volume 4
februari 2002

De open sollicitatie van Bert Bakker

Politiek geruzie over de verdeling van de radiofrequenties

door Walter Dubateau

De veiling van de commerciële radiofrequenties, waar de huidige commerciële radiostations zo bevreesd voor waren, is — althans voorlopig — van de baan. Toch zijn de betrokkenen nog steeds niet tevreden. Ze trokken, wat ze "hun bod van 11,5 miljoen euro" noemden, in. In een vergadering van de Kamercommissie verdedigde Bert Bakker (foto rechts) hun kritiek op de frequentieverdeling. Solliciteert de D66-er naar een functie bij het Murdoch-concern, zo vraagt Walter Dubateau zich hier af.

Alweer ruzie over de radiofrequenties. De discussie omtrent de verdeling van radiofrequenties heeft opnieuw ruzie in de tent gebracht. De Tweede Kamer behandelde het beladen onderwerp in een commissievergadering op donderdag 28 februari. Dit gebeurde in een sfeer die bepaald onvriendelijk valt te noemen. De toon werd vooral gezet door D66-mediawoordvoerder Bert Bakker. Die verweet de verantwoordelijke staatssecretarissen Van der Ploeg — Cultuur en Media — en De Vries — Verkeer en Waterstaat — een chaos te hebben gemaakt van de frequentieverdeling. In een minutenlang betoog gebruikte hij termen als "onbeschoft gedrag" en "verneuken".

Dubbele agenda's? Het leek erop, aldus Bakker, dat de zittende commerciële stations en het kabinet op een lijn zaten bij de verdeling van de beschikbare frequentieruimte. Maar nu blijken de radiostations opnieuw niet tevreden te zijn, en volgens Bakker kan dat alleen maar aan de regering liggen. "Hoe is het mogelijk dat het kabinet het steeds weer in het honderd laat lopen," zo vroeg Bakker zich vertwijfeld af. Hij verweet de ambtenaren van beide ministeries met dubbele agenda's te werken, terwijl de bewindslieden volgens de D66-er hun medewerkers niet in de hand hebben. Op zijn beurt was staatssecretaris van der Ploeg laaiend over de aantijgingen van Bakker. "U doet alleen maar vage suggesties, maar maak de beweringen ook eens hard. Ik heb geen idee waar u het over heeft," riep de Mediaminister. Ook zei hij de felle kritiek onbeschoft te vinden. Bakker reageerde meteen weer op dezelfde toon: "Als u niet weet waar ik het over heb, vraag ik me af wat u hier de afgelopen jaren heeft zitten doen."

Bert Bakker solliciteert naar baan bij Murdoch? Bij de "have-nots" — of om het duidelijker te zeggen: de radiostations die bij de vorige verdelingen buiten de boot zijn gevallen — in de zaal, die net als de huidige gebruikers van de FM-band ook goed waren vertegenwoordigd, waren op dat moment kritische geluiden over het optreden van de D66-politicus te horen. "Het lijkt wel alsof Bert Bakker hier openlijk solliciteert naar een functie bij het Murdoch-concern, voor het geval dat D66 bij de komende verkiezingen te weinig zetels krijgt en hij niet in het parlement kan terugkeren, zo nadrukkelijk komt ie op voor de belangen van de Newscorp-stations," verzuchtte een van hen. Bakker was immers de enige die met een brief zwaaide van de belangenclub van de nu zittende landelijke en regionale FM-stations, de SCR. In deze brief schrijven de landelijke FM-stations en de meeste regionale commerciële collega's dat ze erg ontevreden zijn over het verloop van het recente overleg dat de partijen voerden met de Ministeries van Verkeer en Waterstaat en Cultuur.

