volume 4
oktober 2001

Een kwestie van prioriteiten

Een terugblik op Karel Prior

door Hans Knot

Karel Prior (foto links) is een van de bekende gezichten — misschien beter gezegd "stemmen" — uit de na-oorlogse jaren van de Nederlandse radio. Daarnaast was hij als producer verantwoordelijk voor tal van succesvolle programma's op de radio en de televisie. In dit artikel blikt Hans Knot terug op een aantal opmerkelijke gebeurtenissen uit het leven van Karel Prior: zomaar enkele van de vele "prioriteiten" uit het rijke leven van een van de voortrekkers uit de Nederlandse radio- en televisiewereld van na de Tweede Wereldoorlog.

Veel oudere radioluisteraars zullen zich nog de stem kunnen herinneren die ruim dertig jaar geleden — om precies te zijn in februari 1971 — de eerste Nederlandstalige woorden uitsprak op Radio Noordzee. Bij herhaling klonk, gedragen door een prachtig stemgeluid, steeds maar weer dezelfde tekst: "Dit is Radio Noordzee met een proefuitzending ... U zult in de toekomst meer van ons horen. U gaat nu luisteren naar een non-stop muziekuitzending van Radio Noordzee." Die woorden werden destijds ingesproken door Karel Prior op een zogenaamde loop-tape. Prior overleed enige jaren terug, op 24 april 1997 — hij was toen 73 jaar oud — na een leven dat bijna geheel in het teken stond van de radio en televisie.

Na de start van de Nederlandstalige service van Radio Northsea International (RNI) kreeg Prior in maart 1971 bij dat station zijn eigen programma. "Prioriteiten", dat zich vooral op het oudere luisterpubliek richtte, ging iedere zondagmorgen de ether in. Voor de gemiddelde tiener en twen die in die tijd op het station afstemden, was Prior's mooie stem toen een nieuw geluid. Voor de meeste ouderen was er evenwel sprake van herkenning. Prior had op dat moment namelijk al een lang radioverleden achter de rug. Voordat hij, via zijn productiebedrijf Karel Prior Producties dat overigens net als de RNI-organisatie op de terreinen van het Strengholt-concern in Naarden was gevestigd, betrokken werd bij de uitzendingen van de Nederlandstalige uitzendingen van RNI, had hij al tal van werkgevers versleten. De in 1924 geboren Prior begon na de Tweede Wereldoorlog zijn radioloopbaan in Hilversum. In eerste instantie probeerde hij het als acteur en cabaretier, maar in 1947 stapte hij de omroep binnen als nieuwslezer en omroeper. Vanaf die tijd kent zijn loopbaan tal van successen en bijna even zovele werkgevers, waaronder de VARA, de NRU (de Nederlandse Radio Unie), de AVRO, de TROS en de NOS.

Tom Manders als Dorus

Prior werd in 1952 door de leiding van de VARA gevraagd om het grote radio-amusement voor de zaterdagavond te gaan produceren. Hij toonde zich daarbij iemand met een goede neus voor talent. Voordat de televisie werd geïntroduceerd, werd de avonden gevuld met aantrekkelijke radioprogramma's voor het hele gezin. Geliefd waren daarbij de zogeheten "volkse typetjes". Een daarvan was de draaiorgelman "Willem Parel", die oorspronkelijk slechts een keer acte de présence zou geven in het programma "VARA's Showboat". Prior was echter zo slim om deze act van Wim Sonneveld een vaste plek te geven in het programma. Terecht zo bleek, want de figuur van Willem Parel werd enorm populair. Prior was daarnaast verantwoordelijk voor nog een ander kassucces voor de VARA. Op 11 februari 1956 bracht hij het duo Tom Manders — in diens vaste rol van de zwerver Dorus — en de organist "meneer" Cor Steijn samen in een aflevering van het programma "Showboat". Gevolg was dat dit duo zowel via radio, als later de televisie, enorme successen zouden boeken.

