volume 4
april 2001

Dagboek etherveiling (2)

De commerciële radio en de ether

door Stijn Brulez en Walter Dubateau

Martin Banga, voorzitter van de Vereniging Commerciële Radiostations (VCR) (Foto: Sky Radio)

De maand april leverde weinig nieuws op over de veiling van de FM-etherfrequenties. In hun dagboek gebruiken Stijn Brulez en Walter Dubateau deze windstilte om Marja Wagenaar nog eens aan de tand te voelen over haar opmerkelijke ommezwaai. Het was immers Wagenaar die leiding gaf aan het "verzet" van de Tweede Kamer tegen het kabinetsplan om alle etherfrequenties voor commercieel gebruik voor een achtjarige periode te verkopen aan de hoogste bieder. Verder kwam Business Nieuws Radio deze maand onder vuur te liggen en lanceert de Vereniging voor Commerciële Radiostations (VCR) het plan voor een vergelijkende toets.

Vrijdag 13 april 2001: De maand is alweer bijna twee weken op gang en het is stil in het land van de etherveilingen. Vandaag ontving het tijdschrift "RadioVisie" van Marja Wagenaar (PvdA) een uitgebreide toelichting waarin de politica haar standpunt verduidelijkt naar aanleiding van de zo fel gecontesteerde frequentieveiling. Daarmee reageert ze op onze vraag wat er de voorbije dagen is gebeurd. Wagenaar schrijft ons het volgende:

"De afgelopen weken zijn er bij de PvdA-fractie veel reacties binnengekomen van luisteraars, bezorgde bestuurders en verontruste omroepen. Het oorspronkelijke kabinetsstandpunt over de veiling van radiofrequenties heeft om begrijpelijke redenen voor heel wat beroering gezorgd."

"Voor de PvdA staat het belang van de consumenten, in dit geval de radioluisteraars, voorop. Uit de stapels brieven, e-mail en vele verontruste telefoontjes blijkt duidelijk dat de radioluisteraars graag naar hun vertrouwde radiostation willen kunnen blijven luisteren. En het liefst wil de luisteraar zijn of haar radiostation op de vertrouwde frequentie blijven ontvangen. Daarom heeft de PvdA tijdens een debat op 21 februari jongstleden in een kamerbreed gesteunde motie aan de regering gevraagd om af te zien van de voorgenomen veiling van radiofrequenties."

"De afgelopen weken heeft een commissie onder leiding van de heer Bouw alternatieve methoden gezocht voor de verdeling van frequenties. Deze commissie is uitgegaan van continuering van het bestaande radioaanbod en het veilen van een aantal frequenties voor nieuwkomers. De Commissie-Bouw is er in kort tijd in geslaagd om een manier te vinden waarop de vergunningen van de bestaande landelijke commerciële radiozenders kunnen worden verlengd. Daarnaast is het de commissie gelukt een aantal landelijke frequentiepakketten te vinden om te veilen onder nieuwkomers. Voor niet-landelijke FM-frequenties en middengolffrequenties adviseert de Commissie-Bouw dezelfde benadering."

"Op 28 maart jongstleden heb ik in het debat met de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat en de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen aangegeven dat de PvdA zich op hoofdlijnen kan vinden in het advies van de Commissie-Bouw. Wel hebben we er bij het kabinet op aangedrongen dat de landelijke frequentiepakketten niet ten kosten mogen gaan van de ruimte die beschikbaar is voor lokale en regionale radiozenders. De precieze gevolgen van het advies moeten echter nog worden uitgewerkt. Momenteel wachten wij op die detailuitwerking van het advies van de Commissie-Bouw waar het kabinet mee bezig is. Wanneer dit gereed is zal het in zijn geheel door ons worden beoordeeld."

"In de hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd,"

Hoogachtend,

Dr. Marja Wagenaar

Dinsdag 17 april 2001: Weer een paar dagen verder en weer niet veel gebeurt. Tijd genoeg dus om even wat nader in te gaan op de brief van afgelopen vrijdag, waarin de PvdA-politica Marja Wagenaar het partijstandpunt verdedigt inzake de etherfrequentieveiling. Wagenaar (40) is onder andere lid van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Zij werkte van 1985 tot 1992 voor verschillende omroepen (VARA, KRO) als parlementair redacteur/ verslaggever en presentator van actualiteitenprogramma's. Vanaf 1993 was zij werkzaam bij aan de vakgroep Bestuurskunde van de Rijksuniversiteit Leiden. Daar heeft zij een afstudeerrichting opgezet over overheidscommunicatie en (media)beleid. Op haar brief valt nogal wat commentaar te leveren.

