volume 4
mei 2001

Dagboek etherveiling (3)

De commerciële radio en de ether

door Stijn Brulez en Walter Dubateau

Robert-Jan Van der Hoeven, directeur van zendoperator Broadcast Partners

Nozema en Broadcast Partners geven aan nauwer te gaan samenwerken. Kink FM roert zich. En de onzekerheid over de verdeling van de etherfrequenties neemt toe. Het Kabinet laat weten dat de etherfrequenties nu toch onder de veilingshamer gaan. Stijn Brulez en Walter Dubateau beschrijven in dit derde deel van hun dagboek de feiten en geruchten die in mei de ronde deden over de commerciële radiostations en hun etherfrequenties.

Maandag 14 mei 2001: We zijn intussen alweer twee weken gevorderd in de maand mei. Behalve verschil van mening over de etherfrequenties is er ook overeenstemming. Zenderexploitanten Nozema en Broadcast Partners hebben bijvoorbeeld een contract getekend voor het gemeenschappelijk gebruik van de zendmasten en de antennes van Nozema. Deze overeenkomst betekent dat er de komende jaren tientallen zendmasten minder gebouwd hoeven te worden. Bijkomend voordeel voor de zenderexploitanten is dat er minder bouwvergunningen nodig zijn. Het is voor het eerst in Nederland dat twee zenderexploitanten gebruik gaan maken van dezelfde masten en antennes.

Een stap voorwaarts. Het contract is een belangrijke stap voorwaarts in de herverdeling van de radio FM-frequenties die begin 2002 rond moet zijn. Deze herverdeling is vastgesteld in het zogeheten zero-base-plan, dat Nozema en Broadcast Partners samen hebben opgesteld in opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Op 1 september 2001 moet duidelijk zijn welke omroepen een frequentie krijgen op de FM-band. Het uitzenden volgens het nieuwe frequentieplan is gepland voor begin 2002. Uitgangspunt hierbij is dat de internationale coördinatie van de FM-zenders tijdig wordt afgerond en dat er geen extra vertraging optreedt met de benodigde bouw- en milieuvergunningen. Het aanvragen van vergunningen is op dit moment gaande.

Enige concurrent. Nozema en Broadcast Partners behartigen belangen van verschillende radiozenders. Nozema — opgericht in 1935 — is de grootste zenderexploitant van Nederland met zo'n zestig opstelpunten en ruim honderdenvijftig radio- en televisiezenders. Nozema zendt de programma's uit van de landelijke en regionale publieke omroepen, alsmede een aantal commerciële omroepen en Radio Nederland Wereldomroep. Broadcast Partners — bestaat sinds 1979 — is de enige concurrent en zendt voornamelijk radioprogramma's uit van commerciële omroepen.

Wie de juiste prijs betaalt, gaat lopen met de ... prijs. De Nozema is vandaag nog meer in het nieuws. In de meest recente editie van het huisblad van de Nozema, het NozeMagazine, krijgt de Vereniging Commerciële Radio een open forum om haar standpunten uit te leggen: "We zijn tegen de veiling omdat de publieke omroepen hun frequenties ook niet bij opbod hoeven aan te schaffen." En: "Dat de resterende FM-pakketten onder de hamer gaan, is minder geslaagd. Onze voorkeur gaat uit naar een vergelijkende toets."

Het plannetje van de Vereniging Commerciële Radio. De VCR lanceerde dat plan al eind vorige maand, maar het geeft ons nu een mooie aanleidng om er nog even op terug te komen. De VCR pleitte voor een vergelijkende toets in plaats van een veiling voor de nieuwkomers in het land van de FM-frequenties. Het is niet onverwacht natuurlijk dat de VCR voorstander is van een dergelijke toets. Wat is immers het advies van de Commissie-Bouw in een notendop? Laat de huidige FM-partijen hun FM-kernfrequenties behouden. Zorg ervoor dat er daarnaast drie resterende landelijke pakketten beschikbaar komen voor nieuwkomers en partijen die nog niet over een FM-netwerk beschikken. Veil die drie landelijke pakketten — op basis van een minimumbedrag per miljoen potentiële luisteraars en een percentage van de omzet — en reken na de veiling uit wat de zeven pakketten waard zijn van de FM-stations die hun frequenties mogen houden. Klop vervolgens aan de deur van die partijen, en laat hen doorgaan onder even ongunstige voorwaarden als de gebruikers van de geveilde frequenties.

