volume 3
maart 2001

Protesten en problemen over FM-etherfrequenties

De kans op veilen blijft bestaan

door Walter Dubateau

Marja Wagenaar (PvdA), indiener van de gelijknamige motie

Op vrijdag 23 maart bracht de Commissie-Bouw haar voorstel uit voor de verdeling van de etherfrequenties. Staatssecretaris Monique de Vries (Verkeer en Waterstaat) stuurde het meteen door naar de Tweede Kamer, maar met een begeleidend schrijven. Daarin stond dat alsnog op het oorspronkelijke kabinetsvoorstel, een veiling, zal worden teruggevallen als het kabinet bij de verdere uitwerking op onoverkomelijke problemen stuit. De kans daarop is, zo laat Walter Dubateau hier zien, niet denkbeeldig.

Op vrijdag 23 maart bood de Commissie-Bouw haar voorstel voor de verdeling van de etherfrequenties aan Staatssecretaris Monique de Vries van Verkeer en Waterstaat aan. Zij stuurde het op haar beurt meteen door naar de Tweede Kamer. Maar niet zonder er nog een brief aan toe te voegen. Daarin stond dat, indien het kabinet in de uitwerking van de voorstellen stuit op onoverkomelijke problemen, alsnog op het oorspronkelijke kabinetsvoorstel zal worden teruggevallen. De veiling dus!

Minister Jorritsma — en zij is tegenwoordig niet meer van Verkeer en Waterstaat, maar van Economische Zaken — maakte na afloop van diezelfde kabinetsberaad ook meteen duidelijk dat de veiling, zoals die het kabinet voor ogen stond, beslist niet is afgeblazen. Sterker nog, gezien de talloze obstakels die sinds de presentatie van het voorstel van de Commissie-Bouw naar voren zijn gekomen, is de kans dat de overheid zal overgaan tot de oorspronkelijke veilingplannen, levensgroot!

Het advies van de Commissie-Bouw komt op het volgende neer: de veiling zoals het kabinet die wilde uitvoeren, is een eerlijke transparante verdeelmethode. De Tweede Kamer heeft echter de motie-Wagenaar aangenomen, waarin staat dat huidige FM-stations hun plek in de ether moeten behouden. En met zo'n veiling kan zoiets niet worden gegarandeerd. Maar omdat de huidige radiostations op de FM gebruik maken van slechts tijdelijk toegewezen frequenties — waarvan alle betrokkenen wisten dat de vergunningen afliepen — is het niet eerlijk om die frequenties zomaar te verlengen, en nieuwkomers of andere partijen geen kans te gunnen. Dat laatste zou immers marktafscherming zijn, en van zo'n beleid maakt de Europese rechter gehakt.

Nieuwe partijen mogen ook niet worden benadeeld ten opzichte van bestaande partijen. De Commissie-Bouw wil daarom dat de zeven huidige landelijke commerciële FM-stations op die band kunnen blijven uitzenden, en dat er drie overige landelijke pakketten worden geveild onder nieuwkomers of andere stations die nog niet op de FM uitzenden. Per miljoen potentiële luisteraars dient ieder radiostation voor de totale licentieduur van acht jaar anderhalf miljoen gulden te betalen, en tijdens de veiling van de drie resterende pakketten kunnen de gegadigden bieden op omzetpercentages. Het station dat bereid is, naast het basisbedrag, het hoogste percentage van de reclameomzet aan de Nederlandse Staat af te dragen, wint het frequentiepakket.

Op basis van de opbrengst van de drie pakketten, moet een externe deskundige uiteindelijk een bedrag vaststellen dat de huidige FM-stations dienen te betalen. Waarbij die laatste dus niet mogen worden bevoordeeld ten opzichte van de nieuwkomers! Je kunt bij jezelf nagaan wat voor financiële druk het zal geven wanneer ruim twintig partijen — waarvan de helft over echt veel geld kan beschikken — mogen bieden op slechts drie frequentiepakketten. En omdat op basis van de uitkomst van die veiling eveneens het uiteindelijke bedrag wordt bepaald dat de bestaande stations dienen te gaan betalen, kun je er in feite van uitgaan dat straks ieder station in de ether tevens de hoogste bieder zal zijn — of er erg dicht in de buurt van zal komen. Opbrengstmaximalisatie voor de overheid heet zoiets!

