volume 2
april 1999

"Truth Channel Nato"

Radio en televisie in het Servische luchtruim

door Luc van Braekel

In oorlogssituaties is berichtgeving een belangrijk punt; niet alleen om het thuisfront op de hoogte te houden, maar ook om de meningsvorming ter plekke te beïnvloeden. Ook bij de Allied Force — het Navo-offensief tegen Servië — fungeren radio en televisie als psychologisch wapens in de strijd om de voorlichting en de vorming van de publieke opinie in Joegoslavië. Op deze pagina volgen we de berichtgeving en deels de discussies. Luc van Braekel houdt het een en ander voor ons bij.

9 April 1999: De oorlog in Kosovo. Sinds de tweede week van april zijn de vliegende radio- en tv-zenders van de Amerikaanse luchtmacht effectief met hun uitzendingen begonnen. Onder de naam 'Truth Channel Nato' worden televisie-programma's in het Servisch de ether ingestuurd vanuit een tweetal Lockheed Hercules EC-130e vliegtuigen, bijgenaamd 'Commando Solo', uitgerust met krachtige radio- en tv-zenders en vliegend op een hoogte van 6.000 meter. De toestellen zijn aangepaste versies van de bekende Hercules transportvliegtuigen. Commando Solo wordt gevlogen door de 193rd Special Operations Wing of the Air National Guard, gelegerd in Harrisburg, Pennsylvania, die nu vanuit een onbekende luchtmachtbasis in Italië opereert. De programma's worden gemaakt door de 'Army Psychological Operations Groups' — PsyOps — en gemotiveerd als een poging om de vaste controle van President Slobodan Milosevic's over de media in Joegoslavië te ondermijnen.

De EC-130E Commando Solo, bestemd voor zogeheten psychologische operaties en burgerlijke uitzendingen in standaard AM, FM, HF, TV en op frequenties voor militaire communicatie. De missies worden gevlogen op maximale hoogte om optimale resultaten te boeken. De EC-130E vliegt zowel dag als nacht scenarios en kan in de lucht worden bijgetankt. Het toestel werd ondermeer gebruikt in 1994 bij de operatie "Uphold Democracy" in Haiti. Sinds 1997 heeft Commando Solo boven Bosnië uitgezonden.

Beschadigde zendmasten. Onze bronnen melden bovendien dat er wordt uitgezonden op dezelfde frequenties als de officiële Servische staatsomroep, en dat het signaal van de staatsomroep weggedrukt wordt door de Navo-uitzendingen. Dat de Servische tv-uitzendingen weggedrukt worden door het Navo-signaal, kan echter ook te maken kunnen hebben met het feit dat steeds meer Servische tv-zendmasten zwaar beschadigd zijn door de luchtaanvallen. Hiervan werd officieel melding gemaakt op de dagelijkse Navo-persconferentie in Brussel.

Reden. Op de persconferentie ontstond enige verwarring. Air Commodore David Wilby lichtte op 8 april — "dag 16" van de militaire operatie — in Brussel de situatie toe en viel scherp uit naar de Servische omroep: "De Servische radio en televisie-omroep is een instrument van propaganda en repressie. Zij hebben jarenlang, en vooral de laatste weken, de ether vervuild met haat en leugens. Daarom beschouwen wij hun zenders als verantwoorde doelen bij onze bombardementen. Als president Milosevic zijn omroep, zonder censuur, zou openstellen voor westerse nieuwsuitzendingen, dagelijks drie uur in de namiddag en drie uur 's avonds, dan zou zijn tv-omroep een aanvaardbaar instrument worden voor de publieke informatievoorziening, en dan zouden we geen reden meer hebben om zijn zenders te bombarderen." Andere woordvoerders ontkenden echter dat de Servische televisie een legitiem doelwit vormt. Wel werd, zo werd gezegd, transmissiezenders van de televisie en de radio aangevallen, indien blijkt dat ze worden gebruikt door het leger.

Militaire communicatie. Jamie Shea, woordvoerder van de Navo, voegde er nog aan toe: "Veel tv-zendmasten in Joegoslavië zijn geïntegreerd met militaire communicatieposten. Als gevolg van onze bombardementen zijn een aantal tv-zenders reeds beschadigd, en er zullen er in de toekomst nog meer getroffen worden." Dat niet alleen de Navo, maar ook de Joegoslavische overheid veel belang hecht aan radio en televisie als wapen in de strijd, wordt tevens bevestigd door de sluiting van diverse onafhankelijke radiozenders in Servië, waaronder B92. Volgens de krant The Washington Post heeft het Joegoslavische ministerie van Handel vorige week een lijst opgesteld van instanties die bij voorrang recht hebben op de steeds schaarser wordende olievoorraden in het land. Radio en televisie kwamen op de derde plaats, na het leger en de federale overheid, en nog voor de elektriciteitscentrales, de ziekenhuizen en de voedselproducenten.