Buitenlanders met geld staan aan de voordeur. Als je weet dat de groten der aarde in radioland, te weten het Amerikaanse Clear Channel, het Franse NRJ, het Amerikaanse Emmis, de Capital Radio Group uit de UK en het eveneens Britse GWR in de startblokken staan om een FM-frequentie in Nederland te bemachtigen, dan is het denkbaar dat op de drie resterende FM-netwerken flink zal worden overboden. En vervolgens mogen de huidige commerciële stations ook nog eens dergelijke bedragen ophoesten! Logisch dus, dat de VCR een vergelijkende toets wil. Op die manier houden de VCR-leden mooi hun — tijdelijke — etherfrequenties waarvan de vergunning aanvankelijk al op 1 september vorig jaar zou aflopen, en is het bedrag dat ze voor de continuering moeten betalen, gering.

Naamsbekendheid verworven onder gunstige condities. Probleem is echter dat er dan wel sprake is van een enorme bevoordeling van de huidige FM-stations, ten opzichte van overige partijen, die net zoveel recht hebben op toekenning van een FM-frequentie. Nu kan al worden gesproken van "marktafscherming", met dien te verstande dat de nieuwkomers niet meer geld voor hun frequentie zullen hoeven te betalen, dan de bestaande zenders. Wel moeten de nieuwkomers zich in de markt vechten en naamsbekendheid opbouwen. Iets dat de bestaande zenders de afgelopen jaren al hebben kunnen doen, tegen zeer gunstige financiële voorwaarden.

Alleen als iedereen z'n frequentie inlevert. Wat ook het geval is, met een vergelijkende toets, is dat de overheid dan vooral aandacht zal moeten geven aan radioprogramma's die een alternatief bieden voor de bestaande programmaformules. Dit om zoveel mogelijk verscheidenheid te garanderen. Als we ervan uitgaan dat de meest lucratieve formats nu al zijn afgebakend door stations als Sky Radio, Radio 538 en 10 FM, betekent die vergelijkende toets voor de grootste spelers op de Nederlandse radiomarkt ook nog eens: geen of nauwelijks concurrentie in de toekomst. Kortom, een eerlijke vergelijkende toets is wellicht een goed middel om etherfrequenties te verdelen, maar uitsluitend indien ook de bestaande partijen hun frequenties inleveren, en alle commerciële frequenties onder alle partijen op gelijkwaardige gronden worden verdeeld.

Herhaling van het fiasco uit 1994? Maar wie moet die verdeling doen, en op welke transparante gronden? De vergelijkende toets van 1994 door het Ministerie van OC&W werd één groot fiasco, ertoe leidend dat partijen die doelbewust werden afgewezen, er uiteindelijk met de beste frequenties vandoor gingen. Een nog eerlijker, transparante verdeelmethode is: alle frequenties veilen. Alleen op deze wijze kun je volstrekte duidelijkheid scheppen over de verdeling. Geen frequentie? Had je maar meer moeten bieden!

Dinsdag 15 mei 2001: Kink FM organiseert eind deze week een muzikaal protest in het Amsterdamse Paradiso. Het alternatieve Kink FM voert reeds een maand acties, met als inzet het verkrijgen van een etherfrequentie. Het radiostation bestaat nu al zes jaar en heeft in tegenstelling tot andere commerciële stations in Nederland nog steeds geen etherfrequentie. Kink FM stelt dat het evenveel rechten heeft opgebouwd om voor die frequenties in aanmerking te komen als de partijen die de afgelopen jaren, via de rechter, wel een "normale" distributiemogelijkheid hebben mogen vergaren.