Beïnvloeding van overheid mislukt. Uit de brief valt op te maken, dat de commerciële stations hebben getracht de ministeries het beleid te dicteren, maar dat dit slechts ten dele is gelukt. Aanvankelijk hield het kabinet standvastig vast aan zijn plannen voor een veiling van alle etherfrequenties. Een dergelijke verdeling is immers transparant, eerlijk, en maakt een einde aan de scheve verhoudingen tussen de huidige gebruikers van de FM-band en de radiostations die bij de vorige verdelingen buiten de boot vielen. De huidige gebruikers hadden daar echter een andere mening over. Ze begonnen vorig jaar een luidruchtige lobby waarbij luisteraars door middel van spotjes werden opgeroepen in opstand te komen. Een kamermeerderheid bleek gevoelig voor de belangen van de stations, waarna een langdurige politieke impasse volgde. Ditmaal werd, om de frequentieveiling van tafel te krijgen, een nieuwe tussenoplossing voorgesteld in de vorm van een verlenging van de licenties met een jaar.

Ruim tien miljoen euro. De zeven landelijke zenders wilden daarvoor gezamenlijk ruim tien miljoen euro, meer precies 11,5 miljoen euro op tafel leggen op voorwaarde dat hun bereik dan aanzienlijk zou worden uitgebreid. Ook zouden de restricties die voor het programmaformaat van sommige stations gelden, dan moeten worden opgeheven. Het bedrag per station zou worden gebaseerd op het aantal potentiele luisteraars dat zou kunnen worden bereikt. Stations met een bereik van meer dan zeventig procent van de Nederlandse bevolking zouden 22 eurocent per potentiele luisteraar betalen, stations met een bereik tussen de vijfenzestig en zeventig procent 19 eurocent en stations met minder dan vijfenzestig procent bereik zouden per potentiele luisteraar 17 eurocent op tafel moeten leggen. Sky Radio en Radio 538 zouden volgens een frequentieverdeling die door de commerciële stations zelf was ingediend ieder eenenzeventig procent totaalbereik krijgen, en daarvoor 2.425 duizend euro willen betalen. "Cultuurzenders" als Business Nieuws Radio en Classic FM hoefden volgens het voorstel slechts 3 eurocent per inwoner in het ontvangstgebied te betalen, en respectievelijk 278 en 235 duizend euro bij te dragen aan het totaal.

De betwiste ruimte voor de nieuwkomers. Het kabinet nam het voorstel voor een tussentijdse verdeling over, en ook het bedrag van 11,5 miljoen gulden hield stand. Maar de commerciële stations reageerden toch woedend. Ze waren er namelijk, een paar dagen voor het debat, achter gekomen dat de twee landelijke pakketten voor nieuwkomers, een iets groter bereik zouden krijgen dan sommige pakketten van de huidige gebruikers van de FM-band. Reden voor de SCR om, zoals het genoemd werd, "het bod van 11,5 miljoen euro in te trekken." Niet dat er veel in te trekken valt. Als de overheid dit bedrag als voorwaarde stelt voor een verlenging van de licenties met een jaar, dan hebben de stations zich er maar naar te schikken. Het alternatief blijft immers een algehele veiling van de etherfrequenties, en dat is nu juist net iets wat de huidige FM-gebruikers helemaal niet willen. Desalniettemin eisten de commerciële stations dat de frequentiepakketten alsnog zouden worden aangepast aan hun wensen. Probleem voor hen is echter dat PvdA-mediawoordvoerster Marja Wagenaar, in tegenstelling tot D66-er Bert Bakker, ditmaal niet onder de indruk bleek van de argumenten van de commerciële zenders. "Er moet ook ruimte overblijven voor nieuwkomers," zei ze beslist.

De nieuwe bereikcijfers. VVD-bewindsvrouw Monique de Vries presenteerde een overzicht, waaruit blijkt dat Radio 538 een dekking krijgt van 67 procent, Sky Radio van 68 procent, Radio 10 van 56 procent, Yorin FM van 65 procent en Classic FM van 49 procent. Tussen de nieuwkomers zijn er pakketten met een dekking van 62 en 59 procent te verdelen. Voor dit kabinetsvoorstel bleek een kamermeerderheid te vinden. Wel werd er moeilijk gedaan over de voorgestelde frequenties voor Business Nieuws Radio. BNR zou slechts een dekking van krijgen van 47 procent. Daarmee zal de zender, als de plannen doorgaan, per 1 september niet eens in de helft van het land te horen zijn. De Tweede Kamer wil dan ook dat er extra frequentieruimte voor BNR wordt vrijgemaakt. Het parlement is van mening dat BNR op deze manier nooit kan concurreren met de publieke tegenhanger, Radio 1. Na deze kritiek ontstond er wat hilariteit, toen de "staatssecretaris van frequentiezaken", Monique de Vries, liet weten dat het wellicht mogelijk is om nog wat frequenties van het pakket van Noordzee FM af te snoepen en aan Business Nieuws Radio te geven. De hoogste Noordzee FM-baas Marc Nanning, die ook in de zaal zat, werd daarop enthousiast door zijn radioconcurrenten op de schouders geklopt.