De opmerkelijke ommezwaai van Marja Wagenaar. Marja Wagenaar gaf leiding aan het "verzet" van de Tweede Kamer tegen het kabinetsplan om alle etherfrequenties voor commercieel gebruik voor een achtjarige periode te verkopen aan de hoogste bieder. Ze kwam met haar verzet, nadat ze "reacties van luisteraars" had ontvangen, die bang waren hun favoriete zender kwijt te raken indien de veiling zou doorgaan. Daarbij moet worden aangestipt, dat anderhalf jaar geleden juist die Tweede Kamer — met Wagenaars' partij de PvdA voorop — het kabinet had verzocht om een algehele veiling van etherfrequenties te organiseren! Wagenaar doet het voorkomen als "snode plannen van de regering," maar haar voorgangster Marjet van Zuylen vroeg er zelf om. Tijdens de recente etherfrequentiedebatten verbaasden andere partijen zich dan ook zeer over de plotselinge ommezwaai van de PvdA.

Help ons of wij zullen verdwijnen. Volgens Wagenaar staat het belang van de consumenten voorop. Maar je kunt je serieus afvragen, of het merendeel van de radioluisteraars echt een enorm belang hecht aan het beluisteren van Sky Radio op 100.7 MHz FM, of dat Sky ook rustig op 88.1 MHz mag uitzenden. En anders een radiostation met een soortgelijk format ... Een onderzoek in opdracht van Verkeer en Waterstaat bracht dit ook al aan het licht. Een ander onderzoek, in opdracht van Radio 538, spreekt de resultaten van het V&W onderzoek weer tegen. Natuurlijk, de huidige FM-stations hebben best wel wat te verliezen. Maar dat "e-mailbombardement" in de vorm van honderd geselecteerde reacties uit een volgens de VCR "totaalhoeveelheid van zo'n 200.000" — wie heeft dat aantal overigens mogen controleren? — kwam er vooral na een zeer eenzijdige anti-veilingcampagne op de commerciële stations zelf. Waarbij de strekking was: "Sky, 538, 10FM, en dergelijke, verdwijnen wanneer de kabinetsplannen doorgaan." En of dat zo is, kun je je ook afvragen. De Commissie-Bouw stipt aan dat bij veilingen in het buitenland, de bestaande partijen zich vrijwel altijd in de markt weten te handhaven.

De kunst van het kromme redeneren. In ieder geval is het een vaststaand feit dat de huidige FM-stations op een volstrekt ongebruikelijke wijze aan hun frequenties zijn gekomen. Noordzee en Classic FM kregen de etherfrequenties omdat ze respectievelijk vooral Nederlands product en jazz uitzonden. Sky Radio en Radio 538 kregen FM-frequenties omdat ze de rechtszaken wonnen die ze hadden aangespannen tegen de toekenning van de frequenties aan Noordzee en Classic FM. De rechter haalde daarbij ook de toekenningsprocedure van 1994 onderuit, waardoor niet alleen Sky en 538 etherfrequenties kregen maar, in een iets later stadium, Noordzee en Classic FM ook geen Nederlands product of jazz meer hoefden te draaien. Nog even later nam Sky Radio Classic FM over. En zo zijn er nog tal van "kromme redenen" te noemen die hebben geleid tot het toelaten van de ene radiozender tot FM-frequenties, terwijl andere stations die evenveel recht hadden op FM-frequenties, buiten de boot vielen.

De eerste veiling moest wijken voor het zero-base-plan. Vervolgens werd het 1997 en de eerste licenties liepen af. De toenmalige minister van Verkeer en Waterstaat, Annemarie Jorritsma, wilde in dat jaar al meteen een einde maken aan die kromme ethersituatie, en wilde een veiling organiseren. Dit stuitte ook toen op veel verzet van de commerciële zenders. Ze riepen in koor: "Nederland gebruikt niet alle frequentiecapaciteit. We moeten een zero-base-onderzoek houden en alle frequenties in kaart brengen die we maar kunnen gebruiken." Jorritsma vond dit een goed plan — en dat was het natuurlijk ook — en gaf de belangenvereniging van de landelijke commerciële stations, VCR, de opdracht de frequenties onderling voor een tijdelijke periode, hangende het zero-base-onderzoek, te verdelen. Kwamen de stations er onderling niet uit, dan zou er alsnog een veiling komen!

