volume 3
maart 2001

Vlaamse incompetentie of moedwil?

Het verdriet van de Vlaamse radio

door Eric Hofman

Zo zag Eric Hofman er zo'n twintig jaar geleden uit toen hij betrokken was bij het legendarische Radio Maeva

Het Vlaamse frequentieplan formuleert het voornemen om in de ether plaats te maken voor twee commerciële landelijke radiostations — "particuliere radio," zoals dat nu in Vlaanderen heet. Veel ruimte blijkt daarvoor echter niet te bestaan, want de publieke zenders worden ruim bemeten. Wat overblijft zijn 67 lokale frequenties, waardoor de twee nieuwe stations straks een batterij aan zenders en zendmasten nodig zullen hebben, plus een fikse reclamecampagne om al hun frequenties aan de luisteraars bekend te maken. De zaak wordt bovendien nog vertraagd door de onderhandelingen met de buurlanden over het zogenaamde zero-base-plan, op grond waarvan landen niet mogen interfereren op elkaars toegewezen frequenties zoals afgegeven door de ITU, de International Telecommonication Union in Genève. Eric Hofman, een van de smaakmakers van het legendarische Radio Maeva en vanaf het prille begin van VTM, de off-screen stem van dat televisiestation, heeft er langzaam genoeg van en lucht onomwonden zijn hart over de middelmaat van de Vlaamse radio.

De voorbije weken bemerk ik bij de diverse commentatoren in medialand een drang naar verandering en, nu het beleid toch weer lang de tijd lijkt te gaan nemen, een drang naar actie. Er klinken geluiden als "op tafel kloppen," "ongelijke middelen," "oneerlijke concurrentie" en zelfs over "schoolrapporten voor radiomakers." Wel ja, laten we de dingen eens echt bij naam noemen. Sommigen gaan dit niet graag horen. Het is een feit dat de oude politieke cultuur er sinds 1945 echt alles aan heeft gedaan om de door haar vermoede demagogische krachten van de massamedia tot de hare te maken en te houden.

Georges de Caluwé van Radio Kerkse (1941)

Na de Tweede Wereldoorlog werd het door de Duitsers ingestelde monopolie gehandhaafd, en mocht Georges de Caluwé zijn commerciële radiostation ON4ED, het populaire Radio Kerkse niet meer heropenen. De eerste onheilsbode van een strak, betuttelend beleid dat tot op de dag van vandaag stand houdt. Wat te denken van de uitspraak van de toenmalige minister Van Rompuy, die er samen met z'n partij tot op de dag van vandaag alles aan doet om de Vlaamse ether te vrijwaren van nieuwe Veronica's, Maeva's en andere populaire privé-initiatieven, en die een tweetal jaren geleden op televisie letterlijk zei: "We kunnen het op langere termijn niet meer tegenhouden gezien de technische evolutie — zoals DAB en satelliet — maar zolang we kunnen, zullen we er ons tegen blijven verzetten." Voor zoveel schaamteloosheid kan ik echt geen woorden vinden.

Greep houden op de media: daar draaide het om. Ik heb het zelf als radiomaker aan den lijve mogen ondervinden, toen we met Radio Maeva meer dan tweeëntwintig keer in beslag werden genomen. Omdat we met ons landelijk vermogen de wet overtraden? Welnee, de angst voor onze toenmalige populariteit zat er nog veel dieper in dan ze ooit zullen willen toegeven. En die angst was de aanleiding om ons ervan tussen te halen. Wat te denken van het aanbod dat door de top van de Vlaamse politiek aan Radio Maeva destijds werd gedaan tijdens een informele bijeenkomst. Een landelijke Radio Maeva zou mogen blijven bestaan, in ruil voor een controlerende meerderheidsparticipatie — onrechtstreeks weliswaar — voor de Vlaamse overheid. Radio Maeva weigerde dat toen met alle gevolgen van dien. Dit sterke staaltje van politieke beïnvloeding zal door de betrokken partijen wel in alle toonaarden worden ontkent, maar er zijn meer voorbeelden te noemen.

In dat verband zie ik premier Maertens jaren geleden in de Wetstraat nog rood aanlopen van gespeelde verbazing toen hij in alle toonaarden ontkende dat hij in gesprek was met Rob Out om Veronica naar Vlaanderen te halen als commerciële omroep. Maertens had nog nooit van de man gehoord, zei hij. Rob Out beweerde het omgekeerde. En als ik dan mag kiezen tussen de geloofwaardigheid van een politicus van een partij die het fnuiken van elk privé initiatief in de media hoog in het vaandel draagt, en het woord van iemand die het vrije ondernemerschap binnen de media als het ware tot het hoogste goed verheft, en dat ook bewezen heeft op alle mogelijke manieren in de meest moeilijke omstandigheden — lees: de meest onmogelijke politieke tegenstand — en intriges bij de strijd om het behoud van Veronica, Radio Veronica 538, RTL Veronique, Sky Radio en Radio 538, dan is mijn keuze snel gemaakt.

