volume 4
juli 2001

Dagboek etherveiling (5)

De commerciële radio en de ether

door Stijn Brulez en Walter Dubateau

Ruud Poeze, oprichter van de Vereniging Middengolfzenders (VMZ)

Op woensdag 4 juli debatteert de Tweede Kamer over het meest recente voorstel van de staatssecretarissen Monique de Vries en Rick van der Ploeg over de etherveiling. Er moet dan haast wel een beslissing vallen, want over niet al te lange tijd gaat de Kamer op reces. Stijn Brulez en Walter Dubateau doen verslag van de voorlopige eindfase van de veiling-soap in deel vijf van hun dagboek.

Maandag 2 juli 2001: Woensdag 4 juli, de dag van het kamerdebat over de etherveiling komt naderbij en de betrokken partijen roeren zich nog hevig. PvdA, D66 en oppositiepartij CDA zijn rond de tafel gaan zitten om zelf een voorstel tot herverdeling van de FM-etherfrequenties uit werken. De "gekleurde" veiling, zoals bedacht door de verantwoordelijke staatssecretarissen Monique de Vries (Verkeer en Waterstaat) en Rick van der Ploeg (Media) is door hen veel te licht bevonden. Het trio houdt onverminderd vast aan het gegeven dat bestaande commerciële radiostations als Sky Radio en Radio 538, hun plaats kunnen behouden. Een zogenoemde "vergelijkende toets", waarbij de zenders worden getoetst aan vooraf vastgelegde criteria, lijkt hen wel ideaal. De deelnemers die daarin het best scoren, kunnen een frequentie krijgen.

Inhoudelijke eisen onbekend. Het is nog niet bekend welke inhoudelijke eisen PvdA, D66 en CDA willen hanteren. Het ANP meldt dat de PvdA voorstander is van een inhoudelijke kleuring, terwijl D66 en het CDA vooralsnog niet verder willen gaan dan eisen aan het profiel en bedrijfseconomische criteria. De VVD is tegen een vergelijkende toets. De Vries en Van der Ploeg hebben eerder al duidelijk gemaakt daarin geen heil te zien omdat organisatie en uitvoering teveel tijd kosten. En die is er niet meer, de nieuwe FM-indeling moet nog dit jaar rond zijn.

VMZ: wij willen zeker geen veiling van de middengolf. De Vereniging Middengolfzenders (VMZ) is tegen een veiling van AM-frequenties. Dat lieten zij gisterenavond weten in een persmededeling. "Veilen betekent een onacceptabele kostenverhoging die de middengolfstations, vanwege de hogere zendkosten en veel slechtere markt dan FM, niet zullen overleven. Bovendien werkt een veiling concurrentievervalsend daar inmiddels partijen hun toevlucht hebben genomen tot frequenties in het buitenland zoals Radio Nationaal. Dit station 'ontduikt' daarmee de veilingkosten." Ruud Poeze (oprichter VMZ): "Wij vinden dat de huidige AM-vergunningen verlengd moeten worden met uitzondering van de frequenties die gebruikt worden voor dubbel beleg en frequenties die een dubieus bestaan hebben door verhuur of gebruik door anderen dan de vergunninghouder. Daarmee komt er voldoende ruimte voor nieuwkomers met een paar aantrekkelijke frequenties als 675 en 1008 kHz. Ook op andere kavels is een goed bereik mogelijk mits deze worden geoptimaliseerd."

Gepruts en gerotzooi meer dan zat. Ruud Poeze: "De internationale coördinatie voor AM moet nu snel beginnen, daarom houdt de VMZ onverkort vast aan de datum van 1 september 2001. De vertragingen hebben allemaal met FM te maken, de middengolf staat daar volledig buiten. (Toekomstige) AM-zenders dulden geen uitstel meer en zijn het gepruts en gerotzooi van "Den Haag" en het getouwtrek om de FM-frequenties nu meer dan zat. Claims voor schadevergoeding bij nog verder uitstel zullen dan ook niet uitblijven. Bij de verdeling moet vooral rekening gehouden worden met de haalbaarheid van het voorstel van een partij. Het format zal daarbij een belangrijke rol spelen omdat middengolf lang niet voor elk format geschikt is. De VMZ wil dan ook dat er tenminste twee frequenties (675 en 1008 kHz) voor "oldies", zeg maar popmuziek uit de jaren zestig tot tachtig, worden gereserveerd. Dit format geeft volgens deskundigen de meeste kans op succes op AM. De VMZ vindt nog immer dat nieuwszenders, publiek en commercieel, op AM moeten waarmee niet alleen meer ruimte komt op FM maar ook de hele middengolfband aantrekkelijker wordt voor de luisteraar en een betere marktpositie krijgt.