Indien bijvoorbeeld blijkt dat de drie nieuwe FM-stations ieder bereid zijn om 80 procent van de reclameomzet aan de Nederlandse Staat af te dragen, dan zullen ook Sky Radio, Radio 538, Noordzee FM, 10 FM etcetera, dat moeten doen. Het is de vraag of de oorspronkelijk geplande veiling dan geen beter alternatief is. Je hebt als radiostation dan in ieder geval een grotere kans om nog een rendabele exploitatie te kunnen voeren. Wel spreekt de Commissie-Bouw over het instellen van een "maximumbedrag" om de veiling ook weer niet al te gek te maken. Maar wat gebeurt er indien straks zes nieuwe partijen zeggen dat ze wel voor dat maximumbedrag de frequenties willen exploiteren? Dan heb je zes nieuwe partijen voor drie FM-pakketten ...

De ophoging van zeven naar tien landelijke pakketten is gerealiseerd ten koste van frequenties die aanvankelijk waren gereserveerd voor regionale commerciële stations. Die zullen het met minder moeten doen. De bestaande regionale stations mogen op de FM blijven uitzenden. De resterende regionale frequenties worden echter geveild. Ook daar zal er daarna bij de bestaande FM-stations wordt aangeklopt om ze, op basis van de biedingen van de nieuwkomers, een soortgelijk geldbedrag te laten betalen. Sommige van de huidige regionale FM-stations dachten een paar weken geleden eventjes dat hun bedrijf plotseling in waarde was verdubbeld, maar komen nu van een erg koude kermis thuis. Ze kunnen blijven zenden volgens het voorstel van de Commissie-Bouw, maar tegen welke prijs? Die zou wel eens erg hoog kunnen komen te liggen.

Intussen zijn de protesten tegen het voorstel van de Commissie-Bouw niet van de lucht. Arrow Classic Rock draait spotjes, waarin wordt gemeld dat het station opnieuw de kans op een FM-frequentie aan zijn neus voorbij ziet gaan. Q The Beat is een handtekeningenactie gestart. Beide stations stellen dat zij geen nieuwkomers zijn, en door pure pech tot dusver geen FM-pakket wisten te bemachtigen. Q The Beat heette eerst Radio London en vervolgens Q-Radio. Daarna nam het bedrijf Media Matters uit Hoofddorp de bijna failliete boedel over. En Media Matters is weer ten dele eigendom van de grootste Amerikaanse radio-organisatie Clear Channel Communications. Ze eisen dezelfde behandeling als de stations krijgen die al wel FM-frequenties gebruiken. Daarmee halen Arrow Classic Rock en Q The Beat het voorstel van de Commissie-Bouw in feite al onderuit.

De Commissie — en niet alleen de Commissie — is immers tot de conclusie gekomen dat een verdeling juridisch gezien niet plaats kan vinden zonder dat er voldoende ruimte is voor nieuwe partijen. Wat dus beslist niet kan, is alle tien landelijke FM-pakketten verdelen onder stations die momenteel al op de Nederlandse markt actief zijn. Een dergelijk scenario houdt voor geen enkele rechtbank stand. Immers, het Franse NRJ is overal in Europa actief. Tot dusver heeft het station geen FM-frequenties in Nederland weten te verwerven, maar wil die wel graag hebben. Een scenario waarbij alleen stations die nu reeds op de Nederlandse markt actief zijn, frequenties krijgen, betekent discriminatie van Europese organisaties die dergelijke kans nog niet hebben gehad. En dat is verboden!

