volume 3
februari 2001

De stem van het volk?

Radiofrequenties, etherveilingen en een aarzelende overheid

door Walter Dubateau

Eind 1997 mocht de Vereniging van Commerciële Radio van de overheid, in afwachting van het zogeheten zero-base-onderzoek, onderling de beschikbare frequenties verdelen. Na het onderzoek zou er een definitieve, eerlijke veiling volgen. Op 19 mei 2000 nam het kabinet hierover een standpunt in. Op 2 februari 2001 verschafte de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, Monique de Vries, nadere informatie aan de Tweede Kamer. Na acties van de betrokken stations deinst een kamermeerderheid nu echter terug voor de consequenties. Martin Banga, directielid van Sky Radio en voorzitter van de VCR, en Erik de Zwart van Radio 538 tellen hun winst. Maar, hoe geldig is hun argument dat de stations zelf hebben geïnvesteerd in de naamsbekendheid van hun frequenties? Walter Dubateau heeft zo zijn twijfels.

Een "beter plan" voor de verdeling van de FM-frequenties. Het lijkt erop dat een meerderheid van de Tweede Kamer dit eist van het kabinet. Dit, terwijl tot dusver een Kamermeerderheid een groot voorstander was van het huidige veilingplan, dat met veel pijn en moeite, maar met steekhoudende argumenten tot stand is gekomen. Volgens het voorstel van De Vries en Van der Ploeg zouden er acht FM-frequenties met een landelijke dekking worden geveild, negenenvijftig lokale en regionale, plus veertien frequenties voor middengolfzenders. De commerciële stations kregen hun huidige frequenties eind 1997 omdat de Vereniging van Commerciële Radio (VCR) van de Minister van Verkeer en Waterstaat, destijds Jorritsma, die frequenties onderling mocht verdelen.

Arrow en Q met de hulp van Veronica. Jorritsma wilde het zero-base-onderzoek afwachten en de huidige FM-stations gingen akkoord met een tijdelijke regeling. Bij die onderlinge verdeling vielen tal van radiostations, zoals Arrow Classic Rock en Q-The Beat / Q-Radio, buiten de boot. De VCR stond niet toe dat zij ook een plaatsje op de FM zouden krijgen. Van de VCR kreeg het medelid Veronica wel toestemming om op de FM uit te zenden, zij het op enkele zwakkere frequenties die in geen verhouding staan tot het bereik van bijvoorbeeld Sky Radio. Om die reden besloot Veronica geheel vrijwillig om de zwakke AM-stations die indertijd van het ter ziele gegane Holland FM waren overgenomen, uit te schakelen. Jorritsma gaf Arrow Classic Rock en Q-The Beat daarop een licentie voor die zwakke AM-frequenties.

Het helpt als ambtenaren van jazz houden. Het kleine Jazz Radio kreeg wel een interessant FM-pakket toebedeeld. Bekend was dat met name de ambtenaren Harry Kramer en John Stevens van het Mediadepartement van het Ministerie van WVC, die ook wat in de melk hadden te brokkelen, fervente jazzliefhebbers waren ... En zo zou eveneens de diversiteit in de ether worden gewaarborgd. Maar letterlijk onmiddellijk na de goedkeuring van het VCR-frequentiebesluit, nam uitgeversconcern Wegener, de moedermaatschappij van Radio 10 Gold, Jazz Radio over, veranderde de naam in JFK en schrapte het jazz-format. Niet dat de nieuwe formule een succes werd, maar authentieke jazz viel na die verdeling al snel niet meer te horen. Momenteel zendt Business Nieuws Radio op de betreffende FM-frequenties uit.

Heel even wachten op de veiling van ... 1997. Arrow en Q The Beat protesteerden heftig tegen hun verbanning naar de middengolf, maar volgens Annemarie Jorritsma was dit toch maar een tijdelijke regeling die slechts twee jaar zou duren, in afwachting van het definitieve zero-base-rapport. Daarna zou er eindelijk een definitieve, eerlijke veiling komen met eerlijke kansen voor alle serieuze gegadigden, zo beloofde ze. Nieuwe gegadigden als het Franse NRJ stonden eind 1997 ook al te trappelen om frequenties te bemachtigen in Nederland. Zij maakten bij de onderlinge VCR-verdeling absoluut geen kans. De VCR-verdeling liep overigens niet van een leien dakje. Er ontstond een stoelendans, waarbij de stations die het hardst riepen en de grootste geldbuidel opentrokken, de beste frequenties kregen. Alleen ging het geld van die stations in dit geval niet naar de Staat, maar werd de eigen financiële positie gebruikt om zwakkere zenders, die een veiling wellicht niet zouden overleven, te intimideren. Immers, kwamen de VCR-stations er onderling niet uit, dan zou er in 1997 alsnog een veiling worden gehouden.

