volume 2
november 1999

Pluggen met payola

Corruptie binnen de Amerikaanse muziek- en radio-industrie

door Herbert Visser en Rene Burcksen

Een album of single verkoopt beter wanneer de betreffende liedjes regelmatig op de radio te horen zijn. Zoiets valt te organiseren, bijvoorbeeld door de deejays daarvoor onder de (draai)tafel te betalen. Payola, zo heet dat. In de jaren vijftig was er in Amerika veel te doen over die illegale vorm van platen pluggen. Op dit moment lijkt het verschijnsel de kop daar weer op te steken. Herbert Visser en Rene Burcksen berichten erover.

Victrola en payola. In de jaren vijftig was de "Victrola" een bekende platenspeler, die door veel Amerikaanse deejays werd gebruikt om de hits van de dag te draaien. Het laatste deel van de merknaam van het apparaat werd aan het woordje "pay" geplakt met als resultaat de samenvoeging "payola", een term die werd gebruikt om aan te geven dat deejays zich soms onderhands lieten betalen om bepaalde platen meer "airplay" te geven. De eerste processen rond dit verschijnsel vonden in Amerika plaats in de jaren zestig. Op 9 mei 1960 werd de bekende deejay Alan Freed als eerste veroordeeld, omdat hij een bedrag van 2.500 dollar had geaccepteerd van de platenindustrie. Zelf hield hij vol, dat het ging om een bewijs van waardering voor zijn werk en dat hij er geen plaat meer of minder om zou hebben gedraaid. Hij kwam er vanaf met een kleine boete, maar zijn veroordeling had meer zwaarwegende gevolgen.Volgens sommige berichten leidde het tot de neergang van zijn carrière, zijn drankproblemen en, in samenhang daarmee, zijn vroegtijdige dood.

Andermaal payola. Bij Freed ging het officieel nog om "omkoping". Na zijn veroordeling werd het zogeheten anti-payola statuut van kracht. Payola werd formeel strafbaar gesteld met een maximale geldboete van 10.000 dollar of een jaar gevangenisstraf. Onder het payola-statuut volgde nog een reeks processen wegens al dan niet vermeende betalingen door platenmaatschappijen aan deejays. Vele topdeejays werden daarvoor veroordeeld en soms zelfs uiteindelijk ontslagen. De Amerikaanse radiowereld stond compleet op zijn kop. Het lijkt nu andermaal raak. Heel wat top-radiopresentatoren bij Spaanstalige Amerikaanse radiostations hebben het momenteel helemaal bedorven bij het departement van justitie. Justitie is namelijk met een onderzoek gestart om corruptie binnen de platen- en radio-industrie bloot te leggen. Daarbij stootten de onderzoekers op sterke aanwijzingen dat minstens tachtig radiostations zich hebben laten betalen voor het draaien van platen. In de officiële regels van de FCC, de Federal Communications Commission, staat duidelijk aangegeven dat het betalen voor het draaien van muziek verboden is, behalve bij het draaien van een deel van een nummer, gegoten in de vorm van een commercial.

Platenmaatschappij bracht de bal aan het rollen. Heel opmerkelijk is dat dit grootschalige onderzoek startte nadat Fonovisa, dat sterren als Enrique Iglesias en Los Tigres del Norte onder contract heeft, zelf de overheid aanschreef met de vraag een onderzoek in te stellen naar "onregelmatigheden" binnen haar eigen radiopromotie-afdeling. De overheid kwam tot enkele verrassende ontdekkingen, na het verhoren van Fonovisa-verantwoordelijken en medewerkers van diverse radiostations. Het payola-onderzoek wordt geleid door "Justice Department Prosecutors" uit Los Angeles en Washington. Agenten van de afdeling "Criminal Investigation Division of the Internal Revenue Service", eveneens uit Los Angeles, zijn ook bij het onderzoek betrokken.

Het topje van de ijsberg. Fonovisa, de grootste uitgeverij van "Latin music", werd inmiddels al veroordeeld tot het betalen van één miljoen dollar voor het toepassen van een "laakbare" vorm van commercie. Fonovisa is slechts het topje van de ijsberg en de prille aanloop naar verdere onderzoeken. Daarbij moet vaak een heel dunne scheidingslijn bewandeld worden. Niet iedere platenmaatschappij zwaait immers in het openbaar met de bekende groene biljetten. Vaak treden artiesten uit een bepaalde muziekstal gratis op tijdens een concert, dat wordt georganiseerd door een bepaald radiostation in ruil voor een flinke portie "plugging". Cadeaus in de vorm van studioapparatuur, luxe auto's en exotische vakanties voor radiomedewerkers blijken eveneens tot de (verboden) standaardhandelingen te behoren.

Cash of andere vormen van betaling. Programmadirecteuren bij diverse stations lieten zich door Fonovisa zowel cash betalen of konden rekenen op diverse andere vormen van royale compensatie. Zo was het bijvoorbeeld heel gewoon dat Fonovisa tienduizenden gratis promotie-CD's, bedoeld voor de platenhandel, toch verkocht, om met het geld radiostations te betalen om hun platen in de playlist op te laten nemen. Begin november "betaalde" Jesus Gilberto Moreno, hoofd van de promotieafdeling, een persoonlijk gelag in de vorm van 50.000 dollar boete en twee jaar voorwaardelijk, nadat hij schuldig had gepleit. Moreno gaf toe dat Fonovisa sedert 1997 niet minder dan één miljoen dollar had betaald aan diverse programmadirecteuren. Hij kreeg een "milde" straf, omdat ook anderen binnen het bedrijf zich schuldig hadden gemaakt en zijn veroordeling eerder bedoeld was als "voorbeeld". Fonovisa-baas Guillermo Santiso moest 200.000 dollar ophoesten. Het Van Nuys platenlabel, eigendom van de Mexicaanse mediagiant "Grupo Televisa", kreeg een boete van 700.000 dollar omdat het valse informatie had verstrekt over haar promotie-uitgaven.

Interne onderzoeken. Sinds de zomer van 1998 zijn federale agenten onafgebroken bezig geweest dozijnen loonbriefjes na te vlooien, te vergelijken met bankrekeningen, tot het analyseren van de levensstijl van diverse radiomedewerkers. Programmaverantwoordelijken werden gevraagd documenten te ondertekenen, waarin ze duidelijk te kennen gaven op de hoogte te zijn dat het verboden is om zich te laten betalen, hoe dan ook, voor het draaien van platen. Peter J. Löwenberg, co-aanklager, verklaarde zeker te weten dat slechts het topje van een ijsberg was blootgelegd met Fonovisa. Verder wist hij mee te delen dat het bedrijf niet als dusdanig werd vervolgd omdat het uiteindelijk zelf de zaak aan het rollen had gebracht en volop meewerkte aan het onderzoek. "Dit zou een behoorlijke les moeten zijn voor iedereen die zich met dergelijke praktijken inlaat. Hoe sneller iemand bekent, hoe gemakkelijker we tot een 'deal' kunnen komen," aldus Löwenberg.

Wie volgt? Wie na Fonovisa in het beklaagdenbankje zal verschijnen is niet duidelijk. Bronnen hebben het over twee "major labels", in de Latino en urban muzieksector, die samen goed zijn voor een jaaromzet van twaalf miljard dollar. Het probleem zou zich niet voordoen in de "zwarte music scene", enkele acties bij kleinere stations in Los Angeles en New York, buiten beschouwing gelaten.