volume 4
juni 2001

Dagboek etherveiling (4)

De commerciële radio en de ether

door Stijn Brulez en Walter Dubateau

Het "Bouwpakket" van Q The Beat

Politiek Den Haag heeft zich, zo blijkt, in lastig vaarwater begeven door af te zien van de veiling van de etherfrequenties voor de commerciële radiostations. De partijen schommelden in de maand juni haast per dag heen en weer tussen afzien of doorgaan met het plan van de Commissie-Bouw. Stijn Brulez en Walter Dubateau volgden de manoeuvres in deze woelige periode in deel vier van hun dagboek.

Vrijdag 1 juni 2001: De staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, Monique de Vries, gaf eind vorige maand te kennen dat er toch een etherveiling gaat komen. De reacties stromen binnen. Nog voor volgende week tussen bewindslieden en Kamerleden van de coalitie het nieuwe debat over de etherveiling op gang wordt getrokken, lieten en laten aardig wat betrokkenen nu reeds hun mening horen. Gisteren noteerden we al de reacties van D66-kamerlid Bert Bakker en van Martin Banga, de voorzitter van de Vereniging Commerciële Radio (VCR). Intussen liet de PVdA, via Marja Wagenaar, weten vast te houden aan het Plan-Bouw: "Het Kabinet omarmt het voorstel eerst. Ik kan me niet voorstellen dat het nu ineens niet deugt. Dan heeft de staatssecretaris boter op haar hoofd. Aan alle opties, ook veilen, kleven juridische bezwaren. Volgens mij spelen politieke motieven een rol. De VVD wil liever veilen."

Een vergelijkende toets. VVD-Kamerlid en mediawoordvoerder Atzo Nicolaï liet inderdaad noteren niet onverkort vast te houden aan "Bouw". CDA'er Joop Atsma blijft wel mordicus tegen veilen: "De tien frequentiepakketten moeten zo snel mogelijk worden verdeeld op basis van een vergelijkende toets." Volgens ingewijden staat een dergelijke beauty contest echter op gespannen voet met artikel 7 van de frequentiewet. Bij grote schaarste — en die is er gezien het aantal gegadigden — is dit niet mogelijk. Bovendien zou jurisprudentie uitwijzen, dat het gevaar dat de rechter de overheid terugfluit juist bij zo'n "contest" het grootst is. Ook ontbreekt het aan tijd voor een heel nieuwe procedure, omdat in september frequenties voor Nederland en de omringende landen worden geruild. Bovendien lopen dan ook de concessies af."

Q The Beat wil een grotere rol kunnen spelen. Q The Beat blijft geloven dat een veiling van etherfrequenties de enige open en eerlijke verdeelmethode is. Terwijl de bestaande FM commerciëlen campagne voerden tegen de veiling, is Q The Beat blijven hameren op dreigende kartelvorming en oneerlijke concurrentie in de Nederlandse radiomarkt. De NmA en OPTA zijn nu eveneens van mening dat het plan van de Commissie-Bouw juridisch en technisch niet haalbaar is. De uiteenzetting van de technische en juridische aspecten zal aanstaande dinsdag aan de vaste kamercommissie worden gepresenteerd.

Clear Channel. Kortom, als er inderdaad geveild wordt dan kost dit vermoedelijke véél geld. Wat dat betreft, zit Q The Beat wel in een min of meer bevoorrechte positie. Het station heeft immers het Amerikaanse Clear Channel als moedermaatschappij. Dit is wereldwijd het grootste radiobedrijf. Mede door zijn zeer specifieke format is Q The Beat van mening moeiteloos de gevraagde miljoenen voor een FM-frequentie op tafel te kunnen leggen. Rob van der Vegt, directeur van Q The Beat, geeft tekst en uitleg.

Wie de macht heeft wil die blijkbaar behouden? Van der Vegt: "Men kan niet om het feit heen kan dat de huidige FM-radiomarkt in handen is van een handjevol aan elkaar gelieerde partijen. Bestaande stations voorrang geven, zoals Marja Wagenaar (PvdA) wenst, kan alleen leiden tot nog meer marktafscherming en dominantie van één grote buitenlandse partij, NewsCorp, die met Sky Radio, Radio 538 en Classic FM op dit moment meer dan 40% van de markt in handen heeft. Je kunt als politiek eenvoudigweg niet blijven schreeuwen dat het anders moét als het gewoonweg niet anders kàn. Het moet in deze situatie nu eindelijk eens duidelijk worden dat de bestaande FM-commerciëlen gewoon bang zijn hun controle over de markt kwijt te raken. En het feit dat die controle er nu al is, wordt onderschreven door de diverse adviesorganen."

Geen Plan-Bouw, een beauty contest dan maar? Van der Vegt: "De beauty-contest, die aanvankelijk een goed alternatief leek voor de veiling zorgt bij onze Scandinavische noorderburen voor zeer veel commotie, daar ook de uitslagen in zo’n procedure juridisch aanvechtbaar blijken. Blijft over het advies van OPTA, NmA en zelfs de Commissie-Bouw: Veilen! Door ieder adviesorgaan wordt dit unaniem als de énige open en eerlijke transparante verdeelmethode geadviseerd."

Wordt de luisteraar niet een beetje vergeten? Van der Vegt: "Wil je die situatie voor eens en voor altijd doorbreken, dan pas je de methode toe die door ieder adviesorgaan wordt geadviseerd. Nederland zal altijd kunnen blijven luisteren naar radio, zoals die nu wordt uitgezonden. Gewoonweg omdat er vraag naar is. Wat ten alle tijde moet worden voorkomen is dat nieuwe initiatieven op voorhand al geen kans van slagen hebben, door kartelvorming in de markt. Want nieuwe initiatieven en eerlijke concurrentie brengen de consument uiteindelijk een beter radioproduct. En dat is ook altijd het uitgangspunt van mevrouw Wagenaar geweest. "De luisteraar moet er beter van worden"."

Maandag 4 juni 2001: We zijn weer een weekend verder. Nieuws FM zegt dat het station binnen de maand van start kan gaan. Martin Bosma, initiatiefnemer van Nieuws FM, een groepering die reeds sedert 1996 ijvert om te kunnen starten met een commerciële nieuwsradio in Nederland, is verheugd dat het kabinet alsnog de plannen van de Commissie-Bouw wil afblazen. Vorige week donderdag stuurde Nieuws FM een persoonlijke boodschap van steun aan de beide staatssecretarissen die verantwoordelijk zijn voor de veilingplannen: "Wij hopen dat jullie je rug recht zullen houden en vrijdag niet zullen wijken voor de enorme lobby." Een beslissing werd evenwel niet genomen, maar niettemin is er weer hoop, veel hoop bij Nieuws FM.

De strijd om het nieuwskavel is weer helemaal open. Martin Bosma: "De kans dat nieuwkomers op de markt komen, bestaat weer. De plannen van de Commissie-Bouw zouden hebben geleid tot marktafscherming en kartelvorming. Nieuws FM vreesde dat het nieuwskavel, het FM-pakket dat gealloceerd is voor een nieuwszender, automatisch naar Business Nieuws zou gaan. Dit station zendt echter uit op de jazz-frequenties van Jazzradio BV, dit tegen de zin van het Commissariaat voor de Media en de staatssecretaris OC&W. Nu de veiling doorgaat, is ook de strijd om het nieuwskavel weer open. Iedereen maakt evenveel kans. Open, eerlijk en transparant."

Nieuws FM zit al een flinke poos in de wachtkamer. Martin Bosma: "De veiling stond al op het programma in mei 1997 en is steeds uitgesteld. De diverse kabinetten hebben altijd gezegd dat er geveild gaat worden en dat de vergunningen tijdelijk zijn. Steeds is gesteld dat aan de FM-licenties geen rechten kunnen worden ontleend. Ons is steeds gevraagd geduld te hebben. Al vijf jaar lang horen wij dat binnenkort de herverdeling van de FM-frequenties zal plaatsvinden. En dat Nieuws FM dan een kans zou maken. Maar de veiling werd steeds uitgesteld en leek, volgens Bouw, gereduceerd te worden tot slechts drie inferieure FM-pakketten. Het kabinet begrijpt de onredelijkheid daarvan."

Wanneer kan Nieuws FM van start gaan? Martin Bosma: "Nieuws FM hoopt dat op het nieuwskavel een beauty contest plaatsvindt. Bij een veiling op het nieuwskavel zou redactioneel budget worden ingezet en dat maakt de kansen weer kleiner dat er een volwaardige tegenhanger van Radio 1 komt. Nieuws FM kan binnen twee maanden starten met uitzenden."

