De prehistorie van de hitparade

De hitlijst: de oude Romeinen kenden het fenomeen uiteraard nog niet. Wel onderkenden ze — gelet op hun beruchte "brood en spelen" — het belang van competitie als vermaakselement. En, daar ligt een zekere overeenkomst. Net als de Romeinse gladiatorgevechten, is een hitparade immers uiteindelijk weinig anders dan een wedstrijd, in dit geval tussen artiesten en songs, om de gunst van het publiek. Simpel, maar in al haar eenvoud wel verantwoordelijk voor het ontstaan van de popradio en de hele muziekindustrie die daar omheen, of meer precies daardoor, werd gevormd. Al gaat hun geschiedenis dan niet terug tot het begin van de jaartelling, toch hebben de hitlijsten intussen een respectabele leeftijd bereikt. Jean-Luc Bostyn, Hans Knot en Ger Tillekens voeren je mee terug in de tijd naar het begin bij het tijdschrift "Billboard".

1. I'll Never Smile Again — Tommy Dorsey
2. The Breeze And I — Jimmy Dorsey
3. Imagination — Glenn Miller Band
4. Playmates — Kay Kayser Band
5. Fools Rush In — Glenn Miller Band
6. Where Was I? — Charlie Barnet Band
7. Pennsylvania 6-5000 — Glenn Miller Band
8. Imagination — Tommy Dorsey Band
9. Sierra Sue — Bing Crosby
10. Make Believe Island — Mitchell Ayres

"Trombone Succeeds Clarinet ..." Ook in die periode waren er wisselingen van de wacht. Billboard's hitparade van 1940 laat zien, dat rond die tijd Glenn Miller erin slaagde om zijn "sound" te laten doorbreken. Dat signaal had "Billboard" de muziekbranche trouwens al enkele weken eerder doorgegeven. Op 4 mei 1940 publiceerde het blad de resultaten van een enquête onder ruim honderd redacteuren van universiteitskranten. Hen werd de voorkeur gevraagd van de studentengeneratie van 1940 ten aanzien van maximaal drie bands. Dat onderzoek leidde tot deze kop en onderkop boven het bewuste artikel: "Miller New Campus King" en "Trombone Succeeds Clarinet as Swing Emblem of College Youth". Trombonist, arrangeur en bandleider Glenn Miller triomfeerde dan ook duidelijk met 251,5 punten, gevolgd door de band van Kay Kayser met 82,5 punten en derde werd Tommy Dorsey met 57 punten. Van de andere, bijna veertig genoemde, formaties scoorde het merendeel lager dan tien punten!

Your Hit Parade. Sigaretten bleken ook van belang voor de introductie van de hitparade op de radio. In dit geval was het echter een ander merk, te weten Lucky Strike, dat de hoofdrol speelde. In 1935 besloot de sigarettenfabrikant George Washington Hill, die van Lucky Strike een succesvol merk had gemaakt, namelijk voor de radio het programma "Your Hit Parade" te gaan sponsoren. Het werd een wekelijks programma dat van 20 april 1935 tot 7 juni 1958 heeft gelopen. Het programma presenteerde de top hits van de week, gezongen door artiesten die als medewerkers aan het programma verbonden waren. Onder hen vinden we onder meer de namen van Doris Day en Dinah Shore en niet te vergeten Frank Sinatra, die in februari 1943 tot het programma-team toetrad. Vanwege de sigaretten stond het programma ook wel bekend als de Lucky Strike Hit Parade. Het programma had ook een eigen band en orkest — het Lucky Strike Orchestra. En natuurlijk was er reclame om en rond de liedjes. Bekend werd onder meer de jingle: "L-S-M-F-T — Lucky Strike Means Fine Tobacco, so round so firm so fully packed, so free'n easy on the draw."

In Nederland eerst één keer per maand. Op zaterdag 2 juli 1949 ging de destijds zevenentwintigjarige deejay — al heette dat beroep toen nog niet zo — Pete Felleman voor de microfoon van de VARA-radio zitten om voor de allereerste keer zijn eigen programma "Hitparade" aan te kondigen. Hij begon met nummer achttien (!). Dat was "Bali Ha'i", een song uit de musical South Pacific van Rodgers en Hammerstein, gezongen door Perry Como. En net als van de zanger zou Nederland ook van het begrip "Hitparade" nog meer horen. Tot voor die bewuste zaterdag had in Nederland nog maar weinigen daarvan gehoord. Iemand die het wel wist was Pete Felleman zelf. Logisch, want hij las "Billboard". Felleman, die al als jongen een liefhebber was geworden van de Amerikaanse muziek, en zich op het Amerikaanse muziekblad had geabonneerd, stelde de VARA voor dat hij een programma samen zou stellen dat op de hitlijsten uit dat blad was gebaseerd. Dat gebeurde en vanaf die dag liet Pete Felleman eens in de maand horen wat Amerika's favorieten waren.