In 1957 maakte Prior de overstap van de VARA naar de AVRO. In die hoogtijdagen van de verzuiling was dat nog hoogst ongebruikelijk. De omroepen profileerden zich met een beroep op hun "overtuiging" en Prior's daad werd bijna ervaren als een vorm van geloofsafval. De overstap maakte dan ook nogal wat publiciteit los. Prior trok zich er weinig van aan en maakte ook voor zijn nieuwe werkgever tal van succesvolle programma's. Hij was bij de AVRO onder meer verantwoordelijk voor het programma "Koek en Ei" met Conny Stuart, Ko van Dijk, Joep Doderer en Johan Kaart. Dat bekende viertal was een andere reden waarom de overstap zoveel publiciteit opriep. Prior had de acteurs gewoon overgehaald om uit het VARA-programma "Mimoza" te stappen om vervolgens bij de AVRO onder een andere programmanaam de successen voort te zetten.

Prior verwierf daarnaast bekendheid als televisieproducer. Absolute toppers uit het zwart-wit tijdperk van de Nederlandse televisie zijn "De Weekend-Show" met Rijk de Gooyer en Johnnie Kraaykamp en "Hou Je Aan Het Woord", een taalkundig spelprogramma met onder meer Karel Jonckheere en Godfried Bomans — beide producten van Prior. Jarenlang hield hij het vol bij de AVRO en de TROS, totdat het tijdperk van de grote showprogramma's verleden tijd werd. Zijn liefde ging daarna weer uit naar de radio, waarvoor hij in de late jaren zeventig en tachtig andermaal programma's ging maken voor de AVRO. Graag had hij, na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, dit werk voortgezet. De leiding van, de AVRO was het er echter niet mee eens en daarmee viel vervolgens een van de prachtigste stemmen van de Nederlandse radio niet meer te beluisteren.

Prior zat altijd vol ideeën, maar was bij lange na niet bij iedereen geliefd. Sommige bestuurders hadden een uitgesproken hekel aan de man. Zo werd Prior in 1960 — hij werkte toen dus al zo'n drie jaar bij de AVRO — namens de gezamenlijke omroepen gevraagd in het Bevrijdingsprogramma op de televisie te regisseren. In die tijd discussieerden de vertegenwoordigers van de betrokken omroepen altijd uitgebreid vooraf of een bepaald item wel of niet in een programma mocht komen. Ook voor het betreffende Bevrijdingsprogramma, dat op 5 mei 1960 zou worden uitgezonden, zaten de vertegenwoordigers van de omroepen rond de tafel om de invulling van het feestprogramma rond te krijgen. Op dat moment stond de zangeres Corry Brokken hoog in de hitparade met haar versie van "Milord", een Nederlandse bewerking van een chanson dat al eerder bekend werd in de uitvoering van de Franse zangeres Edith Piaf. Prior had het lied, dat overigens liefst zestien weken — nog steeds een nationaal record — de eerste plaats op de hitparade wist te behouden, in de uitzending opgenomen. De wrange tekst, die handelde over een prostituee, werd evenwel — vooral in christelijke kring — als aanstootgevend ervaren. Een kort citaat uit het liedje:

"En als je eenzaam wordt,
Moe van 't gelukkig zijn,
Kom dan bij mij, Milord,
Dan sluit ik het gordijn ..."

Zangeres Corry Brokken

Een vertegenwoordiger van de NCRV gaf te kennen, dat een lied met een dergelijke tekst beslist niet in het programma paste. [1] Prior was woedend en gaf staande de vergadering zijn opdracht terug. Met het schrappen van de titel "Milord", zo zei hij met een beroep op zijn deskundigheid, werd het werken als producer hem onmogelijk werd gemaakt. Prior's beslissing om de opdracht terug te geven, veroorzaakte nogal wat opschudding. Veel artiesten — met als woordvoerder de regiseur en tekstschrijver Wim Ibo — verklaarden zich solidair met Prior. Het was een van de eerste tekenen van de omslag van de jaren vijftig naar de jaren zestig.