Dinsdag 5 juni 2001: Het kabinet had laten weten het voorstel van de Commissie-Bouw uit te zullen voeren, tenzij dat juridisch niet haalbaar zou blijken. Buitenlandse juridische bureaus werden om advies gevraagd, en ook de landsadvocaat, de Telecomwaakhond Opta en de juristen van de Nederlandse Mededingingsautoriteit NMA bogen zich over de kwestie. Al deze instellingen werken onafhankelijk van de overheid, het parlement en de radio-industrie. Ze hebben er geen belang bij of er nu wel of geen veiling komt. Die adviezen werden vandaag aan de vaste Kamercommissie voorgelegd. En het advies van deze juristen bleek vrijwel unaniem: "Uitvoering van de voorstellen van de Commissie-Bouw betekent een keiharde marktafscherming." En afscherming van de markt is juridisch aanvechtbaar.

Luisteraars zijn op termijn gebaat bij een veiling. De OPTA stelt bijvoorbeeld dat het vreemd is dat bewust wordt gekozen voor een voorkeursbehandeling van de bestaande FM-zenders. Bestaande partijen hebben in het algemeen een sterkere positie dan nieuwkomers. Zij hebben immers reeds een merknaam, infrastructuur, en lokale kennis en ervaring. Volgens de Opta zouden de toetredingsdrempels voor nieuwe spelers juist zoveel mogelijk moeten worden verlaagd. Op die manier krijgt de toetreding van nieuwe partijen de meeste kans, waardoor zich een concurrerende markt met efficiëntere partijen kan ontwikkelen. Een voorkeursbehandeling voor bestaande partijen resulteert juist in het tegenovergestelde. Een dergelijke insteek is fnuikend voor vernieuwing en de ontwikkeling van concurrentie. En juist dàt is nadelig voor de luisteraars, aldus de Opta. Luisteraars zijn op de lange termijn gebaat bij een concurrerende markt.

Hoe moeten de inkomsten gerealiseerd worden? Over het "instrument veiling" schrijft de Opta dat tegenstanders in feite zeggen dat de overheid de waarde van frequentieruimte — die publiek bezit is, immers frequenties verplaatsen zich door de lucht en de lucht is van iedereen — dient te schenken aan een aantal uitverkoren ondernemingen. Daarmee komt de waarde van deze frequentieruimte terecht bij enkele private partijen, te weten de eigenaren ofwel aandeelhouders van deze ondernemingen. Dit houdt dus ook in dat de overheid de belangen van de belastingbetaler in het algemeen zou moeten opofferen aan de eigenaren en aandeelhouders van de geselecteerde ondernemingen. Ervan uitgaande dat de overheid toch inkomsten nodig heeft, moeten de tegenstanders van veilingen volgens de Opta dan ook maar zeggen hoe die inkomstenbron wel kan worden gerealiseerd. Verhoging van de inkomstenbelasting, BTW of vennootschapsbelasting misschien?

Constructies opzetten om omzet te verdoezelen. De Commissie-Bouw stelde voor om de veiling bij de nieuwkomers niet te laten plaatsvinden in absolute bedragen, maar in percentages van de omzet. De Opta komt echter met een eenvoudige rekensom, waaruit blijkt dat dit toch niet zo 'n goed plan is. Een voorbeeld: partij 1 die op een omzet van 100 een overwinst van 10 denkt te gaan maken, zal maximaal 10% bieden. Partij 2 die op een omzet van de helft, namelijk 50, een overwinst van 7,5 denkt te gaan maken, zal maximaal 15% bieden en daarmee de veiling waarschijnlijk winnen. Maar partij 1 had een hoger absoluut geldbedrag kunnen betalen voor de vergunning, dan partij 2! Daarnaast merkt de Opta op dat omzet een moeilijk te meten en te controleren factor is. Door middel van allerlei constructies kan omzet die wordt behaald met gebruik van de frequentiepakketten buiten beeld worden gehouden. Reclame-inkomsten kunnen worden geïncasseerd door een verwante onderneming, waarvan over de omzet geen percentage hoeft te worden betaald. Dergelijke constructies zullen moeilijk te controleren en nooit volledig sluitend zijn. De omzet van een omroep is immers niet meetbaar met een meter op de antenne!

Voorstellen in de kast laten liggen. Al met al is de OPTA dus van mening dat de voorstellen van de Commissie-Bouw moeilijk uit te voeren, en Bovendien niet transparant zijn. Verder denkt de OPTA dat het bieden met een "percentage van de omzet", het maximumbedrag voor de veiling, de rol van de expert die de waarde van de pakketten van de bestaande partijen moet beoordelen, en het relatief grotere risico op rechtszaken, grote nadelen met zich meebrengt. Het College stelt dan ook voor om de oude veilingplannen maar weer uit de kast te halen, en de voorstellen van de Commissie-Bouw in die kast te leggen.

Woensdag 6 juni 2001: Zeven commerciële radiostations en de lokale en regionale radiostations vragen het kabinet vanochtend in een advertentie in aantal landelijke ochtendbladen met een oplossing te komen voor de dreigende veiling van de radiofrequenties. Onder de kop "Wij begrijpen het niet meer," uiten zij hun onvrede over het voornemen alsnog de frequenties te veilen, terwijl de Tweede Kamer in maart unaniem besloot een veiling niet door te laten gaan. Vorige week waarschuwden deskundigen staatssecretaris Monique de Vries van Verkeer en Waterstaat voor grote juridische problemen. Volgens hen zijn de voorstellen van de Commissie-Bouw niet haalbaar.

Zeven behouden, drie veilen. De commissie kwam met het voorstel tien zenders toe te laten. Zeven zenders zouden kunnen blijven en drie nieuwkomers zouden bij een veiling moeten aangeven welk percentage van hun toekomstige omzet ze zouden willen afdragen aan de overheid. Dat bedrag zou dan ook maatgevend moeten zijn voor de som die ook de vanouds bestaande zenders zouden moeten gaan betalen. Hieronder volgt de integrale advertentietekst van de gezamenlijke commerciële omroepen op 6 juni:

Wij begrijpen het niet meer

maart 2001:

Veilingplannen van de baan
Staatssecretaris De Vries neemt advies FM-frequenties over
Paars blaast FM-veiling na protest af

juni 2001:

Veiling gaat toch door
De Vries wil alle frequenties voor radio veilen
Kabinet en Kamer terug bij af

De commerciële radiostations zijn een volwassen bedrijfstak. Dagelijks stemmen vele miljoenen Nederlanders op ons af, bij onze bedrijven werken ruim 1100 mensen en wij hebben langlopende verplichtingen.

De overheid houdt ons echter al dertien jaar aan het lijntje, en de beslissingen over de verdeling van de FM-frequenties wordt steeds opnieuw uitgesteld. Met een veiling van frequenties voor de hoogste bieder wordt een bestaande bedrijfstak volledig afgebroken en moet iedereen opnieuw beginnen. De kans is groot dat luisteraars hun favoriete stations kwijtraken, werknemers worden ontslagen en bedrijven failliet gaan.

De Tweede Kamer heeft in maart unaniem besloten dat een veiling niet door mag gaan en dat uw favoriete stations hun frequenties moeten behouden. Het kabinet heeft toegezegd om het advies van de Commissie-Bouw te goeder trouw uit te werken. Deze commissie van wijze mannen adviseerde dat de FM-licenties van de bestaande stations worden verlengd en dat zij de overheid daarvoor gaan betalen. Dat doen wij overigens ook nu al. Over de hele wereld houden bestaande radiostations, die voorzien in de behoefte van hun luisteraars, hun vergunningen automatisch en worden alleen nieuwe frequenties verdeeld onder nieuwe gegadigden.

Nu dreigt het Kabinet alsnog te besluiten om alle frequenties te veilen. De argumenten zijn opeens dat de NMA en de OPTA problemen zien. Dat is vreemd, omdat de Commissie-Bouw eerder alle argumenten heeft onderzocht en kennelijk geen onoverkomelijke bezwaren zag.

Wij dringen er bij het kabinet op aan onze luisteraars en onze bedrijfstak serieus te nemen. Als er problemen zijn, geef ons dan de kans die gezamenlijk met de overheid op te lossen. Wij vragen Den Haag met een oplossing te komen die de bestaande bedrijfstak respecteert. Dat is ook de kern van het advies van de Commissie-Bouw en de uitspraken van de Tweede Kamer.

