Radio Luxembourg, de Nederlandstalige Afdeling (1960-1962)

Van de geschiedenis van Radio Luxembourg is veel verloren geraakt. Toch waren de Nederlandstalige uitzendingen van het commerciële station in de jaren vijftig en de eerste twee jaren van de jaren zestig van de vorige eeuw in ons land buitengewoon populair. Achteraf lijken de programma's en presentatoren misschien oubollig, maar in die tijd betekende ze voor veel Nederlanders de enige mogelijkheid om kennis te maken met en te genieten van de Amerikaanse populaire muziek. De succesvolle formule van het station komt ook naar voren in het feit dat veel presentatoren later te horen waren bij de zeezenders en de Hilversumse omroepen. In dit artikel blikt Hans Knot terug op het wel en wee van de Nederlandstalige afdeling van Radio Luxembourg in de jaren tussen 1960 en 1962.

Een gebrek aan bronnen. Vanaf 1959, het jaar waarin ik zelf naar het station begon te luisteren, heb ik altijd iets gehad met Radio Luxembourg. In mijn jeugd stond de radio bij ons thuis regelmatig op het station afgestemd, zeker op de zondag als programmering direct werd gericht op de Nederlandse luisteraar. Wij waren in die tijd niet de enigen die graag naar Radio Luxembourg luisterden. Het commerciële station uit het Groot-Hertogdom Luxemburg was uitermate populair, niet in de laatste plaats omdat het een uitstekend alternatief bood voor de meer gezapige programma's die vanuit Hilversum werden aangeboden. Radio Luxembourg stond garant voor "jazz", in die tijd het brede etiket voor bijna alle Amerikaanse populaire muziek — een genre dat door de Nederlandse omroepen slechts mondjesmaat werd aangeboden. In de Nederlandstalige uitzendingen werd het Nederlandse "lichte lied" daarbij niet vergeten. Daarnaast ontleende het station zijn populariteit aan een reeks van populaire presentatoren en deejays die wisten hoe zij hun publiek moesten aanspreken. Dit artikel biedt een terugblik op enkele jaren uit de naoorlogse geschiedenis van de Nederlandstalige afdeling, oftewel "service" van het station.

Radio Luxembourg deed op geen enkele wijze aan archivering en dat maakt dat er ook weinig tot niets bewaard is gebleven. Dit bleek enkele jaren geleden nog, toen het illustere "Genootschap voor Jingles en Radio Tunes" onderzoek deed naar de geschiedenis van de jingles en tunes van Radio Luxembourg. In de kelder van de villa, waar Radio Luxembourg overigens nog altijd is gevestigd en waar nog steeds lokaal gerichte programma's worden verzorgd, viel slechts heel summier iets terug te vinden. Tekenend is ook, dat slechts via een enkele bron valt te achterhalen wanneer de Nederlandse Service precies een aanvang nam. Zelfs in de archieven van het Nederlands Audiovisueel Archief (NAA) in Hilversum valt weinig terug te vinden over de geschiedenis van dit station. Hier en daar een knipsel uit de jaren zestig was alles wat men op tafel kon leggen. Daaronder herkende ik een vijftiental tijdschriften van de vriendenkring van Radio Luxembourg, die ik nota bene zelf een tiental jaren geleden aan het museum had geschonken.

De naoorlogse geschiedenis van Radio Luxembourg. Tijdens de uitzendperiode van Radio Luxembourg van voor de Tweede Wereldoorlog, was er al sprake van een op Nederland gericht programma dat gedurende een korte periode op de vrijdagavonden werd uitgezonden. Nadat de studio's en zenders, na de Tweede Wereldoorlog, al vrij snel weer in topconditie waren gebracht, werden de Franstalige en Engelstalige programma's weer opgestart. Niet veel later zou ook weer een Duitstalige Dienst regelmatig haar programma's gaan aanbieden aan luisteraars in Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en die delen van Luxembourg en België die Duitstalig zijn. Onaangekondigd vielen er vanaf zondag 5 december 1953 plotseling ook Nederlandstalige uitzendingen te horen via de 208 en wel in de ochtenduren en de vroege middaguren. Op zondagen werd er uitgezonden van 7.00 tot 14.00 uur terwijl men doordeweeks een half uur eerder van start ging. Echt sprake van een deejayprogramma is er in oktober 1954, als de zanger Max van Praag programma's op een vlotte manier begint te presenteren. Ook blijkt er vrij snel sprake van een horizontale programmering:

• 8.30 - 10.30 uur Muziek bij het huishouden
• 10.30 - 11.00 uur Muziek bij de koffie
• 11.00 - 12.00 uur Verzoekplatenprogramma
• 12.00 - 14.00 uur Muziek bij de lunch.

Veel van de programma's werden gesponsord, hetgeen betekende dat een bedrijf in ruil voor betaling reclame mocht maken in het betreffende programma, waarbij geen enkele andere adverteerder in het betreffende segment reclameruimte werd gegund. Reeds vanaf 1959 verzorgde Radio Luxembourg via de Nederlandstalige Service een dagelijkse oproeprubriek van de ANWB Oproepdienst (13.58 - 14.00 uur). Dat deze oproepberichten op dat tijdstip geprogrammeerd stonden, had te maken met het feit dat voor de Duitstalige service, die daarna van start ging, een tweede antenne werd gebruikt. Er waren namelijk twee richtantennes aan de zender gekoppeld. Een antenne stond op 50 graden en de andere op 324 graden. De eerste stond op Engeland gericht en gaf de Nederlandstalige als ook de Engelstalige uitzendingen door. Om 12:58 uur (zondags 13:58 uur) ging de op Engeland gerichte antenne uit en ging de op Duitsland gerichte antenne aan. Op die manier konden namelijk de Nederlandse toeristen die in het buitenland verbleven, deze berichten ook ontvangen. Dus om 12:58 was er even stilte en dan volgden de ANWB-oproepberichten.

De beide antennes verschilden overigens niet alleen in richting. De "Duitse" antenne was met een hoogte van 105 meter een flink stuk langer dan de op Engeland gerichte mast die slechts 65 meter hoog was. De reden daarvan lag in het feit dat België en Nederland vlakbij waren en dat het verre Engeland goed te bereiken was vanwege de avonduren, waarin gericht op Engelstalige luisteraars werd uitgezonden. De Nederlandstalige en de Engelstalige uitzendingen kwamen trouwens vanuit dezelfde studio op de tweede verdieping.

Haar grootste populariteit behaalde Radio Luxembourg met haar Nederlandstalige programma's in de periode tussen 1953 en 1965. Het zenderbereik beperkte zich niet alleen tot de zuidelijke provincies, maar ook in de Randstad was het signaal zondermeer goed te ontvangen. Tijdens de uren na zonsondergang was het uitgaande signaal via de 208 meter trouwens veel minder sterk — dit om interferentie met andere stations te voorkomen. Dat er na 1965 minder belangstelling bestond voor de programma's, had alles van doen met de opkomst van de zeezenders. Radio Veronica had haar programma's dan wel in 1965 opgestart, maar die konden aanvankelijk slechts in een deel van ons land worden ontvangen. Daarna werd Veronica echter een stevige concurrent mede vanwege de verandering van de programmastructuur, die werd omgezet in het Top-40 formaat waarbij praktisch een einde kwam aan de segmentering van de programma's in kleine blokjes van een kwartier. Radio Veronica plukte op die manier vele vaste luisteraars bij Radio Luxembourg weg. En Radio Veronica was niet de enige succesvolle concurrent. Radiostations zoals Radio Caroline en Wonderful Radio London sneden ook in de luisterkoek, hetgeen vele adverteerders deed afhaken bij Radio Luxembourg. Minder luisteraars betekende automatisch minder inkomsten, daar adverteerders de commerciële stations ook toen al betaalden naar rato van het aantal luisteraars.