Een uitzondering voor BNR? Toch lijkt een goede oplossing voor Business Nieuws Radio niet ver weg. De drie radiostations met zowel AM- als FM-zenders — Radio 1, Radio 10 FM en BNR — moeten hun AM-zenders weliswaar per 1 september inleveren als ze ook op de FM te horen willen zijn — vanwege de schaarste aan frequenties is de zogenoemde "dubbele dekking" per die datum niet langer toegestaan. Voor Business Nieuws Radio zou er evenwel legitiem een uitzondering kunnen worden gemaakt. BNR zendt namelijk uit op een frequentie die vrij hoog in de AM-band ligt, de 1395 kHz. Karakteristiek voor een dergelijke hoge frequentie is, dat het bereik rondom de zender flink wordt ingeperkt wanneer het donker is. Daarnaast geldt dat de ontvangst in gebieden met kleigrond beduidend beter is dan in gebieden met zandgrond, zoals op onder meer de Veluwe het geval is. Gezien de locatie van de zender langs de dijk Enkhuizen-Lelystad houdt dit in, dat de zender tijdens de nachtelijke uren alleen in het noorden van Nederland en in de gebieden die onmiddelijk aan het IJsselmeer grenzen, goed te ontvangen is. En juist in deze gebieden beschikt Business Nieuws Radio niet over FM-zenders. Elders in het land, zoals in de Randstad, zakt het signaal tijdens de "duistere uren" telkens weg. In de maand december is het station op de AM dan ook slechts een paar uur per dag door vrijwel heel Nederland goed te ontvangen. Het overgrote deel van de dag is het signaal niet om aan te horen. Bovendien kan door eerder gemaakte afspraken met Albanië — Radio Tirana is een andere gebruiker van de frequentie — het grootste deel van de avond niet worden uitgezonden op de 1395 kHz.

FM voor de Randstad en het zuiden en AM voor de rest. Business Nieuws Radio zou dus in ieder geval in de Randstad, en in Zuid- en Zuidoost Nederland gebruik kunnen maken van FM-zenders, omdat daar het AM-signaal niet te allen tijde gegarandeerd goed is. Bovendien is er nog een bedrijfseconomisch argument. In de periode dat BNR nog alleen op de AM te beluisteren was, behaalde het station een marktaandeel van 0,2 procent. Na de verkrijging van de FM-zenders — door het ter ziele gaan van "jazz"-radiozender JFK — is dit marktaandeel niet noemenswaardig gestegen. De laatste Intomart-cijfers over de maanden december en januari laten nog steeds een marktaandeel voor BNR van 0,2 procent zien. De conclusie kan dus luiden dat hooguit enkele luisteraars de AM-frequentie hebben verruild voor de FM-frequentie om het zakengerelateerde nieuws van BNR te kunnen horen, maar dat BNR ook met uitsluitend een AM-frequentie voldoende in staat bleek om haar luisteraars te bereiken. Immers, het station zendt vooral gesproken woord uit. Ook voor de luisteraars maakt het dan niet zoveel uit of je op de AM of de FM te horen bent. Met een elkaar aanvullend AM- en FM-bereik kan BNR zo'n 80 procent van Nederland bereiken, en zou daarmee dik tevreden moeten zijn.