Nozema: Kabinet moet op rem gaan staan, maar geeft gas. Vorige week waarschuwde de Nozema, samen met de NOS, voor de gevolgen van de nieuwe frequentieverdeling voor de publieke omroepen. Volgens beide partijen zullen na de herverdeling niet alle publieke stations nog in heel Nederland te ontvangen zijn. Vandaag herhaalde Gerjo Bruntink, manager bij zenderbeheerder Nozema, die mededeling nog eens. Hij onderschrijft dat de Nozema met de nieuwe verdeling van tien landelijke zenders geen volledige dekking kan garanderen voor Radio 1. Bruntink: "Men kan immers niet tot een herverdeling besluiten, zonder dat duidelijk is welke frequenties beschikbaar zijn. En momenteel heerst daar rond nog grote onduidelijkheid. Toch is dat geen sein voor het Kabinet om op de rem te gaan staan. Want dit voorstel volgt de omgekeerde weg."

Onderhandelingen met Duitsland en België gaan moeilijk. Nozema werkt op dit punt samen met Broadcast Partners, het zenderbedrijf dat 60% van het commerciële zenderpark beheert. Dat gebeurt onder auspiciën van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De drie partijen inventariseren niet alleen de landelijke en niet-landelijke frequenties, maar onderhandelen ook met landen binnen een straal van vier- tot vijfhonderd kilometer om internationale frequenties binnen te halen. Met Duitsland en België is dat nog steeds niet gelukt, wat Bruntink de stille hoop ontlokt dat: "We dit jaar de onderhandelingen kunnen afronden, en dan ben ik heel voorzichtig."

Broadcast Partners slaat terug Nozema mag dan nauw samenwerken met Broadcast Partners, echt innig is de verhouding klaarblijkelijk nog niet. De snelle reactie van Broadcast Partners op het bericht van Nozema wijst er op dat de samenwerking wel wat beter zou kunnen. Broadcast Partners maakte namelijk bekend dat zij de klus best kunnen klaren en daarom ook wel willen overnemen. "Als Nozema 2,2 miljoen luisteraars in de Randstad niet weet te bereiken, ligt dat aan hun techniek," maakte directeur Robert-Jan van der Hoeven bekend en voegde daar aan toe dat zijn bedrijf de uitzendingen voor de NOS wel wil verzorgen.

Stemmingmakerij. "Stemmingmakerij," zo reageerde Bruntink weer op zijn beurt op de uitlatingen van Broadcast Partners. Op termijn is een landelijke dekking misschien haalbaar, maar "op dit moment nog niet. Wel willen we er alles aan doen om de dekking alsnog binnen de huidige frequentieverdeling te realiseren." Het is afwachten geblazen: vanmiddag gaat Van der Hoeven over zijn aanbod overleggen met Nozema en staatsecretaris De Vries.

Staatssecretaris De Vries inspiratiebron voor piraat. Twee verslaggevers van Radio 1, Max Sipkes en Maino Remmers starten aanstaande woensdag met een "tijdelijk" station, kortom ... een radiopiraat. Het is de bedoeling op deze manier voldoende aandacht te genereren zodat hun protest tegen de frequentieveiling extra in de belangstelling komt. Fragmenten zullen worden overgenomen door Radio 1. Woensdag wordt op het Kabinet alweer gepraat over de etherfrequenties. Daarbij worden mogelijk definitief knopen doorgehaakt. Radio 1 vreest voor zijn totale dekking in het nieuwe plan. De twee verslaggevers willen duidelijk maken dat ze zich niet zonder slag of stoot "uit de lucht" laten halen. De achterliggende gedachte is: "Een journalist laat zich niet van de zender drukken."

Radio 1 wist niet eens dat we bestonden. De naam van de piraat wordt Radio Monique, geïnspireerd op de naam van staatssecretaris Monique de Vries. Toevallig is dat niet alleen de naam van een oud-zeezender, maar ook de naam van het commerciële (kabel)station in Velsen. Het station reageerde dan ook uiterst verbaasd op de plannen, maar draaide na overleg bij. Marcel Out: "Bij Radio 1 wisten ze niet dat de naam Radio Monique al bestond. In eerste instantie was ik niet zo blij met de actie, maar alle onduidelijkheid is nu uit de lucht. Het is de bedoeling dat Radio 1 een paar minuten per uur overschakelt naar de piraat Monique. Er zal dan duidelijk gezegd worden dat die zender niets van doen heeft met de onze. Wij willen namelijk niet in één adem genoemd worden met illegale activiteiten. We willen een etherfrequentie, maar weten nog steeds niet waar we aan toe zijn als kleine commerciële omroep. Ook wij zitten in een ongemakkelijke positie."

Yorin vindt de commerciële collega's agressief bezig. Ronald Snoeijer, programmamanager van Yorin FM, zegt de huidige etherfrequentieproblematiek op een andere manier te benaderen dan Sky Radio, Radio 538 en Radio 10 FM. Hij vindt hen te "agressief". Volgens Snoeijer is dit "niet dé manier" waarop RTL/HMG de problemen wil oplossen. Zij zijn gewonnen voor het Plan-Bouw, zodat de huidige licentie definitief kan worden verlengd. Eventuele juridische procedures tegen de overheid zullen wel gevoerd worden met de anderen. Yorin FM is eigendom van de RTL Group, waarvan de mediatak in handen is van de Duitse muziekgigant Bertelsmann. Voor deze laatste is de aanwezigheid op de Nederlandse markt met een radiostation, haast prioritair te noemen.