Europese regels gelden ook in Nederland. De VCR-stations gingen voortvarend te werk bij hun verdeling. In onderling overeenstemming werden zowat alle frequenties overhoop gegooid. Alleen Sky Radio bleef op de 100.7 MHz uitzenden. De overige stations namen in onderling overleg naar hartelust elkaars frequenties over! Het nu gebruikte argument dat stations "investeerden in frequenties" werd toen in ieder geval niet gebruikt. Anders had Radio 538 nog altijd op de 103.0 MHz uitgezonden, Classic FM op de 101.2 en Noordzee op de 90.7 en de 100.4 ... Kortom, een "zero-base" implementatie waarbij ook vanaf het nulpunt alle commerciële etherfrequenties opnieuw worden verdeeld, op grond van de Europese regels die ook voor Nederland gelden, zou wel het meest eerlijk zijn. En zelfs de Commissie-Bouw constateerde dat voor een dergelijke verdeling, de veiling het meest geëigende instrument is.

Draait het eigenlijk wel om "de consument"? De motie van Wagenaar lijkt toch verdacht veel op marktafscherming. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is hiervan ook op de hoogte, en benadrukt niet zonder reden de vele juridische problemen bij de uitvoering van "de motie Wagenaar". En die "consument"? Die consument heeft er wellicht meer aan wanneer marktpartijen/ radiostations een eerlijke, transparante toegang tot die consument kunnen krijgen. Waarna, uiteraard, die consument nog altijd zelf kan kiezen.

Woensdag 18 april 2001: Het Commissariaat voor de Media (CVDM) moet, zo blijkt vandaag, alsnog bepalen of Business Nieuws Radio in de huidige vorm mag blijven uitzenden op de huidige FM-frequenties. Twee jaar geleden gaf staatssecretaris Van der Ploeg (OC&W) hier toestemming voor. Maar nu blijkt hij niet bevoegd te zijn in deze kwestie. Volgens het CVDM is de verwarring ontstaan doordat het een overgangssituatie betrof: "Tegenwoordig behandelt het Commissariaat alle aanvragen van commerciële zenders, voor zowel de kabel als de ether. Wij moeten de zaak nu eerst duidelijk in kaart brengen," aldus een woordvoerder.

Bezwaar tegen Business Nieuws Radio. De bezwaarmakers stellen dat Business Nieuws Radio niet mag uitzenden op de frequenties die bestemd waren voor jazzmuziek. In 1999 werd JFK FM — het eerdere Jazz Radio — echter verkocht. De nieuwe eigenaar wilde nieuws uitzenden op de frequentie en kreeg daar van Rick van der Ploeg voor 50% zijn zin in. Overdag nieuws, 's nachts jazzmuziek. Stichting Nieuwsradio Nederland (zendt niet uit), Quality Radio (nu: Q The Beat) en Arrow Classic Rock Radio hadden daar moeite mee en besloten een bezwaarschrift in te dienen. In een reactie zegt hoofdredacteur-directeur Michel Bicker Caarten van Business Nieuws Radio dat hij in beroep zal gaan tegen het besluit van de OC&W-adviescommissie. Als hij alsnog gelijk krijgt, blijft voor de nieuwszender alles bij het oude. Hoe lang het duurt voordat er uitsluitsel komt, is onduidelijk.

Donderdag 26 april 2001: Weinig nieuws op het commerciële etherfront in de afgelopen week. Wel blijkt dat Radio 10 FM het FM-zendbereik intussen fors heeft uitgebreid. Ruim 1.200.000 meer Nederlanders kunnen vanaf morgen via de etherfrequentie 103.3 MHz luisteren naar Radio 10 FM. Hiermee stijgt het potentieel bereik van het commerciële station van 5.000.000 naar 6.200.000 personen. Dit is te danken aan het opwaarderen van de zender in Rotterdam waarvan het vermogen liefst vertienvoudigd werd. Van 400 naar 4.000 Watt. Dit betekent dat Radio 10 FM, naast Rotterdam zelf, nu te ontvangen is in het gehele gebied Zuid-Holland. Een groot aantal steden die tot op heden Radio 10 FM moesten missen in de ether kunnen dat straks wel doen. Het gaat om inwoners vanonder andere Den Haag, Leiden, Voorburg, Zoetermeer, Gouda. De lokale omroep van Werkendam maakte tot voor kort gebruik van de naburige etherfrequentie 103.4 MHz. Het is onbekend of ook in dit gebied, westelijk Noord-Brabant, het bereik van de zender in Rotterdam zal worden vergroot.