Voor Prior zelf had het muisje overigens nog een financieel staartje. Eerst waren het nog voornamelijk geruchten die achter de schermen de ronde deden. Maar begin juni — dus meer dan een maand nadat Prior besloten had zijn taken aan de gezamenlijke omroepen terug te geven — werd duidelijk dat het bestuur van de AVRO consequenties had verbonden aan Prior's weigering. Prior, die tot op dat moment een aanstelling had als "hoofd amusement", werd gedegradeerd tot gewoon omroepmedewerker. Dit stond destijds gelijk aan degradatie vanuit schaal 13 tot aan de bodem van schaal 12. Deze gebeurtenis werd uitgebreid in de pers naar voren gehaald. In de kranten viel zelfs te lezen dat het Prior minimaal tweeduizend gulden op jaarbasis zou schelen. Let wel we hebben het over het jaar 1960.

De AVRO was echter niet tot het uiterste gegaan. Zowel de NCRV als de VARA, beide eerdere werkgevers van Prior, hadden er bij de directie van de AVRO op gestaan dat de man op staande voet zou worden ontslagen. Dat de NCRV het ontslag van Prior had geeist, had puur te maken met de tekst van het liedje "Milord" dat Prior wenste uit te zenden op de televisie. Bij de VARA speelden ook andere overwegingen een rol. Voor deze omroep vormde de gebeurtenis een prachtige gelegenheid om Prior terug te pakken voor wat ze nog steeds zagen als een geval van overlopen. Een salarisverlaging was een tweede optie. Men vond in VARA-kringen namelijk destijds al dat zijn nieuwe werkgever hem veel te hoog had ingeschaald. Dit probleem werd toen zelfs uitgevochten tot aan de toenmalige omroepcommissaris, professor Beel, toe. Die liet uiteindelijk weten, dat de AVRO goed zat op het punt van Prior's aanstelling in salarisklasse 13.

Naar huidige maatstaven gemeten, stond de maatregel van de AVRO in geen enkele verhouding met het principiële standpunt van Prior. De hele gebeurtenis werpt tegelijkertijd een schril licht op de toestanden, die rond die tijd binnen de omroepen heersten. Hoewel de bestuurders er niet tegenop zagen om hun visie op de conflicten openbaar te maken via verklaringen aan journalisten, werd er binnenshuis besmuikter mee omgegaan. Ook dat riep weer de nodige irritatie op. Bijvoorbeeld bij Henk Hoving, die in 1960 onder de titel "Luister Mee Met TV" een wekelijkse rubriek voerde in een van de landelijke dagbladen. Op 15 juni van dat jaar ging hij daar dieper in op de zaak van de AVRO en Prior:

"Hoewel iedereen bij de AVRO zo langzamerhand op de hoogte is van de zaken, heeft de directie van de AVRO verzuimd haar beslissing mee te delen. Niet alleen aan de buitenwacht maar ook aan het personeel. Het is een absurde stelling te beweren dat de buitenwacht hier niets mee te maken heeft. De zaak Prior is nu eenmaal een publieke zaak geworden, waarover in alle kranten is geschreven. Wil de AVRO het toch al dikwijls gehoorde verwijt weerleggen, dat deze omroep is gebouwd op een schijndemocratie, dan dient zij onverwijld althans de leden in te lichten over haar beslissing en de motieven, die daartoe hebben geleid."

Verwarring heerste er alom, ook binnen de kring van medewerkers. Prior kon, ondanks dat hij in rang was teruggezet, nog steeds door medewerkers worden benaderd als hoofd van de afdeling gevarieerde programma's van de AVRO. De vraag werd dan ook in de pers opgeworpen wie hem zou gaan opvolgen. Insiders waren van mening dat er een aantal kandidaten was, waaronder Flip van de Schalie en Roel Balten. Een paar dagen later werd tegengesproken dat een van beide personen in aanmerking zou komen, daar de taken beter overgenomen zouden kunnen worden door algemeen programmadirecteur Henk de Wolf. Deze zou in eigen kring heel duidelijk hebben gemaakt, dat Prior met zijn beslissing de naam van de AVRO veel afbreuk had gedaan.