Protest in poptempel Paradiso. De politiek is inzake deze situatie geadviseerd door de Commissie-Bouw, die stelt dat de huidige bezitters van etherfrequenties deze mogen behouden, en dat "nieuwkomers" tegen elkaar moeten opbieden om in de ether beluisterd te kunnen worden. Kink FM vindt dat onterecht en wenst een gelijke behandeling van de bestaande partijen, temeer omdat de inhoud van het station een ontegenzeggelijke meerwaarde vertegenwoordigt op de Nederlandse radio. Kink FM richt zich de klok rond op de zogeheten kwaliteitsmuziek binnen het popsegment. De afgelopen weken werd het station bestookt door verontruste luisteraars die "hun zender" willen redden. Zij organiseren op zondag 20 mei een bijeenkomst in poptempel Paradiso in Amsterdam.

Maandag 28 mei 2001: We zijn weer een week verder en de onzekerheid neemt toe. Wordt de verdeling van de etherfrequenties op de lange baan geschoven? Het e-zine "DutchMedia" meldt dat de verdeling en veiling van FM-frequenties door juridische complicaties pas na de zomer van start zal kunnen gaan. Waarschijnlijk zullen bestaande radiostations hun licenties tijdelijk verlengd zien, zodat iedereen zonder problemen kan blijven uitzenden.

Dinsdag 29 mei 2001: Gisteren meldden we reeds dat de verdeling van FM-frequenties hoogstwaarschijnlijk pas na de zomer zal kunnen starten. BroadcastPress geeft inmiddels meer achtergrondinformatie. Het is duidelijk dat de oorzaak van deze vertraging moet gezocht worden bij de juridische complicaties die de herverdeling met zich meebrengt en de wens van de Tweede Kamer om volgens het rapport van de Commissie-Bouw bestaande etherradiostations hun licenties te laten verlengen.

Minimum veilingbedrag mogelijk nu al bekend. Pas na goedkeuring door de Tweede Kamer kan de herverdeling plaatsvinden. Het is dan vermoedelijk reeds herfst geworden. Uiteindelijk kan begin 2002 de implementatie worden afgrond. Intussen zullen bestaande radiostations hun licenties tijdelijk verlengd zien. Per 1 september lopen de bestaande licenties voor AM- en FM-partijen af. Hoe een en ander in de praktijk zal worden gerealiseerd is nog niet duidelijk. Wel zou het wetsvoorstel dat noodzakelijk is om bij de veiling een minimumbedrag te kunnen instellen, klaar zijn.

Bestaande licenties met acht jaar verlengd? Martin Banga, voorzitter van de Vereniging Commerciële Radiostations (VCR) zegt begrepen te hebben dat de kamerbehandeling nog voor de zomer zal plaats vinden. Hij gaat er vanuit dat de bestaande FM-licenties nog voor 1 september met acht jaar zullen worden verlengd, maar hij geeft toe dat de verdeling van drie nieuwe FM-pakketten pas later kan gebeuren. De prioriteitsvolgorde bij het ministerie van Verkeer & Waterstaat is naar verluid: FM, AM, DVB-T en DAB.

Donderdag 31 mei 2001: Ook in de zomer kan het blijkbaar vriezen en dooien. Het Kabinet wil de etherfrequenties nu toch gaan veilen. Dat meldt het Algemeen Dagblad. Bronnen in Den Haag bevestigden aan de krant dat dit gisteren door de dichts betrokken bewindslieden is afgesproken. Het Kabinet stuurt daarmee aan op een stevige botsing met de Tweede Kamer. De woordvoerders van de regeringspartijen zijn voor begin volgende week uitgenodigd om politiek beraad te voeren over de verdeling van de etherfrequenties. "Ze zijn gewaarschuwd dat het geen routinegesprek zal zijn," verklaarde een ingewijde aan de krant.