Als gevolg van de veranderingen in het radiospectrum besloot de leiding van de Nederlandstalige Service drastisch te snijden in het programmabudget, hetgeen resulteerde in aanzienlijk minder uitzenduren. Vanaf zondag 25 januari 1965 bleven er op zondag nog slechts 90 minuten aan zendtijd over. Deze waren verdeeld van halfacht tot acht uur in de ochtend en van zes tot zeven uur in de avond. Bovendien vervielen de doordeweekse ochtenduitzendingen en kwamen daarvoor tussen zes en zeven uur avonduitzendingen in de plaats. De opengevallen uren werden opgevuld door de Duitstalige service die geen concurrentie te duchten had van andere Duitstalige commerciële stations. In die tijd werden de programma's in de avonduren afwisselend gepresenteerd door Peter Koelewijn en Felix Meurders en dat onder de titel "Met volle kracht". Dit hield men vol tot eind 1975 toen er strikt genomen eigenlijk alleen nog maar sprake was van een Vlaamstalige Service, met als deejays onder meer Zackie en Peter van Dam. In de jaren tachtig was de afdeling nog kortelings een uur op de zondagochtend en een half uur in de avond te beluisteren. Daarna was het definitief gebeurd was met de op Nederland en Vlaanderen gerichte programma's.

• 7.00 Opgewekte ochtendklanken
• 7.10 Weersverwachting
• 7.30 Een praatje over de schutting
• 7.45 Nieuwsberichten en weersverwachting
• 7.55 Sportecho
• 7.56 Liedjes en dansjes
• 8.00 De Stem der Hoop
• 8.15 Liedjes en dansjes (vervolg)
• 8.50 De week in de wereld. Overzicht van het wereldnieuws
• 9.00 Flitsen uit het wereldgebeuren
• 9.01 Leve de zondag, samengesteld door Toon
• 9.30 Fono intermezzo
• 9.40 Aan de top in Vlaanderen met Terry Lamo
• 10.00 Goede reis met Louis Baret
• 10.30 Touring Toernée met Annie de Reuver en Herman Emmink
• 10.40 Fono intermezzo
• 10.50 Programma met Rudi Carell en Netty Rosenfeld
• 11.45 Stan Haag bij de koffie
• 12.15 Joop Reinboud met de Toonkamer
• 12.40 Jo Leemans inviteert
• 12.48 ANWB oproepberichten
• 13.00 Nieuwsberichten en weersverwachting
• 13.10 Alles of niets. Vragenspel met Jef Burms
• 13.30 Omnibusshow met Bob Benny
• 13.45 In de Accordeon Club met Wim van der Velde
• 14.00 Sluiting uitzending

Bij elkaar genomen, zo kunnen uit het overzicht opmaken, zond de Nederlandse service zo'n vijfentwintig programma's uit in zeven uur tijd. De programma's waren doorgaans dan ook vrij kort. De langste — Stan Haag bij de Koffie — duurde een halfuur. Het overzicht leert verder dat er veel beginnende presentatoren en presentatrices actief waren bij de Nederlandse service, die in een later stadium een uitgebreide carrière binnen de Nederlandse omroep zouden doorlopen, dan wel binnen artiestenland bekend zouden worden. Aan het nieuws werd, zo blijkt, slechts kort aandacht besteed en de weersverwachting leek voor het station belangrijker dan het wereldnieuws. De programma's boden, kortom, vooral veel muziek, gezelligheid en vermaak. Politieke onderwerpen werden doorgaans vermeden, behalve als het om schokkende gebeurtenissen ging. Een voorbeeld daarvan uit hetzelfde jaar 1960 was de revolutie in het toenmalig Belgisch Kongo. In augustus van het jaar 1960 was er, zoals zo vaak, hevige onrust in Afrika. België had in die tijd nog koloniaal bezit, waarbij de Kongo een grote bron van geweld was. In een officiële persverklaring meldde Leo Perseyn in de maand augustus vanuit de Vandenbusschestraat 52 in Brussel:

"Er hebben zich in het donkere Afrika jammerlijke gebeurtenissen voorgedaan, waardoor de openbare mening niet alleen in België, maar in de gehele beschaafde wereld met afgrijzen en met verontwaardiging overeind is gekomen. Radio Luxembourg, uiteraard de zendpost van ontspanning, van de gezelligheid, van de lichte muziek, heeft in de mate der mogelijkheden zendtijd ingeruimd en heeft door het uitzenden van nieuwsberichten, van reportages en interviews, door het overbrengen van geruststellende familieboodschappen het zijne bijgedragen tot een eerlijke en objectieve informatie en tot het lenigen van de nood van velen. Tijdens de voorbije angstige weken, waarin onze bekommernis en ons medelijden gingen naar tienduizenden berooide vluchtelingen uit de Kongolese hel, hebben we toch vele gelukkige en vreugdevolle ogenblikken meegemaakt."