Terugkomen op de adviezen van de Commssie-Bouw en de wensen van de Tweede Kamer lijkt op een politiek spel om alsnog gelijk te krijgen. Dit torpedeert eerdere toezeggingen, de wil van onze volksvertegenwoordiging en de behoefte van onze luisteraars. Politieke onwil zonder steekhoudende argumenten. En zonder een beter alternatief te onderzoeken.

Luisteraars, wij zullen ervoor knokken om uw favoriete stations op de vertrouwde frequenties te houden. En u begrijpt dat wij er ook voor zullen knokken om onze bedrijven te laten voortbestaan.

YORIN FM, Radio 10 FM Sky Radio, Radio 538, Business Nieuws Radio, Classic FM, Noordzee FM, NLCR

Alweer de luisteraars mobiliseren? Eerder zei Martin Banga, voorzitter van de Vereniging Commerciële Radio (VCR) dat de radiozenders bij het terugdraaien van het Plan-Bouw juridische stappen willen ondernemen: "We laten ons niet naar de slachtbank leiden en sluiten luisteraarsacties niet uit."

Donderdag 7 juni 2001: Morgenochtend, vrijdag 8 juni, zal om 7 uur op Radio 1 een debat worden uitgezonden tussen Martin Banga, voorzitter van de Vereniging Commerciële Radio (VCR) en Rob van der Vegt directeur van Q The Beat. De standpunten van de VCR, waartoe onder andere Sky Radio en Radio 538 behoren, zijn inmiddels ruim bekend. Die van de voorstanders van een veiling kwamen veel minder aan bod. Van de zijde van de nieuwkomers tenslotte heeft de luisteraar weinig tot niets vernomen. Op de ochtend van het (definitieve?) kabinetsbesluit heeft de luisteraar de kans deze Nederlandse "coup de théâtre" alsnog verschillend benaderd te horen.

Politieke partijen laten Plan-Bouw niet zomaar vallen. Het kabinet heeft de coalitiepartijen PvdA, VVD en D66 er nog niet van kunnen overtuigen dat het plan van de Commissie-Bouw om de commerciële radiofrequenties te verdelen, onuitvoerbaar is. De coalitiepartijen hebben gisteren om meer informatie gevraagd. De verantwoordelijke staatssecretarissen De Vries (Verkeer en Waterstaat) en Van der Ploeg (Media) zullen de komende dagen proberen antwoorden te vinden op de vragen die nog in de Tweede Kamer leven. Morgen neemt het kabinet een besluit over de verdeling van de commerciële radiofrequenties.

Advies Commissie-Bouw werd eerst gevolgd. Vorige week lieten deskundigen aan het kabinet weten dat er grote juridische problemen ontstaan als het plan van de Commissie-Bouw uitgevoerd wordt. De oud-KLM-topman Pieter Bouw stelde voor om de zeven grote bestaande commerciële radiostations, waar onder Sky Radio en Radio 538, hun frequentie tegen betaling te laten behouden. Nieuwkomers zouden via een veiling kunnen bieden op nog drie overgebleven pakketten. Het voorstel bracht het kabinet en de coalitiepartijen bij elkaar. Het kabinet wilde de radiofrequenties aanvankelijk veilen, maar dat stuitte op weerstand in de Tweede Kamer, gesteund door de grote bestaande commerciële radiostations. De Tweede Kamer wilde dat er een verdeling werd gevonden waarbij de belangen van de bestaande stations overeind bleven en er toch ruimte was voor nieuwkomers. De Commissie-Bouw leek daarin te voorzien.

Veilen is transparanter en eerlijker. Het voorstel is in de ogen van de door het kabinet geraadpleegde deskundigen echter onuitvoerbaar. Het is te ingewikkeld en juridisch niet houdbaar. Het kabinet gaat het liefst veilen omdat die verdeelmethode het meest eerlijk en transparant is. Ook na het overleg van woensdag zijn de coalitiepartijen nog niet overtuigd van de onuitvoerbaarheid van het Plan-Bouw. Vooral PvdA en D66 hebben twijfels. Zij houden nog vast aan het voorstel van Bouw. De VVD kan leven met een veiling als andere methodes onuitvoerbaar blijken.

De Vries niet blij met "prominente" steun voor BNR. Business Nieuws Radio heeft gisteren veertig steunbetuigingen van prominente Nederlanders overhandigd aan medewerkers van staatssecretarissen Monique de Vries van Verkeer en Waterstaat en Rick van der Ploeg van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, alsmede aan de fractiespecialisten in de Tweede Kamer. De Vries weigerde echter de steunbetuigingen in ontvangst te nemen.

Toonaangevend. In de steunbetuigingen spreken "toonaangevende" luisteraars hun waardering uit voor programmering en de integere berichtgeving van Business Nieuws Radio. Onder hen: Anthony Burgmans (Bestuursvoorzitter Unilever), Ewald Kist (voorzitter RvB ING Groep), Hans Wijers (oud-minister EZ), Cees Smaling (voorzitter RvB PCM Uitgevers), Leo van Wijk (president-directeur KLM), Karel Vuursteen (voorzitter RvB Heineken), Jacques Schraven (voorzitter VNO-NCW), Ronald de Leeuw (hoofddirecteur Rijksmuseum) en Martin Bril (auteur).

Begeleidend schrijven. In een begeleidend schrijven zegt Michiel Bicker Caarten: "Deze sympathisanten zijn niet de minsten. Zij spreken namens de economische pijlers van Nederland, bedrijven met tienduizenden werknemers, en culturele instellingen die de trots van Nederland genoemd mogen worden. Sommigen zijn "opinion leaders" door hun creatieve scheppingen en bestuurlijke verantwoordelijkheden. Daarnaast is VNO-NCW de spreekbuis van het Nederlandse bedrijfsleven. Bestuurlijk Nederland beschouwt Business Nieuws Radio als een verrijking voor het medialandschap vanwege het unieke concept met de hele dag live nieuws. Het doel van de actie is U nogmaals duidelijk te maken dat de radiozenders wier frequenties u wilt herverdelen, een groot en loyaal publiek bedienen dat van zich zal laten horen."

Vrijdag 8 juni 2001: Het is nu 9 uur en het blijft de vraag of het Kabinet vandaag nog wel een definitief besluit zal nemen. Ondanks koortsachtig overleg tussen het kabinet en de coalitiefracties PvdA, VVD en D66, is er nog steeds geen overeenstemming bereikt over de verdeling van de commerciële radiofrequenties. Na het overleg op woensdag leverde een nieuwe bijeenkomst gisteren opnieuw niets op. Vooral PvdA en D66 zijn er nog niet van overtuigd dat de verdelingsvoorstellen van oud-KLM-topman Bouw niet uit te voeren zijn. Momenteel wordt nagedacht over mogelijke aanpassingen aan het Plan-Bouw. Omdat er nog geen overeenstemming is bereikt, is het zeer onzeker of het kabinet vandaag een definitief besluit zal nemen.

VVR stuurt brief. De VVR, de vereniging van negen lokaal en regionaal opererende commerciële radiostations op de kabel, bestaande uit Midstad Radio. Radio West-Brabant, Radio Westland, Radio Monique, Hofstad Radio, OKAY FM, Waterstad FM en Radio Simone, heeft besloten een brief te sturen aan de betrokken Tweede Kamerleden in Den Haag. Daarmee hopen ze de positie van hun stations te verduidelijken en aan te sturen op een concrete oplossing rond de frequentie- en veilingproblematiek. In de brief duidt de VVR op het feit dat een faillissement van z'n negen leden, door direct toedoen van de handelswijze van de overheid en meer in het bijzonder het ministerie van Verkeer en Waterstaat, niet meer ondenkbaar is.

Een voorstel. Naast een historiek van hun "lijdensweg", worden ook enkele voorstellen gedaan om uit de huidige impasse te geraken: "Koppel de wijze van verdeling van lokale en regionale frequenties los van de landelijke frequenties. Zorg daarbij voor een maximaal verzorgingsgebied van 15% — ter garantie van de lokale c.q. regionale operatie — en pas een verdeling toe op basis van anciënniteit, wat direct ook een kwaliteitseis is. Voor lokale dan wel regionale nieuwkomers kan als basisregel gelden dat een radiostation in eerste instantie een jaar zijn bestaansrecht op de kabel zal moeten bewijzen — alsmede de programmaraad moet overtuigen — alvorens een etherfrequentie wordt toegekend."