Prior zelf, zo bleek achteraf, had van de AVRO zwijgplicht opgelegd gekregen. Andermaal Henk Hoving:

"Vreest de AVRO openbare kritiek? Durft zij de consequenties van haar eigen beslissingen niet aan uit angst, dat het toch al zwaar geschokte vertrouwen in de omroepbestuurders nog meer afbreuk zal worden gedaan? Hoe kortzichtig! Want door deze wijze van handelen bereikt men alleen wat men had willen voorkomen. Wie zijn gezicht niet wenst te laten zien, verliest zijn gezicht. Het schuwen van de operatie is typisch de reactie van de kleine man in moeilijkheden. En dat het hier bepaald niet gaat om grote figuren met dominerende persoonlijkheden is een ieder duidelijk die deze zoveelste omroep-rel heeft gevolgd. Dat moet ook duidelijk zijn voor iedere weldenkende abonnee van de AVRO-bode, die wekelijks van de AVRO-directeur Repko hoofdartikelen krijgt te slikken waarvoor iedere leerling journalist zich zou schamen."

Maar al vrij snel waren alle sprekers uitgesproken en alle schrijvers uitgeschreven. De verontwaardiging ebte weg en de rust keerde weer terug binnen omroepland. Stilletjes aan werd Prior gewoon weer geaccepteerd op de plek waar hij thuishoorde. En aangenomen mag worden, dat hij in die functie ook weer gewoon zijn normale salaris in zijn maandelijks loonzakje vond. Prior zorgde echter vaker voor de nodige publiciteit en niet altijd in negatieve zin. We halen er nog een voorbeeld van aan en wel, zo'n tien jaar later, uit maart 1971.

Karel Prior zoekt contact met Radio Northsea International op 31 maart 1971

In 1971 viel de stem van Prior op de laatste dag van de maand maart te horen op twee stations tegelijk. Dat gebeurde via een zogenaamde "link-up", waarbij — tussen elf en twaalf uur in de avond — twee radiostations een uur lang deels gezamenlijk een uitzending verzorgden. Het ene station was de NOS op Hilversum 1, waar Prior op dat moment op freelance-basis werkte voor het programma "Cosa Nostra". Het andere station was Radio Northsea International, dat haar uitzendingen verzorgde via de 220 meter middengolf en verder via FM en kortegolf frequenties vanaf het zendschip MEBO II. Zoals gezegd, werkte Prior in die tijd ook voor dat station als freelancer met zijn programma "Prioriteiten" dat iedere zondagochtend de lucht in ging.

Karel Prior meldt: "Er is iets met die pier aan de hand ..."

Jan van Veen

Het knooppunt van de gebeurtenissen was Schevingen. De MEBO II lag op 4,5 mijl uit de kust ter hoogte van die badplaats verankerd. Aan boord van het schip zat Jan van Veen (die normaal alleen vooraf aan land opgenomen programma's presenteerde), bijgestaan door de Engelse deejay Dave Rodgers en nieuwslezer Crispian St. John. "Cosa Nostra" was met een reportageploeg in datzelfde Scheveningen aanwezig. Naast Prior bestond dit team uit Peter Knegtjes en Hans Zoet. In beide programma's werd het bericht verspreid dat er zich bij de Scheveningse Pier steeds meer mensen verzamelden die nieuwsgierig waren hoe de reddingsoperatie "Red de Pier van Scheveningen" verliep. Wat was er aan de hand?

Radio Northsea International bericht over "vreemde" dingen rond de Scheveningse pier

Tien minuten na het begin van het programma "Cosa Nostra", nadat eerdere pogingen waren mislukt, werd er verbinding gelegd tussen beide radiostations. Voordat Jan van Veen uitgebreid ging praten met Prior, gaf hij eerst het woord aan Crispian St. John, die de internationale luisteraars van Radio Northsea International op de hoogte mocht brengen van datgene wat er in Scheveningen gebeurde.