Menselijk schild. De overheid houdt ook een aantal alternatieve zenders achter de hand en heeft het recht om lokale radiostations te confisceren als er steunzenders of doorgiftestations uitvallen. Op 9 april — een dag na de betreffende persconferentie — bleek overigens dat ook de bevolking van Belgrado de televisie belangrijk vindt. De televisiezender, omringd door een aantal hoge woonflats in het midden van de stad, maakt bekend dat ze de eis heeft ontvangen om gedurende enkele uren per dag de Navo-programma's door te geven. Zo niet, dan kan het gebouw het doelwit worden van bombardementen. Net als eerder bij de bruggen in de stad verzamelen zich ook nu mensen rond het gebouw om het met een "menselijk schild" van luchtaanvallen te vrijwaren.

Heuvels. De Verenigde Staten hebben tevens een ring van FM-zenders opgezet rond Servië. Bedoeling is de Servische luisteraars te voorzien van factuele informatie over het conflict met President Milosevic. De ketting van zes FM-zenders werd gebouwd op hoge heuveltoppen. Er wordt gebruik gemaakt van FM omdat studies uitgewezen hebben dat 52% van de Servische luisteraars vooral via de FM-band luistert naar de radio. Eén van de frequenties die nu reeds operationeel is, is 106.5 MHz. Het zal nog verschillende weken duren eer alle zenders operationeel zijn. Marc Nathanson, voorzitter van de Broadcasting Board of Governors, een Amerikaans overheidsorgaan dat toeziet op alle niet-militaire uitzendingen van de Amerikaanse overheid, vertelde aan de pers dat de regering van Milosevic de omroep gebruikt voor het verspreiden van volledig verdraaide informatie, zonder enig verband met de feiten die werkelijk gebeuren.

Stoorzenders. George Woodward, hoofdingenieur van het International Broadcasting Bureau van de Amerikaanse overheid, gaf toe dat FM-signalen makkelijker te storen zijn dan de traditionele middengolf- en kortegolfzenders. Anderzijds benadrukte hij dat de ketting van zes zenders de kwetsbaarheid van het systeem voor stoorzenders zou verminderen. De programma's worden geproduceerd in het Servisch door het personeel van de Voice of America (VOA) en Radio Free Europe. Beide stations zenden al tientallen jaren via middengolf, kortegolf en sinds kort ook via Internet programma's uit in het Servisch. Sinds het begin van de Kosovo-crisis worden hun websites dagelijks door tienduizenden surfers bezocht.

10 April 1999: Allied Voice Radio and Television. Op 10 april informeerde VOA in het programma Communications World over het vliegende zendstation van de Nato boven Joegoslavië (English 0100 UTC Communications World of Saturday April 10 1999). Volgens Ivan Buklia in Croatië opereert het station zowel op 1003 kHz als op 87.9 and 106.4. Het signaal op de middengolf en op de 106.4 frequencie komen sterk door in Croatië. Het programma bevatte enkele MP3 opnames van de uitzendingen. Het station identificeert zich in het Servisch als de "Allied Voice Radio and Television". De 1003 Hz ligt slechts 5kHz onder de Servische stations op de 1008 Hz. (Bron: Mike Barraclough).

De naam van het station luidt dus niet "Truth Channel Nato". De VOA bevestigt evenwel verder wat hierboven al door Luc van Braekel werd vermeld. In het programma valt ondermeer te horen — het fragment van 7m30s tot en met 11m15s (minuten/seconden) — dat (1) de televisie ook al operationeel is op UHF-kanaal 21 (het kanaal van de tweede zender van de Servische staatstelevisie); het geluid bij deze tv-uitzendingen identiek is aan het radiogeluid dat door Commando Solo uitgezonden wordt ; het beeld foto's en onderschriften bevat (in het Cyrillisch alfabet); er zoals eerder bericht (2) twee FM-frequenties (106.4 en 87.9) en (3) een middengolf op1003 khz. Andere info gehoord in die uitzending: (1) 15% van de Servische bevolking zou beschikken over een satellietontvanger; (2) 7% van de Servische bevolking beweerde (voor het conflict) minstens een keer per week naar CNN te kijken; (3) de presentatoren van de Commando Solo uitzendingen spreken slecht Servisch, het is duidelijk niet hun moedertaal.