Kabinet stelt besluit over frequenties twee weken uit. Wat je hierboven nog in vragende vorm te lezen viel, heeft iets na 18.00 uur een antwoord gekregen. De ministerraad slaagde er niet in om knopen door te hakken en besloot dan maar dat het ... meer tijd nodig heeft vooraleer men weet hoe de commerciële radiofrequenties verdeeld gaan worden. De nieuwe datum is 22 juni. Intussen gaan de verantwoordelijke staatssecretarissen, Monique de Vries en Rick van der Ploeg, verder uitzoeken hoe het zit met de juridische complicaties van het Plan-Bouw en wat de alternatieve verdeelmethodes zijn.

Frequentiedebat op Radio 1 ging vanochtend niet door. Het frequentiedebat tussen Rob van der Vegt van Q The Beat en Martin Banga van de VCR (Vereniging Commerciële Radio) op Radio 1 deze ochtend, dat gisteren haast letterlijk en figuurlijk ter elfder ure nog werd aangekondigd, ging overigens ook niet door. De VCR bleek uiteindelijk niet bereid om medewerking te verlenen. Leontien van der Meer, de programmadirecteur van Q The Beat: "Tegenover Radio 1 verklaarde de VCR dat ze zich realiseerden dat 'hun positie op dit moment uitermate zwak is en ze de broedende kip niet verder wilden verstoren ...'"

Zondag 10 juni 2001: Q The Beat wacht de 22e juni, zo blijkt, niet geduldig af. Het station is vrijdag jongstleden een ludieke actie gestart om de "frequentieproblemen" onder de aandacht te brengen. Namens de voorstanders van de veiling heeft het station aan staatssecretaris De Vries van V&W en de mediaspecialisten van de regeringspartijen het "Bouwpakket" aangeboden. Dit is genoemd naar Pieter Bouw, de oud KLM-topman die van het kabinet een truc uit de hoge hoed moest toveren om de eerder geplande veiling van etherfrequenties te vervangen. Het pakket bestaat uit allerlei losse stukjes, die de staatssecretaris en mediaspecialisten tot een sluitend geheel moeten puzzelen.

Lege plekken. In eerste instantie gaat alles goed. Er zit dan ook een duidelijke handleiding bij. Eerst dient met twee puzzelstukjes de naam "Bouw", als bedenker van een veilingalternatief te worden neergelegd. Vervolgens moeten de politici uit alle puzzelstukjes de logo's van de bestaande FM-commerciëlen kiezen en inpassen. Daarna blijven drie lege plekken in de puzzel over, die de bewindsvrouw en Tweede kamerleden moeten invullen met een der vele resterende stukjes. Daarop staan de logo's van de zogenaamde "nieuwkomers", afgewisseld door de bekende waarschuwingsteksten van NmA, OPTA, Bouw en de Landsadvocaat.

Afdoende oplossing. En daar gaat het mis. Niemand krijgt het pakket sluitend. Geen van de stukjes past in de lege gedeelten. Gelukkig wordt er een enveloppe met inhoud geleverd, die alsnog een snelle en afdoende oplossing biedt: een algehele veiling van etherfrequenties. Staatssecretaris De Vries had deze oplossing zelf ook al bedacht. Q The Beat hoopt dat nu ook haar collega's Wagenaar, Nicolaï en Bakker de aangedragen oplossing zullen ondersteunen.

Ernstig nadenken over een "uitgekristalliseerd" beeld. Zoals we afgelopen vrijdagavond nog schreven, heeft het kabinet meer tijd nodig vooraleer het besluit hoe de commerciële radiofrequenties worden verdeeld. Nieuwe datum is nu 22 juni. In een brief aan de Tweede Kamer heeft staatssecretaris Monique de Vries geschreven dat er op basis van meningen van specialisten, binnen en buiten de overheid, de afgelopen dagen veel onderzoek is gedaan naar de juridische hobbels in het Plan-Bouw. Ook zijn eventuele varianten en alternatieven bekeken. Het onderzoek is nog niet afgerond. De staatssecretaris verwacht dat er over twee weken wel een besluit mogelijk is omdat er dan een "uitgekristalliseerd beeld" zal zijn.

Kleine aanpassingen. Tweede Kamerlid Bert Bakker (D66), voorstander van het Plan-Bouw, noemt het verstandig dat het kabinet meer tijd neemt: "Kleine aanpassingen om het voorstel van Bouw toch uit te voeren, kunnen op die manier worden onderzocht." Ook Marja Wagenaar (PvdA) verwacht dat het Plan-Bouw met wat kleine aanpassingen kan worden gerealiseerd. Het grootste probleem zou liggen op het terrein van de financiële instrumenten. De juridische complicaties zouden meevallen. Tenslotte dringt VVD'er Atzo Nicolaï aan op spoed.

Vrijdag 15 juni 2001: Gisteren hebben de Nederlandse Mededingingsautoriteit (Nma) en het College van de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) hun adviezen aan het ministerie van Verkeer & Waterstaat overhandigd. Zij waren door de Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, Monique de Vries, gevraagd dit te doen in verband met het alternatieve verdelingsplan van de Commissie-Bouw. De NMa en Opta plaatsen forse kanttekeningen bij het voorstel van de Commissie-Bouw om de bestaande stations op hun eigen frequentie te laten zitten en de overige drie te veilen onder nieuwkomers. De NMa vindt dat de bevoorrechte behandeling van de bestaande stations niet direct te rechtvaardigen is. De Opta noemt het Plan-Bouw "fnuikend voor de vernieuwing en concurrentie op de radiomarkt." Volgende week vrijdag komt het kabinet met een definitief standpunt over deze zaak, waarover in de Tweede Kamer zal worden gedebatteerd.

Maandag 18 juni 2001: De VVD kiest nu toch voor een veiling van de FM-frequenties. Dat heeft de partij besloten na bestudering van de argumenten van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) en de Opta, die adviseerde om de radiofrequenties via een veiling te verkopen. Daardoor zijn PvdA en D66 alleen komen te staan. VVD-staatssecretaris Monique de Vries van Telecommunicatie, die wil veilen, wordt nu gesteund door haar fractie. Het CDA blijft erbij dat een wedstrijd op basis van criteria het eerlijkst is.

Woensdag 20 juni 2001: Hoe goed of slecht ziet het er uit voor de commerciële radio in Nederland? Dat is de meest voor de hand liggende vraag die we vanaf de zijlijn kunnen stellen nadat staatssecretaris Monique de Vries van Verkeer & Waterstaat en de politieke partijen VVD, PvdA en D66 gisteren er alweer niet in slaagden enige overeenstemming te bereiken. Er kwam nogmaals geen nieuw voorstel op tafel te liggen dat de goedkeuring van het parlement kon wegdragen. Dus wordt er (voorlopig) gewoon vastgehouden aan een veiling van frequenties.

Kans bestaat dat Pieter Bouw zijn huiswerk overdoet. Monique de Vries verscheen echter niet helemaal met lege handen op het toneel. Mevrouw de staatssecretaris wilde wel een vergelijkende toets organiseren naar alle radiostations ... de komende twee jaar. Maar de Kamer vindt dat allemaal veel te lang duren. Edoch een meerderheid voor het veilen van de tien frequenties is er ook (nog) niet. Want, indien de VVD bij haar laatste standpunt blijft en dus akkoord gaat met een veiling, blijft de meerheid tegen: D66, PvdA en CDA. De Telegraaf meldt dan ook dat: "De kans dat Pieter Bouw de opdracht krijgt om zijn huiswerk opnieuw te maken, groter wordt." Plan-Bouw II zou over twee maanden klaar moeten zijn. Het is daarbij vooral de bedoeling om de juridische moeilijkheden uit Plan I, te omzeilen.

Donderdag 21 juni 2001: Het kabinet heeft de coalitiefracties PvdA, VVD en D66 alsnog een voorstel gedaan om uit de impasse over de verdeling van de etherfrequenties voor commerciële radio te geraken. Volgens bronnen op het Haagse Binnenhof zijn het Plan-Bouw, waar vooral PvdA en D66 en in mindere mate de VVD op aanstuurden, en het veilingplan van het kabinet in hun oorspronkelijke vorm definitief van tafel geveegd. Het compromis, waarover trouwens nog geen definitieve overeenstemming werd bereikt, is bedacht door staatssecretaris Rick van der Ploeg (Media).