Meestal waren het evenwel meer vrolijke gebeurtenissen die bij Radio Luxembourg aandacht kregen, zoals het Songfestival in Knokke, dat in 1960 in de maand juni plaatsvond — een festival dat in de daarop volgende jaren als het Knokke-Songfestival de geschiedenis zou ingaan. Er werd dat jaar gestreden om de "Tweede Europa Beker te Knokke — Het Zoute". Radio Luxembourg was er ter plekke en via Pierre Hiégel deed het station uitgebreid verslag van het evenement. De tweede aflevering van dit festival werd destijds gewonnen door Duitsland, dat onder meer werd vertegenwoordigd door Udo Jürgens, Hannelore Auer en Frank Forster. Nederland bereikte de tweede plaats, vóór België, Frankrijk, Italië en Engeland. De Nederlandse ploeg bestond uit de later zeer bekende personen: Teddy Scholten, Corry Brokken (beiden eerder winnaars van het Eurovisie Songfestival), Rita Reys, Ton van Duinhoven en Willy Alberti. De eer van België werd verdedigd door Rina Pia, Al van Dam, Tony Corsari, Jean Michel Blane, Terry Lamo, Maryse Litsch, Louis Notari en Terry van Ginderen.

Een praatje over de schutting. "Praatje over de schutting" is de titel van een van de vele programma's die het vele jaren wisten vol te houden op Radio Luxembourg. Het biedt een goed voorbeeld van wat Radio Luxembourg de luisteraar te bieden had. Samensteller en presentator was Leo Perseyn en in 1960 — na negen jaar werk bij het station — had hij tijd het een en ander over zijn programma aan het papier toe te vertrouwen. Het geeft ons enige indruk van de manier waarop de presentatoren hun publiek bekeken en benaderden:

"Och kom, zo veel heeft het niet om het lijf. En daarbij is negen jaar niet een periode om je al te druk over te maken. Als het nu vijf jaar was of tien, dan spreken we van een lustrum of van een tweede lustrum. Dat klinkt nog geleerd. Maar negen! Peuh! En toch, al zeg ik het dan zelf — is negen jaar ook al een hele tijd. Half april 1951 vroeg de Luxemburgse directie mij iets te brengen zoals de Franse 'Bonjour le Monde'. Oh, het leek niemendallen, een kort babbeltje, iedere dag, vijf minuutjes maar of zeven. Ik voelde er wel voor, maar dat 'iedere dag' stak me toch een beetje tegen. Ik was er bang voor. Ik beken het eerlijk. En ik vroeg dan ook een paar weken bedenktijd. En op de 1e mei begon ik dan maar. Dat dit nu al zo'n negen jaar voortduurt, wel, ik sta er zelf ook wel een beetje van te kijken, al heb ik nergens pijn van. Het doet me in de grond veel plezier, omdat ik in gemoede mag zeggen dat ik de principes, de richtlijnen die ik me voorgenomen heb te volgen en in eer en geweten steeds heb nageleefd."