Wrevel. Omdat de smaak van de Nederlandse liefhebber van populaire muziek niet zo bleek te verschillen van die van de Amerikanen, haalde Felleman zich ironisch genoeg het ongenoegen van de platenmaatschappijen op de hals. Het kwam namelijk herhaaldelijk voor dat een platenboer werd geconfronteerd met een klant die op zoek was naar een door Felleman gedraaide, maar in Nederland niet leverbare plaat. Dan werden de platenmaatschappijen lastig gevallen met verzoeken muziek te leveren, die ze niet hadden aangekocht. "Wij bepalen zelf wel wat we uitbrengen en we laten ons niets door een willekeurige programmamaker voorschrijven," zo kreeg Felleman van een wrevelig gestemde directeur van een platenmaatschappij te horen. Later zouden de platenbonzen daar heel anders over gaan denken.

Het eerste overzicht. De eerste "Hitparade" die door Pete Felleman werd uitgezonden was niet de meest recente lijst uit juli 1949, maar een overzicht van januari tot en met juni 1949. Achttien platen op rij; hier volgen de eerste tien zoals Felleman die uitzond.

1. Cruising Down The River (On A Sunny Afternoon) — The Three Suns
2. Forever And Ever — Perry Como
3. Far Away Places — Dinah Shore
4. Red Roses For A Blue Lady — Vaughn Monroe
5. Riders In The Sky — Vaughn Monroe
6. Careless Hands — Mel Tormé
7. Again — Gordon Jenkins & His Orchestra
8. 'A' You're Adorable (The Alphabet Song) — Perry Como & The Fontane Sisters
9. Powder Your Face With Sunshine — Doris Day & Buddy Clark
10. Sunflower — Frank Sinatra

Meer programma's. VARA's Hitparade was overigens niet het eerste programma van Felleman. Hij begon zijn radioloopbaan bij dezelfde omroep met het roemruchte "Swing & Sweet from Hollywood & 52nd Street", een serie programma's waarin telkens een speciale artiest centraal stond. [5] Daarna maakte hij het programma "USA Cabaret", waarin hij bij elke uitzending een bezoek aflegde aan een fictieve jazzclub. Daar speelde dan een big-band op het podium, terwijl in de lounge nog een kleine formatie stond opgesteld. Met behulp van ingeblikt applaus, opnames van gelach en rinkelende glazen werd voor de luisteraars de nodige atmosfeer gesuggereerd. Het was een populair programma, maar lang niet zo populair als zijn "Hitparade" uit 1949.

1. Rose Marie — Slim Whitman
2. Nieuwe Feestpotpourri — Johnny Jordaan
3. Malagueña — Trio Los Paraguayos
4. Rock Around The Clock — Bill Haley
5. Hernando's Hideaway — Archie Bleyer
6. Accordeon Potpourri — Drie Jacksons
7. Indian Love Call — Slim Whitman
8. 't Huiske — Frits Rademacher
9. Lola — Orkest Bob London
10. Sixteen Tons — Tennessee Ernie

Een weerspiegeling van de muzikale smaak. In 1956 vinden we Bill Haley in de hitlijst ten teken dat er dan een nieuw tijdperk begint. Het tijdperk van de rock-'n-roll. Hitlijsten worden dan langzaamaan een vertrouwd verschijnsel. En, vanaf 9 januari 1965 gaat ook de Veronica Top Veertig in gedrukte vorm bij de platenhandel over de toonbank. Maar, lang voor dat jaartal presenteerde Felleman al zijn hitparade en voor Nederland heeft de radio dus prioriteit boven het gedrukte woord. Natuurlijk gaf Felleman's hitparade geen weergave van de Nederlandse platenverkoop. Daar staat tegenover dat zijn lijst wel de muzieksmaak van het publiek weerspiegelde. We kunnen dat zien in de reconstructie die in het "Hitdossier 1958-1990" wordt gemaakt van de platenverkoop in 1949. [7]