"It looks like the pier will collapse," aldus Crispian St. John op Radio Northsea International

St. John kwam met een onheilspellende mededeling: "This is Crispian St. John interrupting the Steve Merike programme and informing our listeners (...) Scheveningen Pier has, over the last few hours, become extremely unsave due to corrosion. Jan van Veen of our Dutch disk-jockey staff will observe the situation from the deck of the MEBO II ship of Radio Northsea International. And Radio Northsea International will keep you informed from minute to minute." Vervolgens meldde Prior op verzoek van Jan van Veen aan de Scheveningse bemanning van de MEBO II: "Er is iets met die pier aan de hand, enne (...) ik ben een leek (...) maar er schijnt toch wel een betrekkelijk catastrofale wending hier te komen ..." Van Veen deed er, na het draaien van een plaat, nog een schepje bovenop op door te stellen dat de pier waarschijnlijk in elkaar zou storten, waarna de Britse deejay's vervolgens bij herhaling met soortelijke berichten kwamen.

Crispian St. John slaat een dramatische toon aan: de situatie loop uit de hand

Ook de medewerkers van "Cosa Nostra" die dichter bij het vuur zaten, wisten de nodige details te melden. Zo kwam Peter Knegtjes in de loop van het uur met de mededeling, dat inmiddels ook een aantal olifanten op het strand was gearriveerd om te helpen bij de werkzaamheden. Met behulp van stevige kabels vastgebonden aan een aantal peilers, zounden de sterke dieren hun kracht inzetten om de pier overeind te houden. De olifanten waren afkomstig van Circus Boltini, dat toevallig net haar tenten in Scheveningen had opgeslagen. De berichtgeving werd overgenomen door het ANP, die in haar middernachtelijk bulletin wist te melden: "Enige honderden mensen hebben vanavond in Scheveningen de verrichtingen gevolgd van een aantal duikers, die in actie waren bij het vierde eiland op de pier. Op het strand waren grote kranen verschenen. Volgens ingewijden in verband met een onderzoek naar vermeende constructiefouten aan de peilers. Kort na middernacht wordt de uitslag van het onderzoek verwacht."

Het ANP bericht over de gebeurtenissen, en: "Dames en heren blijf aan uw toestel (...) de uitzending wordt dus na twaalf uur voortgezet ..."

Normaal werd er na de laatste nieuwsuitzending om 24.00 uur een afsluitend woord gesproken door de omroeper van dienst, gevolgd door enige strofen van het Wilhelmus, waarna Hilversum 1 uit de ether verdween. Die keer echter werd er andermaal verbinding gemaakt met Scheveningen, waar Karel Prior andermaal het woord nam: "Wat de radionieuwsdienst heeft gezegd, of wij de oplossing kunnen brengen over het drama van de pier, wel, ja (...) ik zou eerst nog even willen gaan naar onze verslaggever op de wal, op de boulevard, Hans Zoet ..." Deze vertelde dat het er in dat de pier steeds verder leek te verzakken en dat de peilers dreigden te bezwijken. Prior draaide vervolgens een eind aan het programma met de mededeling dat eigenaar Zwolsman de pier de volgende ochtend naar de Europoort zou laten verslepen, waar het om 6.00 uur in de ochtend aan zou komen. Om vijf minuten na middernacht liet Prior de luisteraars weten dat het inmiddels de eerste dag van april 1971 was.

De eerste minuten van 1 april 1971: Karel Prior brengt de oplossing van het drama op de pier

Noten

1. Behalve "Milord" werden bij die gelegenheid overigens nog twee andere liedjes van het programma afgevoerd, te weten "Tante Nel" van Cees de Lange en "He kissed me here, he kissed me there" van Hetty Blok (zie hiervoor: Henk van Gelder en Robert van 't Woud (red.) (1993), Liedjes die niet mochten. Amsterdam: Amber).

Op een enkel geluidsfragment bij dit artikel rusten copyrights. Het gaat dan met name om "Milord" (1960 © Philips), dat in 1959 door Edith Piaf op de plaat werd gezet. De oorspronkelijke tekst en muziek werd geschreven door Georges Moustaki en Marguerite Monnot. De Nederlandse tekst is van de hand van Willy van Hemert (1960). Het fragment wordt hier gebruikt volgens de regels van "fair use" en "academic quoting".