"Tussen de oude paperassen vond ik de tekst terug van mijn eerste causerie en wanneer ik die tekst herlees dan stel ik vast dat ik na negen jaren nog steeds op hetzelfde kompas vaar. Ik schreef toen namelijk het volgende: 'Ach beste luisteraars en lieve luisteraarsters. Het wordt eigenlijk een praatje zonder enige pretentie. We weten immers, dat we spreken tegen de huisvaders, die haastig hun ochtendkoffie slurpen vóór ze naar de tram of de trein hollen. We weten ook dat we spreken tegen de huismoeders in de keuken, die staan voor de eeuwige kommer van hun gezin. Ook tot de schooljeugd in Vlaams-België en in Nederland, tot het dactylootje, dat nog gauw even een beetje rouge op haar lipjes smeert, voordat ze de deur dichtklapt. En we spreken ook tot de arbeider, de werkman, die zijn schoofzak reeds heeft geschouderd en nog wat morrelt in zijn gereedschapskist vóór hij zijn huisje verlaat. Maar ook de renteniertjes mogen luisteren, en de oude tantes en de waardige schoolmeesters en zelfs de geleerde professors."

"De spreker in hemdsmouwen, hoewel hij niet over een haag leunt. De foto is nogal groot uitgevallen. Maar denken jullie nu maar niet, dat de spreker in zijn hemdsmouwen 'groots' wil doen. De bedoeling is eenvoudig aan het door velen uitgedrukte verlangen tegemoet te komen over een foto te beschikken, die ze kunnen uitknippen, om ze op hun radiokastje te kunnen plaatsen. Met een klein fotootje zijn jullie niet gediend. Ik geloof wel, dat ik er zo uitzie, zoals ik me al jarenlang beschrijf: niet piepjong meer, niet te klein, niet te mager uitgevallen en met haarlokken die zeker niet voor mijn brillenglazen zullen vallen. Ik hoop dat ik jullie niet teveel tegenval."

"Eigenlijk mag het een goed ding heten dat het kantoor is verhuisd naar de Grensstraat, want wat onze luisteraars in de loop der jaren van dat ongelukkige Brouckèreplein hebben vermogen te maken, grenst aan het ongelofelijke, overschrijdt deze grens met vele vademen. Het feit dat die, vooral voor Hollandse oren, vreemde benaming, steeds op louter fonetische wijze door de meeste moest worden ondervangen, gaf de potsierlijkste resultaten. Een prettig voorbeeld hiervan is een brief gestuurd aan mij: de heer Maxemplaag, Parkeerterrein te Brussel; hoedje af voor onze tante Post, die deze brief toch maar netjes ter bestemming heeft gebracht."

Quizzen, prijsvragen en een kring van vrienden. Bij Radio Luxembourg deed men er veel aan om de betrokkenheid van luisteraars bij het station te vergroten. Een belangrijk middel daartoe bestond uit quizzen en prijsvragen. Als voorbeeld pikken we er even het programma "Alles of Niets" uit. Een item van twintig minuten dat iedere zondag stond geprogrammeerd. Het onderdeel werd gesponsord door het Belgische product Shampoo Dop. De deelnemers moesten een aantal vragen beantwoorden, waarbij men zelf een categorie mocht kiezen. Die categorieën omvatten vooral zaken die het dagelijks leven betroffen: aardrijkskunde, geschiedenis, muziek, film, sport en actualiteiten. Bij ieder goed antwoord behoorde een geldbedrag, telkens oplopend in waarde. Zodra de kandidaat "stop" zei, betekende dat het einde van zijn vragenronde en kon hij, mits het laatste antwoord goed was, het betreffende geldbedrag mee naar huis nemen. Indien een deelnemer lang wachtte met uitspreken van "stop" kon het prijsbedrag oplopen tot rond de 6.500 Bfr.

Baele was een voormalig directeur-generaal voor de Belgische regering. In die functie had hij onder meer baanbrekend werk verricht in het hoger bestuurskader van de RTT en zijn sociaal gevoel had hem ertoe aangezet om zich in de beginjaren vijftig te bemoeien met Radio Luxembourg. Daarbij werd vooral de band met de luisteraar voor hem een belangrijk punt. Daartoe richtte hij de Vriendenkring op. Iedereen kon daar lid van worden tegen betaling van Bfr 50 — oftewel fl. 3,80 per jaar — te betalen aan de rekeninghouder in Brussel. Die prijzen golden overigens voor het jaar 1960. Een half jaar eerder nog lagen de kosten voor een lidmaatschap op Bfr 25 en f 1,60. Klaarblijkelijk hadden de organisatoren zich duidelijk verrekend op de kosten van drukwerk en verzendkosten van het maandelijks bulletin. Tegenover de lidmaatschapskosten stond evenwel ook het een en ander. Naast een lidmaatschapskaart ontvingen leden jaarlijks een twaalf maal het bulletin van de vereniging en kregen ze bovendien kortingen op diverse activiteiten.

