen van zeeppoeder en margarine waren niet van de lucht. Het duurde een hele dag voor radioluisterend Kopenhagen begreep dat dit het resultaat was van het verschijnen van het 70 ton grote vissersvaartuig 'Mercuur', dat op ongeveer 10 kilometer uit de kust van Denemarken voor anker was gegaan! Groot was de consternatie en de verontwaardiging bij de Deense radio-omroep - want zij hadden immers het alleenrecht voor de Deense radioprogramma's. Al spoedig bleek dat het hier niet om een poging van één dag ging, maar dat het om een goed opgezette organisatie betrof, die, met als doel een Deens reclamestation op te richten, de uitzendingen door een groep van internationale rechtsgeleerden zorgvuldig hadden laten voorbereiden. Ze waren in de ether en ze bleven er!"

Naar een buitenwijk. "Om enig idee te kunnen vormen hoe het er werkelijk aan toegaat bij Radio Mercuur zijn we erheen gegaan. De studio is gevestigd in de voormalige Argentijnse ambassade in één van de buitenwijken van Kopenhagen. We openden de deur. In een kast, links, zat de receptioniste/telefoniste, Kirsten Newman, met een vrolijke lach haar werk te doen. 'Baas boven?' 'Ja — hij heet Niels Heilmann — zal wel ergens op de eerste verdieping uithangen.' Hij was inderdaad op de eerste verdieping. Een typische Deen met een openhartig gezicht - helemaal niet het type van een 'piraat'. De eerste formaliteiten waren al spoedig uit de weg geruimd en voetje voor voetje schuifelden wij van het ene vertrek naar het andere. Het is me de operatie wel! De wettelijke bepalingen omtrent zendstations en dergelijke in Denemarken laten niet toe dat er naast de officiële radio-omroep nog door anderen op de normale golflengtes wordt uitgezonden en dus zijn de Kopenhaagse studio's van Radio Mercuur alléén maar studio's. Alle programma's worden er op de band vastgelegd door een vrolijke troep jongelui, die er trots op zijn pionierswerk te kunnen verrichten."

Platen niet naar het schip. "In een zolderkamertje werden door een lunchetende jongeman de platen gedraaid, terwijl in de 'recording-studio een andere knaap met koortsachtige blik het verloop van de opnamen volgde. Platen kunnen niet naar het piratenschip worden gestuurd, want om een LP in volle zee rustig te laten draaien ... dat gaat nu eenmaal niet. Pedro Biker, de Deens/Portugese omroeper van Mercuur, nam ons mee naar zijn cabine. 'Ziet het eruit als een echte radiostudio huhh?' En met een trots gebaar zwaaide hij met zijn arm. 'We hebben nog een studio beneden, een grotere, maar deze wordt wel het meeste gebruikt voor de normale programma's. Hier zetten wij de zeeppoeder, de margarine, de menu's van de restaurants en dergelijke op de band. De jongens op het schip moeten het dan maar verder uitzoeken.'"

Vier uur in de middag. "Ole George Hansen, de 'programmaeakretaet' bracht ons op het idee om de dagelijkse zending bandopnamen te vergezellen. 'Ze gaan hier om vier uur de deur uit en dan per motorboot naar het zendschip.' 'Hoe lang duurt de reis?' 'Als wij om vier uur hier weg gaan moet we het een in een paar uur kunnen doen.' Het was al over vijven toen we een aarzelende voet op het wankelende dek van het kleine kajuitjacht zetten. Hoofd gebogen, benen dubbelgevouwen, gingen wij de kleine haven uit. In stuntelig Engels probeerde de 'schipper' iets over zijn werk te vertellen. 'Ik ben met windkracht 8 nog uitgevaren gedurende de storm van vorig jaar november. Het duurde drie uur voordat ik bij het schip was en ging meer achter dan vooruit. De uitzendingen kunnen echter niet doorgaan als ik niet op tijd bij het zendschip aankom. Moet er voor zes uur zijn.' We genoten van een heerlijk tochtje over het koele water en duikend en glijdend veroverden we de ene golf na de andere."

Van richting te veranderen. "'Om de richting van onze uitzendingen te veranderen,' vertelde één van de studiotechnici, 'van half acht tot tien uur 's morgens zenden wij een Deens programma naar Kopenhagen. Daarna gaan we over naar een programma voor Zweden en 's avonds om zes uur beginnen we weer met Deense tot 12 uur in de nacht.' De drie mannen, die het schip bewonen, zijn bijzonder ingenomen met hun werk, maar ze hebben één klacht: 'Te veel muziek, muziek tijdens het eten, muziek tijdens het rusten.. muziek ... muziek, je wordt er gek van.' Deze klacht is echter wel wat overdreven. Laat er dan te veel muziek zijn, het salaris is er ook naar. De technici van de Mercuur ontvangen namelijk een werkloon dat ongeveer 50% hoger is dan wat hun collega's van de Staatsradio verdienen."

Gehaaste laatste vragen. We hadden niet veel tijd meer, de uitzendingen moesten over vijf minuten beginnen en wij moesten terug naar de vaste wal om onze trein naar Amsterdam te kunnen halen. In de haast waagden wij er nog een paar vragen aan. 'Hebben jullie nog plannen voor de televisie?' Ole George Hansen was degene die hier een vaag antwoord op gaf. 'Het zou prachtig zijn, ik heb wel horen mompelen dat er bij de directie in Zwitserland plannen voor een drijvend tv-station bestaan. We hebben daar echter een groter schip voor nodig en een grotere studio dan de Argentijnse ambassade.' 'Wat doen jullie dat wat betreft de golflengte?' 'Er een nemen, netzo als de Mercuur op de FM-band heeft gedaan. Niemand kan ons wat doen omdat we vanuit internationale wateren opereren en als wij het op de FM-band kunnen doen dan is het zeker ook mogelijk op de tv-band'"

Terug naar de wal. "We schudden drie handen en waarden de sprong van het piratenschip 'de Mercuur' naar de motorboot. In de verte ging een schip voorbij. Het boegwater daalde als een fijne motregen op ons neer. Aan wal luisterden we nog naar Mercuur. Het was in het Deens, maar het klonk vrolijk en opgewekt. Wij verstonden het woord 'margarine' en enige andere bekende klanken en dachten na. Als het mogelijk is in Denemarken en Zweden — en als er niets tegen gedaan kan worden en als dit werkelijk zo'n goede verdienste oplevert, waarom wordt dit dan niet meer gedaan in andere landen? Wij hoorden mompelen dat de directie in Zwitserland dergelijke stappen overweegt. Maar, het fijne van de zaak, daar moeten wij maar even op wachten. Dat komt pas als het piratenschip 'Mercuur' zijn waarde heeft bewezen."