Augustus 1974, de popschepen zinken in een zee van tranen, de politiek gaat keihard voorbij aan de wens van miljoenen luisteraars in Nederland en Vlaanderen, zich daarbij bedienend van de meest oneigenlijke en valse argumenten. De leegte en de pijn die ze hebben achtergelaten werd nooit meer ingevuld of verzacht. Het blijft voor velen van mijn generatie een wonde die nooit meer heelt. Maar Vlaanderen krijgt een nieuwe kans, denkt men. De nieuwe politieke cultuur en de huidige regering die eigenlijk welwillend staat tegenover de gedachte aan een commercieel bestel, worden geconfronteerd met de erfenis uit de vorige regeringen, waarbij de VRT met een onwaarschijnlijk frequentieplan de hele band bezet, zeg maar gijzelt, in een soort monsterverbond, gegoten in een beheerscontract tussen de Vlaamse Overheid en de VRT.

Vierhonderd Watt voor een of ander VRT radiostation in pakweg Leuven? Even vergelijken: wat te denken van de hoog vermogen frequentie 100.7 KHz, waarmee Sky Radio van Murdoch heel Nederland bestrijkt? Vlaamse incompetentie of moedwil? De top van CBT in Terneuzen werd destijds zelfs geconfronteerd met de vraag om een voor de Vlaamse overheid gunstig frequentieplan uit te werken, aantonend dat er geen plaats meer was voor nieuwe initiatieven in de FM-band! Het zero-base-frequentieplan moet er komen, wil men met gelijke middelen kunnen strijden en een kans maken. Dit plan waarborgt als enige een faire en open marktstructuur, waarbij, technisch gesproken dan, de meest bekwame stations de slag om de luisteraars zullen winnen. Maar Vlaanderen zou Vlaanderen niet zijn, mocht er ook hierin weer geen gevaar schuilen. Kan je als Radio Maeva, Radio Mi Amigo of Radio 7 zijnde, en dus als a-politieke en ook economisch onafhankelijke groep een etherfrequentie "veroveren" in Vlaanderen?

Nu de politiek noodgedwongen de media een stukje moet loslaten, wordt hun plaats ingenomen door sterke economische groepen, welke uiteraard op hun beurt weer politieke bindingen of invloeden ondergaan. Is dat laatste niet het geval, dan heb je ook nog de economische machtsconcentraties binnen de media, waaraan Europa zich vaak mateloos ergert, en waartegen men ook reageert. Media is commercie, info en entertainment, en die elementen moeten op een gezonde manier met elkaar worden gecombineerd. Zonder daarbij te vervallen in excessen, waarbij men inhoudelijk de grenzen en normen van het fatsoen en daarmee dus de deontologie overschrijdt. Een Vlaamse ethische mediacommissie moet hierover waken, en die functie ook daadwerkelijk invullen, en sanctioneren indien nodig. In dat verband herinner ik mij de schorsing van de Veronica Omroep Organisatie, waarbij de plug er voor enkele weken werd uitgetrokken, toen bleek dat men enkele regeltjes had overtreden. Een sterke ethische mediacommissie is naast politieke goodwill en dossierkennis een tweede, onontbeerlijk steunvlak voor een goed commercieel bestel. Het lijkt wel een beetje topvoetbal. We hebben de infrastructuur, een scheidsrechterscommissie en een reglement, nu nog het talent.

Een van de fenomenen in Vlaanderen is het aanwenden van marketing. Met alle respect voor de marketeers en hun kennis, zij worden in Vlaanderen verkeerd gebruikt. Het merendeel van de Vlaamse mediaspelers spannen de kar voor de paarden. Zij laten de marketing bepalen wat het product wordt, in plaats van de marketing te laten werken voor het door radiomensen bepaalde mediaproduct. Marketing komt er aan te pas in tweede instantie, om het vooropgestelde marktsegment voortdurend te scannen naar nieuwe mogelijkheden, zodat de vaklui hun radiostation steeds weer kunnen profileren en bijsturen met hoger commercieel rendement tot gevolg. Maar niet omgekeerd, zoals het overal in Vlaanderen gebeurt. Eerst het product dan de rest. En met het product het talent.

Talent en gevestigde waarden worden door de mindere goden steeds als een bedreiging ervaren. Zeg mij wie je programmaleider is, en ik zal je vertellen hoe het gesteld is met het gemiddelde niveau van je on-air talent. Welke middelmatige radiomaker annex programmaleider heeft het lef om een aantal toppers in huis te halen die hij binnen de kortste keren niet meer de baas denkt te kunnen? In Vlaanderen: geen enkele. Omdat ze zelf gerekend kunnen worden tot de categorie middelmaat. Ik zou zo een dreamcast kunnen verzinnen, met klinkende namen van ervaren rotten in het vak, van Ton Schipper tot Rudy Van Vlaanderen, van Peter van Dam tot Peter Hoogland, het maakt niet uit. Maar welke programmaleider in Vlaanderen is sterk genoeg om deze en nog andere namen tot een uniek geheel samen te brengen, zo dat nog zou kunnen? Ik gooi de handschoen, wie durft hem op te rapen? Los van het feit dat deze mensen al dan niet beschikbaar zouden zijn, het gaat mij om het idee, en de achterliggende redenering bij de huidige mediaspelers op het Vlaamse terrein: je station is maar zo goed als de top van je radiobedrijf, en daarmee is alles gezegd.