Q The Beat krijgt gelijk van Centraal Plan Bureau. Het Centraal Planbureau (CPB), het onafhankelijk en wetenschappelijk adviesorgaan van de regering, is het eens met de stellingen die Q The Beat de afgelopen weken heeft geventileerd. Het radiostation heeft altijd geageerd tegen het feit dat de bestaande FM-partijen een voorrangspositie zouden verkrijgen. In haar rapport 2001/2 wordt door het CPB klare taal gesproken over onder andere de huidige toestand rondom de veiling van FM-etherfrequenties: "This case shows how powerful the lobbies of vested interests can be and how easy it is to influence the Dutch Parliament. The Wagenaar motion, which was unanimously accepted by the second Chamber of parliament, instructed the government to investigate possibilities to favour the incumbents and to allow them to maintain their positions. This demand was clearly against the public interest, and is something every inhabitant of the Netherlands should be ashamed of."

CDA kan zich mogelijk vinden in compromis. Q The Beat meldt nu via een communiqué, te hopen dat deze adviezen bijdragen aan het instemmen met het compromisvoorstel van het kabinet, dat vorige week aan de Tweede Kamer een veiling met een aantal geclausuleerde kavels voorstelde: "Vooral het CDA was altijd al minder blij met een veiling van etherfrequenties, omdat het vreesde dat vooral de specialistische radioformats bij een veiling het onderspit zouden moeten delven. Met dit compromis zou het CDA wel eens haar belangen verenigd kunnen zien met die van het kabinet." Q The Beat heeft overigens vorige maand al vragen gesteld aan het Commissariaat voor de Media over het feit dat via propagandaspots de publieke opinie werd beïnvloed.

Dinsdag 3 juli 2001: Gisteren vond er een overleg plaats tussen de NOS, het ministerie van Verkeer en Waterstaat, zendermaatschappij Nozema en Broadcast Partners. Het resultaat daarvan is inmiddels bekend. Er is overeenstemming bereikt dat Radio 1 en Radio 4, na de herverdeling van zenderruimte, in heel Nederland goed te ontvangen zullen blijven. Gerrit-Jan Wolffensperger, voorzitter van de Raad van Bestuur van de NOS, liet weten dat het schriftelijk verslag over de verdeling van radiofrequenties positief is ontvangen: "Wat mij betreft is er dus een akkoord."

Top versus werkvloer. Volgens de NOS-woordvoerder ging het hierbij om een mondelinge overeenstemming. Het verslag van de bijeenkomst moet door alle partijen worden ondersteund voordat er sprake is van een akkoord. Wolffensperger heeft dat nu gedaan. Toch gaat Radio 1 door met de geplande acties zoals de tijdelijke illegale zender Radio Monique vanuit het Groen Hart die vanaf vandaag (en niet woensdag zoals we eerder meldden) "inbreekt" in de reguliere uitzendingen. Volgens een woordvoerder van de redacties moet namelijk maar afgewacht worden wat er uit het akkoord voortvloeit: "De werkvloer vindt het allerminst een goed akkoord."

Wetenschappers mengen zich in debat. Op de opiniepagina van het NRC Handelsblad mengen zich vandaag twee mediawetenschappers in het debat: Paul Rutten, hoogleraar Culturele Industrie aan de Erasmusuniversiteit, en Hermineke van Bockxmeer, beide werkzaam bij TNO Strategie. In hun verhaal maken ze gehakt van de argumenten van de commerciële omroepen. De bezwaren tegen een veiling van radiofrequenties noemen ze onzinnig. Na een veiling, zeggen zij, zullen ongeacht de afloop van de veiling ongeveer dezelfde programmasoorten en deejays in de ether terugkeren. De huidige stations erkennen dit ook door hun vrees voor het kopiëren van hun formules door de nieuwe stations die eventueel hun frequenbties zullen bemachtigen. Daarmee, geven ze echter gelijk aan, zo zeggen Rutten en Bockxmeer, dat er weinig unieks is aan de huidige commerciële zenders. En bovendien: "Vrijwel alle van de huidige radioproducten zijn dermate winstgevend dat niemand voor verdijning hoeft te vrezen." Voor de luisteraar is er kortom, met of zonder veiling, niets aan de hand.

Monique zwijgt. Radio monique, de zender waarmee medewerkers van Radio 1 sinds gisterochtend inbraken op de eigen zender, staakt voorlopig toch haar uitzendingen. Dat maakte de een woordvoerder van de NOS vandaag bekend. Aanvankelijk wilden de medewerkers hun acties doorzetten, maar na overleg met bestuur van de NOS is vanmiddag besloten om de uitzendingen van Radio Monique te staken.

Woensdag 4 juli 2001: De staatssecretarissen Rick Van der Ploeg en Monique de Vries houden met steun van het Kabinet vast aan het veilen van de radiofrequenties voor commerciële omroepen. Dat meldt De Volkskrant deze ochtend. PvdA, D66 en CDA zijn zoals bekend tegen, maar de verdeling van de frequenties is een bevoegdheid van het Kabinet. "Als iedereen akkoord zou zijn met de veiling is dat prettig, maar daarom niet noodzakelijk," heet het in kringen rond de beide staatssecretarissen. Straks leggen Van der Ploeg en De Vries hun meest recente plan aan de Kamer voor. Het gaat om een compromis, bedacht door Van der Ploeg, waarin zes commerciële frequentiepakketten zonder voorwaarden geveild worden. Vier andere zijn voorbestemd voor een nieuwsstation, een klassieke muziekzender, een Nederlandstalige muziekomroep of één van die drie.