Bezweken onder druk van politiek en stations. De regeringspartijen PvdA en D66 hebben zich net als het CDA sterk tegen de veiling verzet. Ook de bestaande commerciële stations hebben zich met hand en tand verweerd omdat ze de kans lopen hun huidige frequentie(s) te verliezen. Onder deze druk besloot staatssecretaris Monique de Vries begin maart de Commissie-Bouw te laten zoeken naar een alternatief voor de veiling van de acht frequentiepakketten die in september vrijkomen. Bouw stelde voor de bestaande commerciële zenders hun frequenties te laten behouden en nieuwkomers een kans te geven door drie pakketten speciaal voor hen te veilen.

Om een regen van processen te vermijden. Nu stelt De Vries vast dat het plan van Bouw juridisch onuitvoerbaar is. Ook de ministers Zalm (Financiën) en Jorritsma (Economische Zaken), plus staatssecretaris Van der Ploeg (Media) zijn het met haar eens. De landsadvocaat heeft de voorstellen onderzocht en afgekeurd, ook de kartelwaakhond NMa en de controleur van de telecomsector Opta hebben de minister laten weten dat uitvoering van de plannen van Bouw tot een juridisch debacle leidt. De reden is vrij duidelijk: bestaande en nieuwe commerciële stations zouden een ongelijke behandeling krijgen, met tal van processen tegen de overheid als gevolg.

Commissie-Bouw werkte niet helemaal voor niks. De staatssecretaris is wel van plan om één onderdeel van de voorstellen van de Commissie-Bouw over te nemen en geen acht maar tien frequenties te veilen. Daarbij ontstaat een ander probleem. De acht oorspronkelijke pakketten garanderen elk een dekking van ongeveer 75%. Worden het tien pakketten, dan komen er grotere verschillen in dekkingsgraad. Dat er tenslotte door de terugkeer naar het oorspronkelijke plan kostbare tijd verloren gaat, neemt de staatssecretaris voor lief. Ze hoopt dat de nieuwe indeling van de zenders hoogstens een maand later zal kunnen ingaan. Het wordt dus (misschien) oktober in plaats van september.

Martin Banga wil luisteraars als "wapen" gebruiken. De plotse ommezwaai van het kabinet om nu toch frequenties te gaan veilen zorgt vandaag alvast voor een aantal reacties uit de diverse kampen. We zetten er enkele op en rijtje. Voor D66-Kamerlid Bakker is het helemaal niet vanzelfsprekend dat het kabinet terugvalt op een veiling. De Tweede Kamer heeft volgens hem duidelijk aangegeven dat de bestaande zenders voorrang dienen te krijgen bij het verdelen van de frequenties. Ook een zogeheten beauty-contest, waarbij de toekomstplannen van de zenders zwaar wegen, zou tot de mogelijkheden kunnen behoren.

Een ingewikkelde patstelling. Martin Banga van de Vereniging Commerciële Radio (VCR) zegt nog niks officieels van de hertekende plannen te hebben gehoord, maar reageert met: "Dan zijn we weer terug bij af. Ik weet niet beter dan dat het doorgaat, maar als dit klopt zit de staatssecretaris in een ingewikkelde patstelling. Juridische procedures krijgt ze [Monique de Vries] toch wel, want als ze het plan van de Commissie-Bouw terugdraait halen wij onze juridische plannen weer van stal. We laten ons niet naar de slachtbank leiden en sluiten luisteraaracties niet uit." Bij de vorige vergadering in de Tweede Kamer bleken dergelijke acties inderdaad erg effectief. Of dit een tweede keer lukt is de vraag. Eerder konden we ons niet van de indruk ontdoen dat die luisteraars eerder "gebruikt", dan wel degelijk geïnformeerd werden.

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.