Laat ons de dingen nu maar eens echt bij naam noemen: op enkele radiomakers na, hebben de meeste "het" jammer genoeg niet. Wat je hebt kan je bijsturen en aanscherpen, wat je niet in je hebt zal je ook nooit kunnen aankweken. Talent laat zich niet aankweken. En de Vlaamse radio-ether is vergeven van would-be-talenten die eigenlijk niet achter de microfoon thuishoren, omdat ze gespeend zijn van het noodzakelijke talent. Voorbeeldje: een morning show dient te beschikken over een host, een leuke vent met bij voorkeur een gezellige, vriendelijke stem, gevoel voor humor, en natuurlijk wat ze allemaal vergeten: liefde voor muziek. En wat hij vertelt, en vooral ook hoe, en in welk sfeertje — want dat mis ik: sfeer op de radio, je hoort het nergens meer. "Ach, dat is allemaal voorbij," sneert er dan wel eentje links of rechts, en dat klopt, want wat zei de toenmalige directeur-generaal van de BRT in een memo aan de afdeling personeel ook al weer in 1974: "Geen enkele deejay van de afscheidnemende zeezenders mag een baan krijgen bij BRT radio." Hij sloeg ze allemaal in de ban. En daarmee zette hij de klok die al dertig jaar achter liep voorgoed stil ... Oubolligheid troef.

De luisteraar? Who cares? De huidige generatie radioboys alvast geen ene moer. En de situatie waar ze in zitten, hebben ze zelf gezocht. Frustratie heeft hier niets mee te maken, de lust om man en paard te noemen werd mij iets te sterk, en bovendien, na meer dan twintig jaar moet ik zeggen dat het lekker is om nog eens mijn idee te ventileren: en het is nog netjes gebleven, ik had ook een rapportje kunnen opstellen, maar de gebuisden op mijn rapportje zijn het vermelden zelfs niet waard. Bovendien zou het allemaal nogal ingewikkeld worden met al die decimalen na de komma, en dus na het cijfer nul, waar de meeste niet eens voorbij zouden geraken. Het is niet om aan te horen ... gelukkig zit er een knop aan de radio. Je hebt de keuze: links voor uit, rechts voor pak hem beet ... bijvoorbeeld AM 675. Want de liefde voor het medium raak ik nooit meer kwijt, en dat is allemaal de grote schuld van die ene grote meneer en z'n jongens, de vader van Radio Veronica, Oom Bull Verweij. En dan is het al bijna dertig jaar geleden, maar wie dat ooit gehoord heeft, vergeet het nooit meer ...

Als er dan toch op tafel moet geklopt worden zoals jullie dat zo mooi poneren, dan wil ik mij best beschikbaar stellen. Het wordt de hoogste tijd dat er in radiomakend Vlaanderen een aantal instanties en foute jongens een schop voor de kont krijgen. Ik vrees wel dat ik er dan alleen voor sta, want Rob en Lex zijn al lang gaan rentenieren, en de rest die het zou kunnen durft niet, tenzij er eentje z'n golfstick voorlopig weer wil opbergen. Dan hebben we die schoolrapporten niet meer nodig, dan kan de luisteraar eindelijk nog eens met veel plezier z'n favoriete station kiezen, de rest is flauwekul. Kandidaten met revolutionaire ideeën en een uitstekende traptechniek mogen zich nu aanmelden op het onderstaande e-mailadres. Het zal mij benieuwen. Maar het opschrijven luchtte mij alvast wél op!

Laat me weten hoe u erover denkt op: schopvoordekont@hotmail.com.

Robert-Jan van der Hoeven van het Nederlandse zenderexploitatiebedrijf Broadcast Partners heeft inmiddels als volgt op deze tekst gereageerd:

"De heer Eric Hofman gaf zijn opinie over het frequentiebeleid in Vlaanderen en verhaalde daarbij, dat (de top van) Broadcast Partners destijds geconfronteerd zou zijn met de vraag om een voor de Vlaamse overheid gunstig frequentieplan uit te werken, dat zou moeten aantonen dat er geen ruimte meer zou zijn voor nieuwe initiatieven in de FM-band. Wij laten u daarover het volgende weten. Over opdrachten kan ons bedrijf niet in het openbaar debatteren, maar de bewuste vraag heeft de Vlaamse overheid nimmer aan Broadcast Partners gesteld."