Een gekleurde veiling. Een en ander komt er op neer dat er weliswaar tien frequenties worden geveild, maar dat het om een "gekleurde" veiling zal gaan. Dat betekent dat er op een dergelijke wijze voorwaarden worden geformuleerd dat op voorhand vaststaat dat een aantal frequenties, vermoedelijk twee of drie, in handen van radiostations komen die een bepaald profiel hebben. Bijvoorbeeld een klassiek station, een nieuwsomroep en een hitzender. Variaties op het compromis zijn mogelijk. Vermoedelijk neemt het kabinet morgen een besluit.

Een vertrouwelijke brief. Gisteren heeft ook minister Tine Netelenbos van Verkeer en Waterstaat zich met het conflict bemoeid. Ze sprak met partijgenoot en kamerlid Marja Wagenaar (PvdA) om haar duidelijk te maken dat het Plan-Bouw in zijn oorspronkelijke vorm voor het kabinet onverteerbaar is. Overigens liet RTL gisterenavond in het televisienieuws weten dat de regering een nieuw geheim plan van Pieter Bouw zou hebben omarmd. Ook hier liet men de term "gekleurde veiling" vallen. In werkelijkheid ging het om een vertrouwelijke brief van de de Commissie-Bouw aan staatssecretaris Monique de Vries, waarin men liet weten: "Niet de indruk te hebben dat de geschetste juridische consequenties van het voorstel zodanig zwaarwegend zijn dat daarom moet worden afgezien van uitvoering daarvan."

NOS blokkeerde extra commerciële radiopakketten. Het aantal beschikbare radiofrequenties voor commerciële omroepen is onnodig klein door de houding van de NOS tijdens de onderhandelingen over de verdeling van de ether. Dat verklaarde directeur Robert-Jan Van der Hoeven van zendoperator Broadcast Partners. De publieke omroep weigerde nieuwe technieken als frequentieclustering toe te laten voor de publieke zenders, omdat die nog te onzeker zouden zijn. Volgens Van der Hoeven is dat onzin. Dat blijkt ook uit een brief van de Nozema uit 1999 aan het ministerie van Verkeer & Waterstaat. Daarin stelt de zendoperator dat de nieuwe technieken moeten worden gebruikt in de nieuwe zenderindeling, omdat experimenten ermee succesvol waren verlopen. Nu komen er drie nieuwe commerciële frequenties vrij, terwijl dat er, volgens Broadcast Partners, vijf hadden kunnen zijn.

Miljoenen-claim. Als het kabinet morgen besluit de beschikbare FM-frequenties niet te veilen, bestaat de kans dat Q The Beat circa 160.000.000 gulden schadevergoeding van de overheid zal eisen. Dit is volgens directeur Rob van der Vegt de optelsom van de schade die wordt geleden als zijn station geen eerlijke kans krijgt.

Kartelvorming. Rob van der Vegt: "Vissen we achter het net bij een veiling, dan hebben we in ieder geval een eerlijke kans gekregen. Wordt ons die kans bij voorbaat ontnomen, door het voortrekken van andere partijen, dan is dat heel duidelijk juridisch aanvechtbaar. En dat zullen we dus zeker niet nalaten. Q The Beat zal juridisch een nog sterkere zaak hebben dan toen, omdat, met de bevoordeling van onder andere Sky, Classic en 538 nú, ook sprake is van kartelvorming binnen de radiomarkt. Iets waar de NMa nu al voor waarschuwt."

Naar de rechter. Naast de schadeclaim, is het station ook bezig met de voorbereidingen voor een procedure waarbij elk aangedragen alternatief, dat riekt naar bevoordeling van sommige partijen, zal worden betwist. Hierbij wordt niet uitgegaan van omzetderving, maar van het afdwingen van het alsnog eerlijk verdelen van de frequenties. Een soortgelijke situatie is acht jaar geleden al eens aan de orde geweest toen Sky Radio en Radio 538 naar de rechter stapten vanwege de voorkeursbehandeling van Classic FM en Radio Noordzee Nationaal. Ook toen bleek de beslissing van het kabinet van rechtswege te moeten worden teruggedraaid.

Commerciële stations mobiliseren hun luisteraars. De bestaande commerciële radiostations, waaronder Sky Radio, Radio 538 en Classic FM, zien de bui klaarblijkwelijk hangen. Ze zijn vandaag opnieuw een actie gestart om de mogelijke veiling van radiofrequenties te stoppen. Daarbij werd onder meer gevraagd te bellen naar de mediaspecialist van de politieke partij die de voorkeur wegdraagt.

Vrijdag 22 juni 2001: Vandaag is het dus zover. Het Kabinet zal een besluit nemen over de verdeling van de commerciële etherfrequenties, of toch niet misschien? In een poging uit de impasse te raken, heeft media-staatssecretaris Rick van der Ploeg volgens de laatste berichten een compromisvoorstel vervaardigd, dat vanavond in het kabinet aan de orde zal komen. Naar verluidt zullen er, net zoals de Commissie-Bouw voorstelde, tien landelijke etherfrequentiepakketten komen. Die zullen echter wel worden geveild. Ieder pakket zal volgens dit voorstel onherroepelijk naar de hoogste bieder gaan. Echter, voor een aantal frequentiepakketten, vermoedelijk de helft, wordt een "kleur" bedacht. Vast staat dat er een pakket zal worden gereserveerd voor een nieuwszender, en eentje voor een klassieke muziekzender. Bied je het meest voor het voor klassiek gereserveerde pakket, dan word je de trotse gebruiker voor een periode van acht jaar. Maar je programma moet dan wel bestaan uit overwegend klassieke muziek. Dit "compromisvoorstel" lijkt op het eerste oog inderdaad juridisch houdbaar. Immers, iedere serieuze partij heeft een gelijke kans het pakket te verwerven, en de voorwaarden zijn vantevoren bekend en gelden voor alle deelnemers.

En toch is het laatste woord er niet over gezegd. Eergisteren heeft ook minister Netelenbos van Verkeer en Waterstaat zich met het conflict bemoeid. Ze sprak met partijgenoot en kamerlid Marja Wagenaar (PvdA) om haar duidelijk te maken dat het Plan-Bouw in zijn oorspronkelijke vorm voor het kabinet onverteerbaar is. Netelenbos zou haar partijgenote echter ook op het hart hebben gedrukt dat de bestaande FM-zenders in dit voorstel nog altijd een voorsprong hebben op de nieuwkomers. Hoe? Dat weten we nog niet. Het kan natuurlijk dat de overheid voor de frequentie 103.0 MHz vanaf Lelystad met bijvoorbeeld een profiel komt voor een zender met veel oldies afgewisseld met wat recentere hits, gecombineerd met "personality-deejays" die luisteraars dienen op te bellen om hen te vragen een geldbedrag te noemen, dat ze kunnen winnen indien het cijfer correct is. Het moge duidelijk zijn dat de huidige gebruiker van die frequentie, Radio 10 FM, perfect past in dit "profiel". Een nieuwkomer heeft nog geen naamsbekendheid, moet een infrastructuur opbouwen, en moet zich de felle commerciële radiomarkt invechten. Radio 10 FM zal minder geld nodig hebben om de voor dit station bestaande situatie te continueren. Maar ... komt er onverhoopt een nieuwkomer die meer biedt, dan krijgt die de frequentie, en zit hij meteen vast aan het "Radio 10 profiel". Vermoedelijk is ook over het compromisvoorstel het laatste woord dan ook nog niet gezegd.

Bezoekers van RadioWereld.nl kiezen voor een veiling. De bezoekers van de website RadioWereld.nl blijken intussen in meerderheid voorstander van de veiling van etherfrequenties. Maar liefst 58% wil dat de etherfrequenties voor radiogebruik naar de hoogste bieder gaan, 40% is tegen, en 2% heeft geen mening. Dit blijkt uit een peiling die op website is gehouden. Over het voorstel van de Commissie-Bouw is men minder te spreken. Dit voorstel, waarin de zeven bestaande stations hun plek zouden behouden en drie overige frequentiepakketten zouden worden geveild, mag van 59% van de bezoekers de prullenbak in. Slechts 12% vindt het een goed plan, terwijl 17% aanpassingen nodig acht. In dit geval heeft 12% geen mening. Opvallend is ook het grote aantal bezoekers dat rechtszaken verwacht: dat is maar liefst 63%, 11% verwacht er geen.