Een nieuw alternatief. PvdA en D66 hebben gisteravond nog een nieuw alternatief gemaakt, in de hoop dat de CDA-fractie het steunt. In dit voorstel worden zes of zeven frequenties op grond van bedrijfseconomische criteria verdeeld. Gedane investeringen en huidig marktaandeel spelen een belangrijke rol. Met het voorstel willen PvdA en D66 niet alleen de grote commerciële zenders zoals Sky Radio en Radio 538 bedienen, maar ook regionale zenders. Voor de frequenties moet volgens D66-kamerlid Bakker overigens wel worden betaald. De overige drie zouden kunnen worden geveild onder nieuwkomers.

VVR eist absolute duidelijkheid over etherfrequenties. Vandaag zal de Tweede Kamer praten over het nieuwste voorstel van het kabinet over de verdeling van etherfrequenties voor commerciële radio. De Vereniging Verkrijging vrije Radiofrequenties (VVR), waarin negen lokale en regionale commerciële omroepen zijn vertegenwoordigd die nu allen op de kabel uitzenden, eist van de regering duidelijkheid over de frequenties die niet voor landelijke omroepen beschikbaar zijn. Het gaat om deze radiostations: Radio Monique, Radio Simone, Waterstad FM, Hofstad Radio, Radio Westland, Radio West-Brabant, Midstad Radio, Radio Ridderkerk en Radio 192. Michael Bakker (voorzitter):

Een grof schandaal. "Wat nu plaatsvindt is gewoonweg een grof schandaal. Allereerst zijn van de niet-landelijke frequentiepot drie extra landelijke pakketten gemaakt, en nu eist de NOS weer dat de landelijke dekking van haar radiozenders wordt geoptimaliseerd. Al deze frequenties gaan af van de voorraad van niet-landelijke commerciële stations! Ook de aanbiedingsbrief van het kabinet aan de Tweede Kamer vinden wij ronduit schandalig. Maar liefst zesendertig pagina's over de landelijke commerciële omroep en welgeteld één regel over commerciële radiostations die niet-landelijk worden genoemd, waaronder ook de middengolf-stations. In elk geval zullen het kabinet en de betrokken Tweede Kamer leden nog krachtig van ons horen. Er is op geen enkele wijze duidelijk welke positie voor niet-landelijke radiostations beschikbaar is. Ik vind het een compleet ongeloofwaardige zaak als men hier een beslissing over durft te nemen."

De commerciële logica van de radio-grootverdieners. Hierboven citeerden we hoogleraar Paul Rutten en onderzoeker Hermineke Boclxmeer, die zeiden dat de commerciële zenders over voldoende geld beschikten om volwaardig mee te kunnen doen aan een etherveiling. De baten zijn nu bekend. Sky Radio haalde in 1999 een omzet van 89 miljoen gulden. In 2000 zou dat zelfs 106 miljoen geweest zijn. Het Algemeen Dagblad dat deze cijfers vandaag publiceerde, haalt een 'gerenommeerd accountantsbureau' aan als bron. Radio 538 klokte af op een omzet van 46 miljoen. Op de derde plaats staat Radio 10 FM met 21 miljoen. De grootste winst was ook voor Sky Radio: 70 miljoen, gevolgd door Radio 538 met 28 miljoen. Wie opmerkt dat deze winsten omgekeerd evenredig zijn met de bedragen die de commerciële radioclubs willen ophoesten in een mogelijke frequentieveiling, scoort een punt. "Het gemiddelde bedrag dat 'aanvaardbaar' zou zijn ligt in de buurt van 2,5 miljoen gulden," zeggen de commerciële stations. Tenslotte ook nog even vermelden dat De Ster vorig jaar voor alle publieke radiozenders samen een netto-omzet van 127 miljoen gulden haalde. Het totale bedrag voor de commerciëlen was met 230 miljoen bijna het dubbele.

Het verhaal sleept zich voort. Het is nu vier uur in de middag. PvdA, D66 en CDA hebben vandaag het kabinetsvoorstel voor het veilen van commerciële radiofrequenties afgewezen, zo meldt het ANP. Over hoé het dan wel moet ... is in de Tweede Kamer alweer geen overeenstemming bereikt. Marja Wagenaar en Bert Bakker willen meer duidelijkheid van de verantwoordelijke staatssecretarissen Rick de Vries en Monique van der Ploeg over de mogelijke juridische consequenties die een verdeling van frequenties met zich meebrengt. Ook willen ze van het Kabinet meer en betere argumenten horen waarom het plan van oud-KLM-topman Pieter Bouw niet kan. Opvallend was dat woordvoerders van PvdA, D66, CDA en GroenLinks opnieuw de mislukte UMTS-veiling aangrepen om hun argumenten kracht bij te zetten.