Verder bevat het programma een fragment — van 9m30s tot 10m00s — van een authentieke opname van de Servische uitzendingen van Commando Solo, opgenomen door een Kroatische luisteraar van VOA en via e-mail naar de redactie gestuurd. De communicatie van de vliegtuigen kan overigens worden opgepikt voor de bezitters van wereldontvangers en wel via de 16.442 kHz.

15 April 1999: Economic motives? Why destroy TV transmitters while sparing telecomunications? On 15 april Spiro Dreamer wrote down his cynic suspicions down for the internet: "NATO is currently destroying TV transmitters in Yugoslavia under the excuse that they are used for military purposes. However, NATO has not even touched the Yugoslav telecommunications system (PTT) — no telephone exchanges have been targeted and even a huge, visible, easy target such as a set of satellite earth stations in Ivanica, 250 km south of Belgrade, has not been targeted. All telephony links within and outside of Yugoslavia are working perfectly. Further, the number of international lines to Yugoslavia has increased over the last two weeks, due to a ten-fold increase in the traffic. It was never so easy to get a connection."

"The public telco system is more likely to be used by the military (for non-secure military communications) than the TV. So, why has the TV been
targeted whilst the telephone system is working so well, and even better? Very simple — the TV is owned by the Yugoslavs and their government, whilst the telecommunication system is 49% owned by an Italian telecommunications company! Whilst NATO is sending bombers on Yugoslavia from its Italian bases, Italian business is happily making a good business by selling telco services to the worried families of Albanians and Serbs who live overseas."

"An admirable point, to which one might add," Andrew Emmerson remarks, "according to destroying TV stations makes sense anyway. When the inevitable reconstruction comes round, there'll be loads of money to be made supplying new cameras, transmitters and ... you get the picture!"

16 April 1999: Geklungel. The Wall Street Journal meldt dat de propagandaslag van de Navo wordt bekritiseerd als onavontuurlijk en klungelig. We citeren uit het verslag van Matthew Kaminski:

"BRUSSELS — Every morning, a giant U.S. Air Force EC-130 Hercules cargo plane takes to the Balkan skies to wage NATO's other war in Yugoslavia: propaganda. The airborne station, called Commando Solo, beams U.S.-produced news and music onto FM and AM radio and a television channel in Serbia. In addition, the allies have delivered 12.5 million leaflets in six airdrops.

The North Atlantic Treaty Organization began both propaganda initiatives on April 1, nearly two weeks after launching its airstrikes against Yugoslavia. Some critics claim the military alliance lost an opportunity to paint Yugoslav President Slobodan Milosevic, rather than the Serb nation, as NATO's real target in Serbs' minds.

Many long-time observers of propaganda battles (in military jargon, "psyops" — or psychological operations — campaigns) are also puzzled that NATO isn't doing more to drive a wedge between Mr. Milosevic and his people. "It's been very tame," says John Hillen, a decorated combat veteran of the Gulf War who's now at the Center for Strategic and International Studies, a Washington research group. He calls the leafleting a "World War I tactic"."

Het artikel vervolgt met een uiteenzetting over de gebrekkige voorbereiding, het ontbrekend alternatief in de uitzendingen voor de status quo in Servië. Bovendien, zo wordt er gezegd, kunnen de Serviërs ook op andere manieren aan meer objectieve informatie komen.

22 April 1999: Onhandigheden. Behalve kritiek op de strategie, worden er ook de nodige onhandigheden gemeld. Het verhaal gaat dat de uitzendingen van Commando Solo de programma's van Radio Free Europe vanuit de stations rond Servië uit de ether drukken. De VOA (Voice of America) bevestigt in zijn programma "Communications World" dat de FM-uitzendingen van Commando Solo (o.a. 106.4 MHz) storing veroorzaken op de uitzendingen van de "ring van FM-zenders rond Servië" (106.5 MHz).

Het gebouw van de Servische staatstelevisie na de bominslag

23-25 April 1999: Navo bombardeert televisie station in Belgrado. Op 23 april koos de Navo daadwerkelijk het gebouw van de Servische staatstelevisie tot doelwit. Het gebouw veranderde in een puinhoop, de zendtoren werd vernietigd en er vielen, naar opgave van de Servische authoriteiten, tenminste 10 doden. Er was de nodige commotie in de Europese pers over deze aanval. Ook Europese journalisten, werkzaam in Belgrado, protesteerden tegen de aanval. In Nederland ging zelfs een formeel protest de deur uit. Op 25 april herhaalde de Navo de aanval op de televisie. Ditmaal werd een steunzender nabij Belgrado geraakt. De staatstelevisie was overigens inmiddels weer in de lucht.