Het lidmaatschap leverde de leden van de Vriendenkring ook andere voordelen op. Zo kreeg men 25 procent korting op de toegang tot de grotten van Han-sur-Lesse, daarbij inbegrepen een tocht per autorail om een duidelijker zicht op het panorama te verkrijgen. Ook kon men de grotten te Rochefort bezoeken met 25 procent prijsvoordeel. In het plaatsje Hoei was er de mogelijkheid per zwerfspoor de kunstschatten en het natuurschoon te bewonderen met een korting van 20 procent en in Nederland werd in 1960 in Rotterdam de Internationale Floriade gehouden. Ook hier kon op vertoon van de lidkaart een korting worden verkregen. Al die zaken gaven de Vriendenkring een zekere naamsbekendheid, waarvan af en toe — getuige een verklaring in mei 1961 van Leo Perseyn — ook misbruik werd gemaakt:

In voor- en tegenspoed. Al met al waren de programma's waren sterk gericht op het huiselijk leven met een sterk accent op invoelingsvermogen en medeleven. Het is dan ook niet vreemd, dat er ook de nodige aandacht werd besteed aan de zieke luisteraars. De gezonde luisteraars kregen daarbij de boodschap om de zieke medemens niet te vergeten. Leo Perseyn, algemeen afgevaardigde van de Vriendenkring van Radio Luxembourg, meldde in juni 1960:

"Onlangs kreeg ik een brief van een trouwe luisteraarster uit Noord-Brabant en deze luisteraarster vroeg of ik niet eens een oproep wilde doen via onze microfoon, voor een ongelukkige vrouw, die reeds meer dan twintig jaar in een sanatorium wordt verzorgd. Die weinig of geen familie heeft en zich eenzaam en verlaten voelt. Ze vroeg me, onze luisteraarster, of ik er niet voor kon zorgen dat die vereenzaamde zieke wat correspondentie zou krijgen die haar wat levensmoed zou geven."

"Op 7 december aanstaande (1961) zal het 25 jaar geleden zijn dat voor de eerste maal in de Benedictijnen Abdij te Clervaux een gezongen mis werd gecelebreerd ter intentie van de zieke luisteraar. Het bleek al duidelijk dat dit initiatief beantwoordde aan de wens van talloze lijdenden, want de instemming was algemeen en het regende dan ook verzoeken om geregeld zulke ziekenmissen uit te zenden. Sinds 25 jaar zingen de monniken van deze abdij iedere donderdag de 'Mis voor de zieken'. Wij vragen dan ook, ter gelegenheid van dit vijfde lustrum aan hen, die genezen zijn, in hoeverre deze 'Mis voor de zieken' hun lijden verzacht heeft, hun bestaan dragelijker gemaakt heeft en hen met het leven heeft verzoend. Brieven hieromtrent kunnen tot 1 december gestuurd worden naar De Vriendenkring van Radio Luxembourg, Grensstraat 66, Brussel 3."

"Walter van Dyck zag het licht te Borgerhout, bij Antwerpen en wel op 8 oktober 1934. Walter deed Grieks-Latijnse studies in Antwerpen en volgde Romaanse filologie aan de Rijksuniversiteit te Gent. Zijn voorkeur voor de Franse taal en letterkunde bracht hem aan de Sorbonne, alwaar hij 'Langue et civilisation françaises' volgde. Aldus geciviliseerd kwam hij terug naar Antwerpen, waar hij geruime tijd werkzaam was in de journalistiek. In januari 1960 kwam hij als realisator naar Radio Luxembourg. Hij is hier vooral de éminence grise van de succesrijke uitzendingenreeks 'Alles of niets', waar hij de handen meer dan vol aan heeft. Hij zit in Antwerpen graag in trams omdat die dingen zo snel rijden, want daar houdt hij ook zo van. Verder blijkt hij een verwoed speleoloog te zijn."