D66 blijft gekant tegen de veiling. Het zal moeilijk worden voor het Kabinet. D66, zo blijkt, ziet niets in het compromisvoorstel van de staatssecretarissen De Vries en Van der Ploeg om de etherfrequenties voor commerciële radio via een zogenoemde "gekleurde" veiling te verdelen. De partij houdt vast aan het Plan-Bouw. Het compromis zou de patstelling die was ontstaan moeten doorbreken. De Tweede Kamer heeft een aantal moties aanvaard die de regering aanspoort het mediabeleid voortvarender aan te pakken. VVD, PvdA, D66, CDA, Groen Links en RPF dienden een motie in die een tiental punten bevat die zouden moeten worden opgenomen in een concreet stappenplan. Het gaat daarbij onder andere om standaardisering van digitalisering, auteursrechtenproblematiek bij hernieuwde doorgifte, de regelgeving voor open toegang tot de kabel voor radio- en TV-aanbieders.

Worden luisteraars van commerciële stations gebruikt? Q The Beat (AM 1124 kHz) heeft vandaag vragen gesteld aan het Commissariaat van de Media (CvDm). Die behelzen de luisteraaracties die de bestaande FM-commerciëlen zijn gestart in het kader van de naderende beslissing van het kabinet over het al dan niet veilen van de FM-etherfrequenties. In de spots op onder andere Sky Radio wordt een link gelegd tussen de financiële positie van KPN met als oorzaak de UMTS-veiling en de huidige situatie van de FM-commerciëlen die bij een veiling het loodje zouden leggen.

Onderscheid tussen promo en nieuws wordt vaag. Het commerciële middengolfstation vraagt zich in de brief aan het CvdM af of de stationeigenaren hun eigen medium mogen gebruiken voor politieke propaganda door middel van het verstrekken van "eenzijdige en gekleurde informatie" naar de luisteraar toe. Naast de inhoud van de promo’s heeft Q The Beat de grootste moeite met het feit dat op Sky Radio-nieuwslezer Arend Langeberg is ingezet om deze promo in te spreken. "Hierdoor kan de spot als 'nieuws' op de luisteraar overkomen en niet als 'promo'," zegt Q The Beat.

Extra telefoonlijnen voor tweede kamer. Intussen werd ook bekend dat de leiding van de Tweede Kamer gisterenavond extra telefonisten heeft ingezet. Dit werd gedaan omdat toen de commerciële radiozenders hun luisteraars begonnen op te roepen om politici in de Kamer te bestoken met protesttelefoontjes. Volgens een woordvoerder van de Kamer is de telefonische bereikbaarheid van de Kamer daardoor "behoorlijk gehinderd". De belacties zijn vandaag onverminderd voortgezet.

Kabinet nam vandaag geen beslissing over de etherfrequenties. Het kabinet heeft vandaag uiteindelijk géén besluit genomen over de (her)verdeling van de etherfrequenties voor commerciële radio. Dat heeft premier Kok om iets voor 18.00 uur laten weten. Maar hij blijft hoopvol, er zou eindelijk een "bepaalde lijn" te ontdekken zijn waarin "iets gemeenschappelijks zit". Wat dat mag zijn, liet de premier niet weten, maar "de afronding" zou nu toch wel heel dichtbij zijn. Langer doorgaan over de etherfrequenties was 'helaas' niet meer mogelijk want de ministerraad wordt vandaag nog bezocht door Kroonprins Willem-Alexander en zijn verloofde Máxima. En daar moest ook nog de nodige aandacht aan worden besteed.

Maandag 25 juni 2001: Premier Kok was vrijdagavond bijzonder zuinig met zijn commentaar na de debatten over de etherveiling, maar enig optimisme was hem niet vreemd. Intussen zijn we ruim twee dagen verder en lekten meer details uit over de nieuwe plannen. Alhoewel "nieuw"? Blijkbaar zullen nieuwe spelers op de markt nu alsnog evenveel rechten krijgen als de huidige commerciële stations. Dat deze laatsten dat helemaal niet zien zitten, hoeft geen verdere uitleg. De schadeclaims worden voorbereid.

Gekleurde kavels. Eigenlijk grijpt men gewoon terug naar wat maanden geleden al was afgesproken, daarbij vijlt men wel enkele scherpe kantjes weg. Een en ander lijkt verdacht veel op wat in politiek jargon wel eens "een Belgisch compromis" wordt genoemd. Men deed een poging om niemand voor het hoofd te stoten, niemand al teveel gezichtsverlies te laten lijden. De vraag die we daarbij kunnen stellen is: "Zijn er dan eigenlijk wel winnaars?" De oorspronkelijke tien te veilen kavels blijven behouden. De grote wijziging bestaat erin dat men er nu drie of vier wil ter beschikking stellen voor zogenaamde specifieke zenders. Dat worden, anders gezegd, geclausuleerde of gekleurde kavels. Daarbij gaat de aandacht uit naar een klassiek station, een nieuwszender en een commerciële radio die vooral aandacht heeft voor het Nederlandstalige repertoire. De overige kavels zullen worden verkocht aan de hoogste bieder, waarbij men vertrekt van een minimumprijs.

Een mijnenveld. Of dit "nieuwe" plan technisch en juridisch waterdicht is, blijft de hamvraag. Negatieve reacties waren er alvast te noteren uit de monden van D66-woordvoerder Bakker, Martin Banga, voorzitter van de Vereniging van Commerciële Radio-omroepen en Radio 538-directeur Erik de Zwart. Robert-Jan van der Hoeven van zender- en antennebedrijf Broadcast Partners vertolkte het als volgt: "Als er geveild gaat worden, dan stappen we een mijnenveld in."

Dinsdag 26 juni 2001: Vanmiddag om 14.45 uur geven Rick van der Ploeg en Monique de Vries vrij verrassend een persconferentie in het Novotel Hotel in Den Haag — vlakbij het Binnenhof — over de etherfrequenties. Onmiddellijk daarna komt de brief hierover aan de Tweede Kamer beschikbaar op de website van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De kans dat bekend gemaakt wordt dat àlle frequenties worden geveild, maar dat voor vier landelijke pakketten clausules komen, is groot.

Meest recente luistercijfers. Laten we intussen even kijken naar de luistercijfers van het Continu Luisteronderzoek, want vandaag zijn ook die gegevens over de periode april / mei door onderzoeksbureau Intomart bekend gemaakt. Het luistergedrag is gemeten gedurende een periode van acht weken. Dit resulteert in een rapportage die is gebaseerd op een landelijk representatieve steekproef van 8.661 respondenten van tien jaar en ouder. De gemiddelde luistertijd per dag, in het tijdvak 07.00 tot en met 24.00 uur, bedraagt precies 182 minuten. Dit is zeven minuten korter dan in de voorgaande periode. Die afname is seizoensgebonden en dus een jaarlijks terugkerend verschijnsel. Hoe langer de dagen worden hoe minder er naar de radio wordt geluisterd. In het najaar zet de omgekeerde tendens weer in. De ranglijst zag er ditmaal als volgt uit:

Marktaandelen april / mei 2001

1.	Sky Radio	13.3%
2.	Radio 3 FM	10.7%
3.	Radio 2	9.5%
4.	Radio 538	8.6%
5.	Radio 10 FM	8.4%
6.	Radio 1	8.1%
7.	Noordzee FM	5.0%
8.	Yorin FM	4.1%
9.	Classic FM	2.6%
10.	Radio 4	1.7%
11.	Arrow Classic Rock	1.9%
12.	747AM	0.7%
13.	Business Nieuws Radio	0.2%
14.	Q the Beat	0.1%

Publieke stations moesten inleveren. De landelijke publieke omroepen behaalden een gezamenlijk marktaandeel van 30.6% (- 1.0%), de landelijke commerciële stations lieten 46.4% (- 0.3%) noteren, terwijl de landelijke regionale radio's 15.4% (- 0.1%) lieten optekenen. Sky Radio wordt naar aloude gewoonte het best beluisterd en heeft een marktaandeel van 13.3% (0.1%). Grootste klimmer in de lijst was Radio 538. Het commerciële station zag het marktaandeel met 0.6% stijgen naar 8.6%. Een andere stijger is Noordzee FM dat van 4.7 naar 5.0% ging. Yorin FM — het voormalige Veronica FM — daalde van 4.4 naar 4.1% terwijl Arrow Classic Rock haar aandeel lichtjes zag klimmen van 1.7 naar 1.9%. De publieke zenders moesten allemaal aandeel inleveren. Vooral Radio 1 en 2 verloren terrein en staan nu respectievelijk op 8.1 en 9.5%. Radio 3FM bleef nagenoeg stabiel met 10.7%.