28 April 1999: War of words on leaflets (bron: CNN site, 28 April). "The U.S. Army's 'PsyOps' units are also letting Serb troops know about the arrival of new NATO military weapons. Allied aircraft are dropping leaflets in a sort of war of words. The latest leaflets show an A-10 Thunderbolt ground attack plane with the caption, "Don't wait for me!" The leaflets also state in Serbo-Croat: "Over 13,000 Yugoslavian service members have already left the armed forces because they can no longer follow the illegal orders in Milosevic's war against civilians in Kosovo." There is also this threat: "NATO will relentlessly attack you from every direction." Other leaflets bear a photograph of an Apache attack helicopter and declares in bold print, "Don't wait for me!""

1 Mei 1999: Bombardementen op Servische radiostations (bron: Communications World, Voice of America). "During the past week, NATO has continued to target certain facilities of Serbian broadcasting, especially the state-owned Serbian Radio and Television, RTS. The main transmitter of RTS, near Belgrade, was bombed during the RTS newscast late Thursday. The tower of that transmitter, on Mount Avala, was a prominent feature of the Belgrade skyline. RTS television has remained on the air, at least in Belgrade, by using the facilities of private Serbian television stations. The building in Belgrade housing local radio and television stations Pinks, Kosava, BK, the sports channel SOS, and Radio S, was hit again on April 27th, destroying the transmitter on top of the building. Two weeks ago, NATO secretary general Javier Solana said that NATO would not specifically target Yugoslav media, although many radio and television transmitters are in the same place as military communications facilities, which are NATO targets. At a press conference on April 23rd, a reporter asked NATO spokesman Jamie Shea to explain the missile attack on the Serbian Radio and Television building."

"Radio Yugoslavia, the international service, is not part of RTS and is not located in the same building. However, Radio Yugoslavia's English service to North America, on 9580 kilohertz, ended abruptly at 0006 Universal Time on April 23rd, the exact time of the missile attack on the RTS building. A likely explanation is that an uplink or relay used to send Radio Yugoslavia programming to its shortwave transmitters in Bosnia were located on or in the RTS building. Those 500 kilowatt Radio Yugoslavia transmitters in Bijeljina, Bosnia, have been heard only during brief intervals since April 23rd. Other listeners have been hearing a Radio Yugoslavia transmitter, which we believe to be in Serbia, on 7200 kilohertz."

Kritiek van EBU op bombarderen van RTS (bron: Communications World, Voice of America). "Because of this targeting of Serbian radio and television, Europe's main organization of broadcasters has criticized the continent's military alliance. The European Broadcasting Union expressed its concern about destruction of the means to exchange news, adding, "We do not see how the suppression of news sources can serve any useful purpose." The press-freedom organization Reporters Sans Frontieres acknowledged that Serbian Radio-TV is a "propaganda instrument and a war weapon for the Milosevic regime." However, Alexandre Levy, the RSF director for Europe, said that "propaganda is not fought with bombs but with words.""

Nu ook ring van middengolfuitzendingen naar Servië vanuit de buurlanden en ... vanuit België (bron: Communications World, Voice of America). "U.S. international broadcasters continue to increase their transmissions into Yugoslavia. The Radio Free Europe South Slavic Service will soon add all-night service, from 22:00 to 03:30 Universal Time, on 1593 kilohertz medium wave via Holzkirchen, Germany. This is in addition to RFE's all-night medium wave service on 1458 kilohertz, via Albania, and 1224 kilohertz, via Vidin, Bulgaria, and 1197 kilohertz, via the VOA Munich relay. Austria's public broadcaster ORF has added a special broadcast for all Kosovars, daily at 15:00 to 24:00 Universal Time on 1476 kilohertz medium wave and 5945 kilohertz shortwave. Programs are in Albanian, Serbo-Croatian, English, and German. And RTBF, the public broadcaster of the French community of Belgium, is adding, starting Monday, a special daily "Radio Balkans" at 21:00 to 22:00 Universal Time. This will be transmitted within Belgium on 621 kilohertz medium wave and FM, and to southeast Europe via Jülich, Germany, on 7345 kilohertz shortwave. The content will be in French and Albanian and will serve as a link between Kosovar refugees in Belgium and those still in the Balkans."