Donderdag 5 juli 2001: De commerciële frequentiesoap gaat vandaag verder. Je kon het gisteren nog op de valreep lezen: PvdA, D66 en CDA hebben het kabinetsvoorstel voor het veilen van commerciële radiofrequenties afgewezen. Vandaag wordt het debat voortgezet. Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Monique de Vries hoopt op definitieve duidelijkheid want de concessies voor de zeven landelijke commerciële omroepen lopen op 1 september af. De Vries is bereid die voor korte tijd te verlengen, maar dan moet er duidelijkheid zijn over de verdeelmethode. Ook afspraken die zijn gemaakt over internationale frequentiecoördinatie nopen tot spoed en ze vindt het niet gewenst de zenders nog langer in onzekerheid te laten. De commerciële radiostations zelf zijn dan weer voorstander van twee maanden uitstel. Dat hebben Erik de Zwart van Radio 538 en Martin Banga, voorzitter van de Vereniging Commerciële Radio (VCR) bevestigd na afloop van het Kameroverleg over de kwestie.

De Berlusconi van de lage landen. De Vries vreest voor juridische procedures als er niet geveild wordt, maar die krijgt ze sowieso zegt Erik de Zwart: "Op dit moment is het zo'n chaos dat bezinning beter lijkt. En de door De Vries gestelde deadlines haalt ze toch niet. Alles, ook uitstel, is beter dan veilen. De kwestie is aan de luisteraars niet meer uit te leggen. Tot dusver deden we dat steeds in radiospotjes waarin we opriepen massaal de Tweede Kamer te bellen ... Dat sommige Kamerleden dit 'mediapropaganda' noemden in het debat en GroenLinks het zelfs had over de 'Berlusconi van de lage landen' is gelul. Ik mag toch m'n mening geven. En als het al Berlusconi-gedrag is, dan heb ik het afgekeken van de publieke omroep. Die riep destijds steeds dat Studio Sport 'van iedereen, voor iedereen' was, toen die rubriek het eredivisievoetbal dreigde kwijt te raken."

Rick van der Ploeg in T-shirt van Kink FM. Staatssecretaris Rick van der Ploeg zei kritisch te staan tegenover de spotjes van Radio 538 en sprak de hoop uit dat de commerciële zenders meer journalistieke onafhankelijkheid in acht gaan nemen. Maar die discussie werd gesmoord toen een Kamerlid opmerkte dat de PvdA'er zich heeft laten fotograferen in een actieshirt van Kink FM. Die alternatieve popzender vecht al jarenlang voor een etherfrequentie ... En dat allemaal tijdens de heetste dagen van deze zomer. Tot dusver.

Verdict valt na 21.00 uur. Het is nu zeven uur in de avond. Het kamerdebat over de FM-frequenties is net geschorst tot negen uur. Daarna wordt er gestemd. Marja Wagenaar van de PvdA diende eerder een motie in, ondersteund door D66 en het CDA, waarbij men de tien landelijke pakketten wil gaan verdelen op basis van bedrijfseconomische criteria zoals marktaandeel, investeringen en omzet, want: "Dit is de beste manier om de bestaande commerciële stations hun frequentie te laten behouden." Drie pakketten worden voorbehouden te behoeve van een nieuwszender, een klassiek muziekstation en een radio die zich specialiseert in het Nederlandstalige product. De drie partijen willen dat het kabinet gaat onderzoeken of hun voorstel juridisch mogelijk is. Daarbij moeten onafhankelijke deskundigen worden betrokken. Als gevolg daarvan moet de verdeling van radiofrequenties voorlopig worden uitgesteld. Rick van der Ploeg en Monique de Vries hebben in hun commentaar het stemmen voor deze motie ten stelligste ontraden. De kans lijkt daarmee nu plotseling levensgroot dat het kabinet de motie van de meerderheid naast zich neer zal leggen, indien de kamer voor stemt.

Vierde pakket moet beter verdeeld worden. GroenLinks diende drie moties in. Eentje ging over het overnemen van de aanbevelingen in het rapport over de UMTS-frequenties en werd door voorzitter Jeltje van Nieuwenhoven meteen naar de prullenbak verwezen, omdat de Kamer nog niet over dit rapport heeft gedebatteerd. Het kabinet staat in principe welwillend tegenover de overige twee moties. Volgens GroenLinks moet het vierde gecompartimenteerde pakket niet worden voorbestemd aan een station met nieuws, Nederlandstalig óf klassiek, maar aan een station dat muziek uitzendt die overwegend niet voorkomt op de playlists van de overige stations. Radiozenders als Arrow Classic Rock, Country FM, Kink FM, Q The Beat, ID&T Radio, Colorful Radio en nog enkele anderen kunnen dus erg blij zijn met deze motie. Verder vraagt GroenLinks het kabinet in een motie om er alles aan te doen om ervoor te zorgen dat, wanneer blijkt dat de gecompartimenteerde stations zoals de nieuwszender, niet rendabel blijken wegens te gering bereik, het kabinet voorkeur geeft aan deze stations bij de eventuele mogelijke toekenning van extra frequenties.