Woensdag 27 juni 2001: Het kabinet en de Tweede Kamer zijn gisteren keihard in botsing gekomen over de verdeling van de etherfrequenties voor commerciële radio. De verantwoordelijke staatssecretarissen Monique de Vries (Verkeer & Waterstaat) en Rick van der Ploeg (Media) presenteerden een nieuw veilingplan onder het motto: "Dit is het beste wat er in de huidige omstandigheden van te maken is." Een ruime Kamermeerderheid van de coalitiefracties PvdA, D66 en de oppositiepartij CDA, verwees het voorstel direct naar de prullenbak. GroenLinks is wèl gematigd positief. De uitkomst van het debat dat volgende week gehouden wordt, is hiermee alweer uiterst onduidelijk.

Vier geclausuleerde pakketten en zes vrije. Beide staatssecretarissen hebben de voorbije weken tevergeefs getracht overeenstemming te bereiken met de coalitiefracties PvdA, VVD en D66. Ze verklaarden dat alle mogelijke alternatieven onderzocht zijn en dat een zogenoemde "gekleurde veiling" het enige mogelijke compromis is. Hierbij worden de tien beschikbare landelijke FM-frequenties via een veiling verdeeld. Voor vier pakketten zijn criteria opgesteld. Het is de bedoeling dat deze ten deel vallen aan een nieuwszender, een klassiek muziekstation en een omroep waar voornamelijk Nederlandstalige muziek wordt gedraaid. Pakket vier is bedoeld voor een bijkomend initiatief gelijk aan één van de drie vorige formats. De overgebleven zes frequenties worden zonder voorwaarden geveild.

Plannen Commissie-Bouw zijn "onverantwoord". PvdA en D66 vinden dat onder andere Sky Radio en Radio 538 hoe dan ook in de prijzen moeten vallen. Ze vinden de voorstellen van de Commissie-Bouw nog altijd de beste. Daarin konden bestaande zenders tegen betaling hun radiofrequentie behouden en bleven er drie over om onder nieuwkomers te veilen. Sky Radio en Radio 538 zijn nu veroordeeld tot de veiling van de zes "kavels" waaraan geen voorwaarden zijn verbonden. Het kabinet heeft volgens De Vries allerlei deskundigen geraadpleegd en is vervolgens tot de conclusie gekomen dat de plannen van oud-KLM-topman Bouw juridisch niet uitvoerbaar en bovendien "onverantwoord" zijn.

Erik de Zwart wil tot het uiterste gaan. Directeur Erik de Zwart van Radio 538 was gisteren samen met Ad Ossendrijver van Arrow Classic Rock als enige van de commerciële zenders aanwezig op de persconferentie. De rest van de VCR (Vereniging Commerciële Radio) was totaal afwezig. Geen Martin Banga, geen Ton Lathouwers, en ook geen medewerkers van de overige stations. Rob van der Vegt van Q The Beat was er wel, maar zijn station is geen lid van de VCR. Erik de Zwart zei onder meer het volgende: "De belangen van de bestaande zenders en hun luisteraars worden verkwanseld. We hebben zeven jaar geïnvesteerd in een radiostation en daar wordt nu klakkeloos aan voorbij gegaan. We gaan tot het uiterste om dit van tafel te krijgen, via acties en desnoods juridische procedures."

E-mail en telefoon als "wapen" in de strijd. De commerciële stations hebben inderdaad onmiddellijk de daad bij het woord gevoegd en roepen nogmaals hun luisteraars op te klagen bij premier Koks ministerie van Algemene Zaken. Honderden mensen belden het via de radio verspreide telefoonnummer van de Rijksvoorlichtingsdienst. Ook zullen de zenders alles in het werk stellen om de Tweede Kamer voor zich te winnen. De mediawoordvoerders van de verschillende fracties zijn inmiddels getroffen door zo'n tienduizend boze e-mails van luisteraars.

Q The Beat vindt nieuwe kabinetsplan de beste oplossing. Politiek en radio: sinds 1974, toen de "anti-Veronicawet" werd goedgekeurd, is het eigenlijk nooit meer goed gekomen. Ook nu worden de nieuwe plannen van het kabinet verguist door de grote commerciële spelers. Q The Beat zegt wel blij te zijn met het voorstel van het kabinet. Rob van der Vegt (directeur) vertelde ons zijn mening als volgt:

"We zijn in principe tegen bemoeienis van de overheid, maar deze verdeelmethode als compromis tussen de wensen van de Tweede Kamer, die "pluriformiteit" hoog in het vaandel heeft, en de transparantie van een veiling, is een uitstekende oplossing. Een voorkeursbehandeling voor de bestaande stations is bij wet niet mogelijk. Het is zoals De Vries gisteren al aangaf; het zou een zwaktebod zijn als de politiek de verdeling uiteindelijk aan de rechter zou moeten overlaten. Iedereen mag blij zijn met de uitbreiding van het landelijke FM-spectrum van zeven naar tien zenders. Dat betekent meer diversiteit en daar wordt de luisteraar beter van. Er zal altijd een Sky Radio-, of Radio 538-achtig station zijn, want daar vraagt de markt om. Er zal een klassiek station en nieuwsstation blijven. Dat is toch wat de kamerleden wilden? En of die stations nou van Jantje, Pietje, of Klaasje zijn, dat zal de luisteraar toch worst wezen!"

Publieke omroep schort medewerking op. De landelijke publieke omroep zal niet meer meewerken aan de zero-base-operatie. In een persmededeling wordt de beslissing gemotiveerd door te stellen dat: "Het kabinetsbesluit van dinsdag 26 juni tot gevolg heeft dat de ontvangst van Radio 1 en Radio 4 na de operatie nog slechter zal zijn dan eerder werd vermoed. Onderzoek van de Nozema heeft uitgewezen dat 2,2 miljoen mensen in de Randstad straks niet of nauwelijks Radio 1 kunnen ontvangen en zo’n 700 duizend mensen in het oosten van het land zullen Radio 4 niet of nauwelijks kunnen ontvangen."

Geen reparatie achteraf. De zero-base-operatie is bedoeld om commerciële zenders meer ruimte te geven in de ether. De publieke omroep heeft meegewerkt aan het scheppen van ruimte voor deze zenders, omdat verzekerd was dat de vier publieke FM-stations overal in Nederland hoorbaar zouden blijven. Het kabinet heeft nu besloten pas achteraf te bezien of dit het geval zal zijn, een "reparatie achteraf". De NOS heeft er herhaaldelijk op gewezen dat een dergelijke "oplossing" niets voorstelt, omdat er naderhand niet of nauwelijks reservefrequenties beschikbaar zullen zijn voor reparatie. De NOS verlangt daarom een garantie vóóraf voor een optimale ontvangst voor alle landelijke publieke zenders. In het licht van deze besluitvorming ziet de NOS geen andere mogelijkheid dan de medewerking aan de zero-base-operatie op te schorten in afwachting van een aanpassing op dit punt van het kabinetsbesluit van vandaag.

Donderdag 28 juni 2001: Iets meer dan 67% van de Nederlanders is, net als een groot deel van de Tweede Kamer, gekant tegen een veiling van radiofrequenties. Dit blijkt uit een enquête van The Audience Profile Company onder 1.621 personen. Slechts 7% is voor. Een kwart van alle ondervraagden heeft geen mening. De respondenten die aangaven op D66 of de VVD te stemmen, zijn het sterkst tegen de veiling. Van de VVD-aanhangers gaf 72.5% aan tegen te zijn, terwijl vooral VVD-staatssecretaris Monique de Vries (Verkeer en Waterstaat) zich sterk maakt voor een dergelijke veiling. De Vries is samen met haar collega staatssecretaris Rick van der Ploeg (Cultuur) verantwoordelijk voor de verdeling van etherfrequenties. Van de PvdA-aanhangers is 65.5% tegen de veiling. Van de mensen die aangaven bij de laatste verkiezingen op het CDA te hebben gestemd, is dat 65.3%.