Ministerie betaalde bekendmaking nieuwe frequenties. Het huidige argument over "frequenties die zouden zijn groot gemaakt door de commerciële stations en nu plotseling worden afgenomen" was bij die onderlinge VCR-verdeling volstrekt niet aan de orde. De meerderheid van de VCR was immers voor een grondige, onderlinge herstructurering van de frequenties. Niks vasthouden aan oude frequenties! Een groter bereik voor die stations met de sterkste troeven in handen, dat was het credo. Sky Radio kreeg de frequentie 100.4 MHz die Radio Noordzee Nationaal in Friesland gebruikte. Radio 538 nam in Midden-Nederland de 101.2 MHz over van Classic FM. Dit station verhuisde dan weer naar de 90.7 MHz die alweer Radio Noordzee Nationaal gebruikte, en Radio 10 Gold nam de 103.0 MHz over waarop Radio 538 aanvankelijk in Lelystad uitzond. Alleen Sky Radio mocht op de oude frequentie, 100.7 MHz, blijven uitzenden. Opnieuw omdat Sky-directeur Ton Lathouwers de VCR-vergadering in 1997 uit was gerend omdat hij, aanvankelijk, zijn frequentie niet mocht behouden. Zijn 538-compaan Erik de Zwart haalde hem er weer bij. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat beloofde de stations, dat ze begin 1998 door middel van een tonnen kostende reclamecampagne in kranten, op radio en TV, de nieuwe frequenties van de commerciële stations bekend zou maken bij het grote publiek. En het ministerie hield woord!

Een snelle winst van twintig miljoen. Tegen de VCR valt in te brengen dat de betrokken radiostations, ondanks die "vele investeringen in het bekendmaken van frequenties," juist jarenlang uiterst goedkoop van die frequenties gebruik mochten maken. En derhalve door middel van reclame-inkomsten een aardige reserve konden opbouwen, om straks met succes aan de veiling deel te kunnen nemen. Uiteraard kun je het de zenders ook niet kwalijk nemen dat ze zich momenteel "bijzonder geprikkeld" gedragen. Een station als Sky Radio heeft een vrijwel landelijk bereik op slechts twee, naast elkaar liggende, aantrekkelijke frequenties. Maak je nou zestig miljoen per jaar winst zonder veiling, of veertig miljoen per jaar na een veiling? Scheelt toch weer twintig miljoen, en dan is het uiterst lucratief om je eigen radiostation in te zetten voor een eenzijdige campagne die tegen de veiling is gericht.

En toen kwam de grote ommezwaai. Inmiddels ligt het zero-base-frequentierapport dus op tafel, en nadert het uur U voor de grote commerciële zenders. Kleinere vissen en nieuwkomers die enkele jaren geleden resoluut voor een dichte deur stonden, dreigen nu opnieuw het lid op de neus te krijgen. PvdA en D66 zien immers niets meer in het voornemen van het kabinet alle landelijke en regionale frequenties te veilen. Het CDA was hier al tegen. De VVD, wel voorstander van veilen, is plotseling bereid naar alternatieven te zoeken. De coalitiepartners PvdA, D66 en VVD hebben gisteren overlegd. De parlementariërs vinden nu in meerderheid dat populaire zenders als Sky Radio, Radio 538 en Radio 10 FM hun frequenties moeten behouden.

Het besef kwam wel heel erg laat. Het kabinet houdt echter voorlopig nog vast aan haar veilingplannen, zegt woordvoerder Wim van der Weegen van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Op 14 maart staat een debat over de veiling op de agenda van de Kamer. Maar voor komende woensdag is er op initiatief van de coalitiefracties al een ingelast debat over de ontstane situatie. De belangrijkste reden voor de PvdA om af te zien van de veiling is de storm van kritiek van de kant van de luisteraars. De sociaal-democraten vinden het ongewenst alles over de kop te gooien.

Een bloemlezing uit de politiek. "Mensen moeten naar hun eigen stations kunnen blijven luisteren op een vaste frequentie. De consument mag niets van veranderingen merken," aldus Tweede-Kamerlid Wagenaar. "Helemaal niemand, zeker de luisteraars niet, zit op een veiling te wachten," zegt Bert Bakker, de media-specialist van D66. "De huidige zenders hebben keihard gewerkt en fors geïnvesteerd. Dat maak je met een veiling in één klap ongedaan." De fracties verwachten een nieuw voorstel van het kabinet. Het CDA is blij met de koerswijziging van de coalitiepartijen PvdA en D66. "Alleen jammer dat het besef zo laat is gekomen," zegt Kamerlid Atsma, "tot dinsdag heeft de coalitie niets anders gedaan dan alles in het werk stellen de veiling zo snel mogelijk te laten plaatshebben."

De stem van het volk? De landelijke commerciële radiozenders zijn uiteraard ingenomen met de afkalvende steun voor een veiling van radiofrequenties. Radio 538-directeur Erik de Zwart, het boegbeeld van de acties, verklaarde dat de gezamenlijke protestactie van de Vereniging Commerciële Radiozenders succes heeft gehad. "De politiek geeft gehoor aan de stem van de twaalf miljoen luisteraars," meent De Zwart. De protestactie van de afgelopen weken en de reacties van luisteraars op internet en rechtstreeks aan Kamerleden hebben volgens de radiozenders voor de ommekeer gezorgd. Maar goed voor deze stations dat we niet in Amerika zijn. In dat land wordt na een eenzijdige politieke campagne, of het nu voor je eigen belangen of voor iets anders is, direct je zendvergunning ingetrokken.

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.