Radio 1 het liefst op de middengolf houden. Het CDA diende, ondersteund door GroenLinks, een motie in waarin wordt gevraagd om Radio 1 op de AM te houden. Immers, ook die 1008 kHz in combinatie met de 891 kHz in Zuid-Limburg hebben landelijke dekking. De motie van CDA en GroenLinks vraagt niet om Radio 1 daarnaast ook op de FM te houden. Beide partijen merken op dat de AM landelijke dekking geeft en je niet, als je door Nederland rijdt, dertien maal van frequentie hoeft te veranderen. De Europese Commissie verbiedt dubbele dekking. Er zal dus een keuze dienen te worden gemaakt, en indien de Tweede Kamer vanavond kiest voor AM, dan zou het zomaar kunnen dat er voor de commerciële pakketten plotseling veel meer FM-frequenties beschikbaar komen. Die voor Radio 1 dus. Alhoewel je er vanuit kunt gaan dat ook hierover het laatste woord nog niet is gezegd.

Vrijdag 6 juli 2001: De Tweede Kamer heeft gisterenavond de (nieuwe) motie Wagenaar aangenomen, waarin het kabinet wordt opgeroepen de tien landelijke FM-frequenties voor commerciële omroep te verdelen op basis van bedrijfseconomische criteria. Dit beteket dat het kabinet wordt gevraagd te onderzoeken op welke wijze een beauty contest kan worden georganiseerd. Criteria moeten volgens het parlement daarbij zijn: het huidige marktaandeel en de investeringen die de radiostations hebben moeten doen. Met andere woorden: de huidige FM-stations kunnen zo in de ether blijven en de weinige resterende frequentiepakketten kunnen worden verdeeld onder overige radiostations, mits ze maar niet hetzelfde uitzenden als de huidige FM-zenders. Kortom, de bestaande radiozenders kunnen voorlopig weer blijven zitten. Het kabinet heeft wel nog de mogelijkheid de motie naast zich neer te leggen.

Verdeling voorlopig uitgesteld. De moties van GroenLinks over ondermeer stations voor "alternatieve formats" en het uitbreiden van het bereik van geclausuleerde zenders indien het station alleen levensvatbaar kan zijn met een groter bereik, werden verworpen. Ook de VVD-motie voor het afschaffen van het vierde gecompartimenteerde frequentiepakket haalde het niet. Een kamermeerderheid hoopt voor elkaar te krijgen dat bestaande commerciële radiostations als Radio 538 en Sky Radio hun frequentie kunnen behouden. De drie partijen willen dat het kabinet gaat onderzoeken of hun voorstel juridisch mogelijk is. Daarbij moeten onafhankelijke deskundigen worden betrokken. Als gevolg daarvan moet de verdeling van radiofrequenties voorlopig uitgesteld worden. Tenzij de regering de motie naast zich neerlegt dus.

Landelijke dekking Radio 1 verzekeren via de AM. De andere motie die werd aangenomen, is die van het CDA-kamerlid Joop Atsma. Hij pleitte, ondersteund door GroenLinks, voor behoud van Radio 1 op de middengolf. Dit lijkt een terechte keuze. Radio 1 is weliswaar van de AM 747 af, maar heeft ook met de combinatie 1008 kHz en in Zuid-Limburg de 891 kHz een volledige dekking van Nederland. Radio 1 zendt als nieuws- en informatiezender toch vooral gesproken woord uit en dat past perfect binnen de audiobandbreedte van zes kHz die voor middengolf beschikbaar is. De Europese Commissie verbiedt dubbele dekking. Immers, het publieke bestel en het commerciële bestel mogen ten opzichte van elkaar niet worden gediscrimineerd. En waar er schaarste is op het gebied van frequenties, mogen er geen twee dezelfde frequenties binnen een bepaalde regio voor hetzelfde programma worden gebruikt. Dat was de reden waarom voor Radio 1 een keuze diende te worden gemaakt, en het parlement koos destijds voor een FM-pakket voor Radio 1. Radio 5 kreeg de iets betere 747 kHz, en Radio 1 verhuisde naar de iets minder krachtige, maar in combinatie met de 891 kHz in Zuid-Limburg nog altijd 100% dekkende zender op de 1008 kHz.

We zijn er nog steeds niet uit. Nu het parlement zich in een motie heeft uitgesproken voor behoud van Radio 1 op de middengolf, dient straks — op last van Brussel — het Radio 1 FM-frequentiepakket te worden opgegeven. Die frequenties kunnen mooi worden toegevoegd aan de pakketten voor commerciële stations, waardoor de landelijke netten verder kunnen worden uitgebreid en er ook nog frequenties beschikbaar kunnen komen voor regionaal gebruik. Tenzij het kabinet ook deze motie naast zich neerlegt natuurlijk. Kortom, we zijn er nog steeds niet uit.