Commerciële radio vooral bij jongeren erg populair. Het onderzoek van The Audience Profile Company meldt niet om welke leeftijdsgroepen het gaat. Meer informatie daarover kwam vandaag te voorschijn uit de meest recente luistercijfers die onderzoeksbureau Intomart deze week bekend maakte. Luisteraars in de leeftijdsgroep 10 tot en met 49 jaar verkiezen de landelijke commerciële stations boven de publieke radio. Naarmate men ouder wordt kiest men vaker voor publieke stations maar pas in de doelgroep 65 jaar en ouder weten deze beduidend meer luisteraars aan zich te binden.

Bijna tweemaal zo groot. In de leeftijdsgroep 20 tot 35 jaar is het marktaandeel van de commerciële omroepen bijna tweemaal zo groot als dat van de publieke zenders. Onder jongeren van 10 tot 20 jaar is het marktaandeel van de commerciëlen zelfs bijna 75% terwijl dat van de publieke zenders blijft steken op ruim 17%. Het gezamenlijke marktaandeel van alle commerciële radiostations voor de doelgroep 10-49 jaar is 59.3%. Van alle radiostations, zowel commercieel als publiek, scoort Sky Radio het meest bij de doelgroep 10-49 jaar met een marktaandeel van 17.7%. De nummer twee, Radio 3 FM, behaalt 15.7% en wordt gevolgd door Radio 538 met 13.4%.

Vrijdag 29 juni 2001: Mogelijk zal er woensdag aanstaande in de Tweede Kamer veel aandacht worden besteed aan het plotselinge geklaag van de NOS over een te gering bereik voor Radio 1 en Radio 4 in de nieuwe situatie. Enige achtergrondinformatie lijkt ons daarbij niet overbodig. Het zero-base-frequentieplan is gezamenlijk geschreven door Broadcast Partners en Nozema. Alle gegevens zijn samen naar buiten gebracht na diepgravend onderzoek. Nozema is voor 59% in handen van de Staat, voor 40% in handen van de NOS en voor 1% van de Wereldomroep. De NOS is ruim vertegenwoordigd in het bestuur van de Nozema. Nu roept zenderexploitant Nozema ineens dat meer dan twee miljoen mensen in de Randstad straks Radio 1 niet meer optimaal zullen kunnen ontvangen.

Cijfermateriaal uit zero-base juist interpreteren. In het oorspronkelijke zero-base-plan gaat men ervan uit dat Nederland 15.500.000 inwoners telt. De cijfers in dit artikel zijn dus niet aangepast aan het gegeven dat er nu zestien miljoen inwoners zijn. De percentages hebben betrekking op het grondgebied waarop een zender te ontvangen is. Alle technische voorstellen staan in het zero-base-plan.

Alleen portables zullen ietwat hinder hebben. Momenteel heeft Radio 1 een 100% landelijke dekking via de AM (1008 kHz en nog een steunzender in Zuid-Limburg op 891 kHz) en een dekking van 94% (14.600.000 mensen) in FM-stereo. Omdat dubbele dekking niet meer mag, koos de NOS voor het FM-pakket van Radio 1, waardoor de AM-frequenties beschikbaar komen voor commerciële stations. Het nieuwe FM-pakket voor Radio 1 heeft een dekking van 14.700.000 mensen (nog steeds 94%). De overige 1.300.000 inwoners die Nederland telt, zullen Radio 1 óók goed kunnen ontvangen, alleen niet volgens de aangescherpte TNO-norm van 0db of meer ontvangststerkte. Dit houdt in dat het signaal gemiddeld zo'n 3db minder zal zijn. In de praktijk betekent dit dat autoradio's nauwelijks problemen zullen ondervinden. Verder zit Radio 1 ook in goede kwaliteit op de kabel, maar bij transistorradio's, walkmans en dergelijke, kan er wat ruis optreden, afhankelijk van waar je staat. Door de antenne van de transistorradio een stukje uit te trekken is het probleem vervolgens doorgaans verholpen.

Radio 2 en Radio 3 FM hebben 100% dekking. Indien de NOS gebruik zou willen maken van de nieuwe techniek Near Single Frequency Network (NSFN), zoals die bij de commerciëlen veelvuldig wordt toegepast (maar wat de NOS niet wil!) kan het bereik van Radio 1 in de nieuwe situatie worden vergroot naar 97% ofwel vijftien miljoen luisteraars. Het grappige is dat de nieuwe geplande FM-etherfrequenties voor Radio 2 en Radio 3 FM wel een 100% dekking geven. De enige plek waar bijvoorbeeld Radio 2 straks ietsje zwakker dan de loeisterke aangescherpte TNO-norm te ontvangen zal zijn, is op een stukje van de Waddenzee. Maar op de Waddeneilanden zelf is het signaal weer beresterk. Radio 4 heeft een dekking van 99% van het Nederlandse grondgebied. Er van uitgaande dat klassieke muziek — en zeker die zwaardere klassieke werken die Radio 4 uitzendt — toch veelal in de huiskamer op de kabel wordt beluisterd, moet hiermee te leven zijn in dat kleine gebiedje waar de antenne van de transistorradio een beetje dient te worden uitgetrokken teneinde Radio 4 goed te kunnen ontvangen.

Stuivertje wisselen om ontvangst te verbeteren. Als je de programma's die door de publieke omroep worden uitgezonden bekijkt, dan kan het je niet ontgaan dat vooral Radio 2 en Radio 3 FM de concurrentie aangaan met de commerciële zenders. De "publieke taak" is bij deze twee stations, zeker overdag, ver te zoeken. Het zijn de "verdienzenders" van de NOS. Die wil per se dat de informatiezender Radio 1 een volledig landelijk dekkend FM-stereopakket heeft volgens de TNO ontvangstnorm. Welnu, er is niemand die de NOS verhindert om Radio 1 uit te laten zenden op de etherfrequenties die in het zero-base-plan gereserveerd staan voor Radio 2. Of die voor Radio 3FM. Radio 2 kan intussen het geplande pakket voor Radio 1 gebruiken, en men kan met NSFN-technieken het bereik opkrikken naar 97% van het grondgebied ofwel 15.000.000 miljoen inwoners. En daarmee heeft "de lichte muziekzender Radio 2", (waarop toch vooral ABBA en andere grote hits uit het popverleden worden gedraaid) als semi-commercieel muziekstation qua bereik nog altijd een uitermate grote voorsprong op de commerciële concurrenten, waarvan het bereik stukken minder zal worden.

Weekblad heeft etheroorlog eindelijk in het vizier. Tijdens de "Eerste Grote Strijd" voor het behoud van commerciële radio, toen Nederland in 1973 aanstalten maakte om de zeezender Radio Veronica en alle collega's monddood te maken, was het toonaangevende weekblad Elsevier een opvallende afwezige. Het moet zowat het enige magazine geweest zijn dat géén artikelen wijdde aan het fenomeen, geen standpunten innam. Eind jaren tachtig, begin jaren negentig volgde de "Tweede Grote Commerciële Radio-oorlog". Via achterpoortjes en dito sluipwegen verschenen Radio 10, Sky Radio en Radio Noordzee Nationaal in de ether. Het ging (grotendeels) voorbij aan Elsevier ...

Het kabinet heeft gelijk. Een derde keer is het evenwel scheepsrecht. Na meer dan een kwart eeuw brengt het opinieweekblad nu enkele uitgespitte artikelen, geeft het achtergrondinformatie en bovendien een mening. Hun commentaar gaat over het feit dat, ondanks de weerstand in de Tweede Kamer de veiling van FM-radiofrequenties gewoon door blijkt te gaan wat het kabinet betreft. "De commerciële zenders zijn woest," wordt nogal nuchter vastgesteld, "maar geen nood, want het kabinet heeft gelijk. Een veiling is en blijft het meest faire verdelingsmechanisme," meldt het tijdschrift.

CDA-Kamerlid vindt veiling geen kabinetscrisis waard. Gisteravond op Radio 1 ondervroeg BNN-presentator Jeroen Pauw tijdens het mediaprogramma "Storing" — iedere donderdag van 20.00 tot 21.00 uur — CDA-kamerlid Joop Atsma over de etherfrequenties. Pauw stuurde er nadrukkelijk op aan dat Atsma zou verklaren dat, als het kabinet voet bij stuk zou houden, de Tweede Kamer het kabinet naar huis zou sturen. Maar Atsma wilde die uitspraak beslist niet doen. Hij bleef in termen praten als: "Dan zullen we het kabinet de duimschroeven aandraaien," en dergelijke. Kortom, het CDA vindt de etherfrequenties geen kabinetscrisis waard.

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.

Met dank aan Ilse van Aken