Juridische vraagtekens bij verdeling. Voorafgaande aan het debat in de Tweede Kamer merkte Groenlinks Kamerlid Kees Vendrik in een ingezonden stuk in het Financieel Dagblad op, dat er rondom de komende verdeling juridische problemen zijn. Immers, het kabinet spreekt in de brief van 1 februari jongstleden van: "een verlenging van de bestaande licenties in de vorm van nieuw uit te geven licenties voor nieuwe frequentiepakketten." De huidige Telecom-wet schrijft voor dat nieuwe frequenties uitsluitend door middel van een veiling of een vergelijkende toets kunnen worden uitgegeven. Volgens de kabinetsplannen krijgen de bestaande stations echter ook nieuwe en andere frequenties, maar dan zonder dat er een veiling of vergelijkende toets heeft plaatsgevonden. En daar wringt 'm de schoen. Het kabinetsvoorstel lijkt dan ook in strijd met de Telecom-wet.

Nog geen duidelijk antwoord. De bewindslieden van Verkeer en Waterstaat en WVC hebben op deze stelling tot dusver geen duidelijk antwoord gegeven. Dat zullen ze alsnog kunnen doen tijdens een plenair debat in de Tweede Kamer, waartoe meteen maar werd besloten. Dat debat zal binnenkort plaatsvinden. Kees Vendrik wil de staatssecretarissen hierover danig aan de tand te voelen. Volgens GroenLinks is door de handelwijze van de staatssecretarissen onderhand het vertrouwen in de politiek op het spel komen te staan. Vendrik stelt dat de ze alle argumenten die het kabinet de afgelopen jaren heeft ingebracht voor een gekleurde veiling — die door Groenlinks werd gesteund — alsnog moeten zien te ontkrachten. Hij zinspeelde op het indienen van moties om het werk van de staatssecretarissen keihard te bekritiseren en noemde hun optreden "beschamend".

Monique de Vries begaat politieke doodzonde. Het CDA-Kamerlid Joop Atsma kwam opnieuw met zijn argument dat Monique de Vries de Tweede Kamer meer dan eens onjuist en onvolledig heeft geïnformeerd over de verdeling van frequenties. Na afloop van het debat zei hij dat hij een nieuw debat wil om een Kameruitspraak te vragen over het optreden van De Vries. "Het onjuist of onvolledig informeren van de Kamer is een politieke doodzonde," zei Atsma, die van mening is dat de staatssecretaris al lang geleden had moeten opstappen. De CDA-er liet overigens blijken over niet al teveel realiteitszin te beschikken. Hij liet donderdagochtend in de Telegraaf weten, dat alle commerciële zenders in ruil voor hun bod van 11,5 miljoen euro wat hem betreft een landelijke dekking zouden moeten krijgen. In aanzienlijke delen van het land is dit echter niet mogelijk, zonder dat publieke zenders daarvoor uit de lucht verdwijnen. Zo moet de frequentieruimte in bijvoorbeeld Limburg worden gedeeld met Belgische en Duitse zenders. De publieke omroep heeft een wettelijk voorkeursrecht als het om frequenties gaat, en dus blijft er in dat geval voor de commerciële stations niet veel meer over. Nu kun je je afvragen of het enorme beslag dat de publieke omroep op frequenties legt, gerechtvaardigd is. Maar vermoedelijk heeft ook de CDA-er Joop Atsma liever niet, dat publieke zenders frequenties moeten inleveren om plaats te maken voor commerciële stations.

Wordt 1 september 2002 gehaald? Er is al met al nog veel werk aan de winkel. Het kabinet werkt de komende weken de criteria uit waaraan de twee nieuwe zenders, en ook de regionale nieuwkomers, moeten voldoen. Daarna kunnen de frequenties worden verdeeld en kunnen de radiostations, zoals Monique de Vries het nu ziet, op de eerste dag van september aan de slag. Maar ook omtrent dit punt is er wat onenigheid. De commerciële stations zelf vragen zich intussen af of de herverdelingsdatum van 1 september 2002 kan worden gehaald. Voor enkele zendinstallaties moeten immers nog milieu-vergunningen af worden gegeven. Dergelijke procedures kunnen geruime tijd in beslag nemen.

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.