Nozema en Broadcast Partners: veilen is onverantwoord. De beide zenderoperators Broadcast Partners en Nozema vinden het veilvoornemen van het kabinet onuitvoerbaar. Zij hebben in besprekingen met het ministerie van Verkeer en Waterstaat duidelijk aangegeven dat de technische moeilijkheden in het plan, mede vanwege de politieke switch van het Plan-Bouw naar een nieuw scenario van zodanige aard zijn, dat zij voorlopig geen enkele duidelijkheid over de definitieve samenstelling van de frequentiepakketten kunnen verschaffen. Nozema en Broadcast Partners staan op het standpunt, dat veilen op een korte termijn niet verantwoord is.

Coördinatie met de buren is nog niet rond. De staatssecretaris heeft een tijdpad voor ogen, dat neerkomt op een veiling per december 2001, hetgeen zou betekenen, dat de veilingdocumenten per september gepubliceerd zouden moeten worden. In die veilingdocumenten zou de staatssecretaris onder meer duidelijkheid moeten verschaffen omtrent de definitieve samenstelling van de frequentiepakketten. Nozema en Broadcast Partners hebben echter gezamenlijk aangegeven dat de internationale frequentiecoördinatie met Duitsland niet verder is dan circa 50%. De volgende afspraak met de Duitsers vindt per 10 september plaats en zal nog door verdere besprekingen gevolgd worden. Met de België is de coördinatie verder, maar evenmin afgerond en ook met dat buurland dienen nog een aantal belangrijke vraagstukken te worden opgelost.

Geen duidelijkheid voor het einde van het jaar. Naast het afzien van het Plan-Bouw door het kabinet nopen de garanties, die het kabinet aan de publieke omroep biedt, de zenderoperators tot herberekening van de implementatie van zero-base. Beide verwachten dat dit enkele maanden vertraging met zich zal meebrengen. Daardoor bestaat voor het einde van het jaar geen duidelijkheid over de te veilen frequentiepakketten. De nieuwe garanties, die de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat aan de NOS heeft verstrekt, komen er op neer dat mogelijk frequentieruimte, die nu commercieel bestemd lijkt, toch voor de publieke netten aangewend zal moeten worden. In elk geval blijft deze daarvoor gereserveerd. Zolang daarover onduidelijkheid bestaat, is het niet goed mogelijk om de implementatieberekeningen voor de netten opnieuw uit te voeren. Veranderingen, met nadruk worden hier belangrijke veranderingen bedoeld, in de frequentiepakketten en zelfs het geheel uitvallen van frequentienetten zijn niet uitgesloten. De operators verwachten dan ook een chaos, die wellicht niet meer hersteld kan worden.

Investering is nu totaal onverantwoord. De operators hadden ook al direct na de politieke switch van het Plan-Bouw naar een andere verdelingsmethode de investeringen opgeschort, omdat zij nu niet op korte termijn duidelijkheid hebben over hun toekomstige klanten. Met deze onzekerheden en zonder nadere garanties achten zij een investering van totaal circa tachtig miljoen gulden niet verantwoord.

Geen vakantie voor staatssecretarissen? Nu een Kamermeerderheid nog maar eens onderstreepte dat ze tegen het veilen van etherfrequenties is, zijn er ook alweer blije en droeve gezichten bij de spelers op de markt. Geen euforie bij de voorlopige winnaars, want intussen weet iedereen dat het met deze Belgenmop iedere dag een andere richting uitkan. Een haan op een kerktoren draait minder ... De patstelling tussen kabinet en Tweede Kamer duurt nog minimaal twee maanden voort. Pas na het Kamerreces, in september, komt er duidelijkheid. Het kabinet blijft erbij dat een veiling de beste verdeelmethode is. Vandaag spreekt men nog verder over de ontstane situatie. CDA'er Atsma zegt erover te denken om De Vries en Van der Ploeg volgende week terug te roepen van reces als het kabinet de motie zou verwerpen.

Opnieuw ... afwachten hoe het uitpakt. Grote commerciële spelers als Sky Radio en Radio 538 zijn intussen weer goed af met de nieuwe motie Wagenaar. Zij hebben hun zaakjes de voorbije jaren prima kunnen regelen. Collega's als Kink FM en Arrow Classic Rock beschikken niet over een FM-frequentie en zij willen dus dat er geveild wordt. "Met deze motie ben ik niet blij," gaf directeur J. Hoogensteijn van kabelradio Kink FM aan. "Ik ga maar eens afwachten hoe het uitpakt. Als het uiteindelijk toch tot een vergelijkende toets komt, moet ik eerst de criteria nog zien. Dus over juridische stappen moet ik ook nog nadenken." Ook bij Yorin FM zijn ze niet blij. "Dit is niet wat wij willen," fulmineerde Robert Jensen. "Als er een vergelijkende toets komt, is dat een toets van een onnatuurlijke situatie. Wij hebben momenteel niet hetzelfde etherbereik als bijvoorbeeld Sky en dus kan je dat ook niet vergelijken. Ik weet niet hoe het afloopt, maar aan uitstel hebben we geen reet."

Juridische argumenten in stelling brengen. En de vereniging van niet-landelijke commerciële radio-omroepen (NLCR) is helemaal niet tevreden. Volgens woordvoerder Gerro Vonk worden de belangen van zijn omroepen niet goed behartigd in zowel de motie als in het kabinetsvoorstel. Hij had voor het debat de hoop dat daarin verandering zou komen, maar nu dat niet is gebeurd, kondigde hij een zomer vol acties aan. Hoe die eruit gaan zien kon hij nog niet zeggen, maar hij brengt in ieder geval juridische instrumenten in stelling.