Maar echt een sterk argument heeft het project "Nieuws FM". Dit initiatief van Peter Jelgersma — ooit mede-oprichter van wat tegenwoordig Radio 10 FM heet — zit vermoedelijk nog altijd zonder enige vorm van financiering. Maar dat doet er nu eventjes niet toe. Feit is dat de mensen rond Jelgersma al vijf jaar lobbyen voor de komst van een commercieel landelijke nieuwsstation op FM. En met name door hun inspanningen, reserveerde de overheid een speciaal FM-pakket voor dergelijk project. Nieuws FM is ook de drijvende kracht achter de procedure tegen het gebruik van FM-frequenties door Business Nieuws Radio. Het nog niet uitzendende station heeft al drie jaar een zendvergunning van het Commissariaat voor de Media — waarmee je kabel dan wel etherfrequenties mag trachten te verwerven — en voelt zich benadeeld.

Eind 1997 kon de Vereniging van Commerciële Radiostations (VCR) de destijds beschikbare etherfrequenties onderling verdelen. De VCR kwam daarbij zelf tot de conclusie dat ook Jazz Radio — van investeringsmaatschappij Manaus BV — op de FM moest, teneinde een zo gevarieerd mogelijk radioaanbod te kunnen realiseren. Maar Manaus BV deed de frequenties al na enkele weken van de hand aan de Radio 10 Groep, die er het station JFK FM op begon. Dat werd een grote flop, en uiteindelijk kwamen Wegener, de moedermaatschappij van Radio 10 FM en Manaus BV overeen dat de programma's van het Manaus-station Business Nieuws Radio (op 1395 kHz), voortaan ook op de FM-frequenties van JFK FM te horen zouden zijn. Manaus heeft Business Nieuws Radio overigens enige tijd geleden verkocht aan The Floor BV en heeft niets meer met het station te maken.

De Commissie voor de Bezwaarschriften van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen oordeelde nu net op 16 maart jongstleden, dat er jazz had uitgezonden moeten blijven worden op de oorspronkelijke frequenties van Jazz Radio. Met andere woorden: Business Nieuws Radio heeft in de afgelopen anderhalf jaar ten onrechte gebruik gemaakt van de FM-frequenties. De Commissie-Bouw oordeelt intussen dat ook Business Nieuws Radio recht heeft op een plek op de FM-band, omdat dit station er nu al op te horen is. Begrijpt u het nog? Volgens Nieuws FM kan het niet zo zijn dat illegale uitzendingen een juridisch voordeel opleveren.

En dan hebben we tenslotte nog een kort geding dat de belangenorganisatie van de Niet-Landelijke Commerciële Radiostations (NLCR) tegen staatssecretaris de Vries aanspant. De NLCR wil de frequenties terug die aanvankelijk voor regionale commerciële stations waren bestemd, maar nu aan de landelijke pakketten zijn toegevoegd. Hoe de uitkomst van deze rechtsprocedure zal worden, valt niet te overzien. De rechter kan oordelen dat de NLCR niet moet zeuren, omdat het aantal commerciële regiofrequenties ten opzichte van de huidige situatie nog altijd wordt verdubbeld. De rechtbankpresident zou ook van mening kunnen zijn dat er straks in veel gebieden tien landelijke commerciële stations, en slechts één óf twee regionale commerciële stations te horen zullen zijn, en dat een dergelijke onevenwichtige situatie dient te worden rechtgetrokken!

Wint de NLCR het kort geding, en die kans is beslist niet uitgesloten, dan betekent dat een nieuwe bom onder het voorstel van de Commissie-Bouw. De nadrukkelijke keiharde uitspraak van het kabinet om op het oorspronkelijke veilingplan terug te vallen indien er grote moeilijkheden ontstaan bij de uitwerking van het voorstel van de oud-KLM-topman, is derhalve beslist niet vreemd. Grote kans dat het toch gewoon veilen wordt!

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.