Vijf miljoen luisteraars. Ook het commerciële station Sky Radio gaat het voor de wind. Het station trekt nu zo'n vijf miljoen luisteraars. Popmuziek, slechts onderbroken door nieuws, commercials en verkeersinformatie, zonder deejays, dat is waar Nederland blijkbaar het liefst naar luistert. Resultaten waar je niet omheen kan en zelfs een beetje een fenomeen. Meestal maken bij buitenlandse stations deejays wél het mooie weer. Een en ander valt op te maken uit de meest recente luistercijfers die onderzoeksbureau Intomart afgelopen maandag bekend maakte. Uit de metingen, over de periode februari-maart 2001, blijkt dat Nederland nog steeds massaal kiest voor de non stop popmuziek van Sky Radio.

Best beluisterd. Met een marktaandeel van 13.3% werd het station opnieuw veruit het best beluisterd. Omgerekend naar absolute cijfers betekent dit dat er wekelijks ruim vijf miljoen personen afstemmen. Bijna eenderde van de Nederlandse bevolking die iedere week naar Sky Radio luistert dus en bijna twee miljoen luisteraars meer dan Radio 3 FM en Radio 2. In de leeftijdscategorie 20 tot 35 jaar stemmen wekelijks anderhalf miljoen verschillende personen af. Daarmee trekt Sky Radio in die doelgroep verreweg de meeste luisteraars, gevolgd door Radio 3 FM met 1.300.000 verschillende luisteraars per week.

Maandag 30 april 2001: We zijn weer een weekend verder en we weten inmiddels dat de Commissie-Bouw goed betaald is voor haar werk. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft voor drie externe adviezen die het in het eerste kwartaal van dit jaar liet uitvoeren, tarieven betaald van tussen de 400 en 870 gulden per uur per persoon, exclusief BTW. Dit meldt Het Financieel Dagblad vandaag. De krant deed een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB). Het duurste advies kwam van de leden van de Commissie-Bouw. Hun uurtarieven lagen tussen de 437,50 en 870 gulden. Deze commissie onder leiding van oud-KLM topman Bouw adviseerde staatssecretaris De Vries (Waterstaat) over een alternatief voor de omstreden veiling van radiofrequenties.

Een dure actie. Hendrik Jan de Ru — partner van het advocatenkantoor Allen & Overy — zegt daarover: "Een dure actie. Ik geef het toe. Maar je moet kijken naar de kosten-baten analyse. Als je door een goed advies kan voorkomen dat de overheid allerlei hoge claims op haar bord krijgt, is het project zijn geld meer dan waard." In de top van de internationale advocatuur zijn uurtarieven van rond de 850 gulden gebruikelijk. De Ru wil niet bevestigen dat zijn tarief zo hoog lag. De Commissie-Bouw was een kleine maand bezig met het uitdokteren van een alternatief voor de omstreden veiling van etherfrequenties.

VCR wil vergelijkende toets voor nieuwkomers. Intussen heeft ook de Vereniging voor Commerciële Radiostations (VCR) haar mening laten horen over het advies van de Commissie-Bouw. De vereniging zegt blij te zijn met het advies, maar minder tevreden met het veilen van de frequenties voor nieuwkomers omdat de publieke omroepen hun frequenties ook niet bij opbod hoeven aan te schaffen: "Onze voorkeur gaat uit naar een vergelijkende toets. Het is jammer dat de commissie dat niet heeft geadviseerd." Ad Ossendrijver (Arrow Classic Rock): "Of iemand recht heeft op een FM-frequentie moet afhangen van een reeks factoren, waaronder de huidige marktpositie en marktaandeel, de performance-index, de bijdrage aan de pluriformiteit, het aantal kabelaansluitingen, de rentabiliteit en solvabiliteit. Bovendien hebben Nederlandse partijen wat mij betreft een streepje voor. Ik ben er geen voorstander van om de toewijzing louter af te laten hangen van vergunningen die op tijdelijke basis zijn afgegeven."

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.