Maandag 9 juli 2001: De krantencommentaren afgelopen vrijdag en zaterdag over de houding van de kamermeerderheid waren vernietigend. Waar de fracties van PvdA, D66 en CDA wellicht gedacht hebben de stemmen van enkele radioluisteraars te hebben kunnen winnen, worden ze in de kranten met de grond gelijk gemaakt. De Volkskrant van zaterdag 7 juli: "Als ik het sociaal-democratische Kamerlid Wagenaar zie opereren in de klucht rond de veiling van etherfrequenties, schaam ik me dat ik bij de jongste verkiezingen mijn vertrouwen heb gesteld in de Partij van de Arbeid. Wat is er links aan het frustreren van de efficiënte verdeling van een schaars goed? En, belangrijker nog, wat is er links aan het verdedigen van de financiële belangen van aandeelhouders van commerciële radiostations?" De Telegraaf van vrijdag 6 juli: "Het kabinet heeft in deze gelijk, een veiling is de meest objectieve methode om schaarse goederen te verdelen. Bestaande omroepen hebben geen recht op een voorkeursbehandeling. Ze wisten dat hun vergunning een tijdelijke was. Het gedraai van PvdA en D66 om voor de verkiezingen een wit voetje te halen bij sommige luisteraars van commerciële omroepen, is te doorzichtig om eraan toe te geven."

Buigen voor Murdoch? Trouw van zaterdag, 7 juli: "Een politicus die staat voor bepaalde waarden in de samenleving zoals eerlijk delen, zou het niet in zijn hoofd hebben gehaald om voor Murdoch te buigen. Het is onvergeeflijk dat de fractievoorzitter van de PvdA, Ad Melkert, in deze zaak zijn oren heeft laten hangen naar Murdoch en kennelijk diens belangen veilig wil stellen. Melkert Murdoch werd de fractievoorzitter van de PvdA in de wandelgangen genoemd." Het NRC haalde GroenLinks kamerlid Kees Vendrik aan: "Met de oproepen aan luisteraars om Den Haag plat te bellen, maken de kleine Berlusconi's van de Lage Landen op bedenkelijke wijze gebruik van hun mediamacht." Verder noemt Vendrik het in de NRC echt onzin als de belastingbetaler gaat mee betalen aan de winst van commerciële radiostations."

Erik is eerlijk maar onvolledig. Radio 538-directeur Erik de Zwart reageerde op het commentaar van de Telegraaf met een ingezonden stuk. Hij schreef: "Het kabinetsstandpunt is een onzalig idee, omdat hier nu juist de grootste juridische problemen aan kleven. Sky Radio en Radio 538 verkregen in 1995 hun FM-frequenties op basis van een gerechtelijke uitspraak van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. Daarin wordt gesteld dat de overheid bij het verdelen van een schaars goed rekening moet houden met reeds opgebouwde economische belangen en gedane investeringen van bestaande partijen." Erik is in ieder geval eerlijk. Hij geeft ruiterlijk toe dat het om "economische belangen" gaat, ofwel die honderd miljoen winst per jaar die Sky en 538 gezamenlijk mogen incasseren. Maar zijn argument is onvolledig.

Op tijdelijke basis. Inderdaad kregen Sky en 538 hun frequenties na een gerechtelijke uitspraak. Beide stations protesteerden tegen de beauty contest van 1994, waarbij ze geen frequenties kregen. Nu rammelde die beauty contest aan alle kanten. De criteria op grond waarvan stations frequenties kregen toegewezen werden pas bij de daadwerkelijke verdeling van de frequenties bekendgemaakt. Daarnaast was er sprake van volstrekte willekeur. Wat de WVC-ambtenaren wel leuk vonden, kwam in de ether. De rest viel buiten de boot. Geen wonder dat de rechter die procedure onderuit haalde. Voor Sky en 538 werden op last van de rechter ook frequenties vrijgemaakt en beide zenders konden de ether in. Doch echter op grond van tijdelijke licenties! Die vervielen op 1 januari 1998. Sindsdien zijn de huidige machtigingen geldig, die echter op 1 september aanstaande aflopen. De huidige bezetters van FM-frequenties hebben hun plekjes op de FM-band onderling mogen verdelen op tijdelijke basis. Kortom, de juridische situatie is momenteel dermate anders, dat het zeer onwaarschijnlijk is dat stations die op tijdelijke licenties uitzenden, van de rechter permanent in de lucht zullen mogen blijven.

Donderdag 12 juli 2001: EFM Midden-Nederland heeft het faillissement aangevraagd. Er waren al enige tijd problemen en men wilde een etherfrequentie om te kunnen overleven. Het uitstel van de overheid om de frequenties opnieuw te verdelen, heeft het station nu in de problemen gebracht.

Meer over dit onderwerp vind je in ons dossier etherveiling.

Met dank aan Bert Prinssen