"Beste vrienden, velen onder U vragen nog steeds dingen die we niet kunnen doen. Zo bijvoorbeeld gevraagde plaatjes geven op de zondag. Doet U dat niet, want op de zondag is er geen verzoekplatenprogramma. Doet Uwe aanvragen op andere dagen alstublieft. Op deze manier zult U zich teleurstellingen besparen. Moge we U er ook even op attent maken dat het zogenaamde Soldaten Halfuurtje niet meer bestaat. In vervanging hiervan wordt reeds lange maanden het non stop programma 'Opgewekte Ochtendklanken' gebracht door Christina. Doet U dus geen aanvragen meer voor de in Duitsland gelegerde soldaten. Die kunnen ook hun gading krijgen in het verzoekplatenprogramma 'Uw groet, onze plaat'."

"En dan spreken we nog maar alleen van de Nederlandse programma's. Vergeten we ook de Franse dienst niet, die op zijn minst zo belangrijk zijn. De dienst die zich met al die dingen bezig houdt en er meer dan een dagtaak aan heeft in de zogenaamde regiedienst. Hier wordt door André de Ridder, bijgestaan door zijn lieve secretaresse Mevr. Annie Foriers, de planning van de verschillende studio's en hun onontbeerlijke technische bediening vastgelegd. En dat is niet altijd even gemakkelijk, vooral met de vele buitenopnamen, waar natuurlijk ook technici voor voorzien moeten worden. Alle opnamen worden in de 'regie' gecentraliseerd, verpakt en geëtiketteerd, terwijl ook zorgvuldig acht wordt geslagen op de datum en op het uur waarop al die op band opgenomen programma's in het station te Luxemburg moeten uitgezonden worden."

Naar de luisteraar toe. Eén van de manieren om de luisteraars te betrekken bij de programma's was om zelf naar de luisteraars toe te gaan. Dat gebeurde bijvoorbeeld in "Touring Toernée", een item dat door de benzinemaatschappij BP werd gesponsord. Het ging om een soort quiz waarbij bezoekers van de benzinestations van BP werden ondervraagd door Herman Emmink. Emmink bezocht daarvoor benzinestations van Delfzijl tot Maastricht en van Den Helder tot in Breskens. Door publicaties vooraf in de plaatselijke en regionale pers werden de luisteraars aandachtig gemaakt op de komst van Emmink, waardoor er telkens massa's mensen naar de benzinepomp toe kwamen met als doel te worden uitgekozen mee te doen aan het spelletje. Met behulp van een draagbare recorder nam Emmink de items op en vervolgens werden de opnamen via een telefoonlijn doorgespeeld naar de studio in Brussel. Daar werden vervolgens de reclamespots er tussen gemonteerd, waarna het de volgende dag al op de antenne ging.

De Nederlandstalige service van Radio Luxembourg kende meer pogramma's waarin de luisteraar werd opgezocht. In de beginjaren zestig stuurde het station bijvoorbeeld een geheimzinnige Mister X op pad. Iedere zaterdag was deze man wel ergens te vinden in Vlaanderen dan wel in Nederland, hoewel de Vlaamse luisteraars een duidelijke voorkeur genoten. Wel werd, via de uitzendingen op de 208 meter, wekelijks bekend gemaakt waar hij de betreffende zaterdagmorgen zou komen. Voor de huisvrouw was een buitenkans om hem te ontmoeten, want hij bracht 10.000 Belgische Francs mee die de huisvrouw kon besteden voor het gezin. In drie keer op die de betreffende zaterdagochtend werd dat prijsbedrag uitgekeerd. Wel diende de winnares — mannen mochten wel meedoen maar dienden een uitzondering te blijven — in het bezit te zijn van een aantal producten van een bepaalde firma van levensmiddelen. De te bezoeken adressen werden bij loting aangewezen. Iemand die de producten niet in huis had, kreeg niet het volle pond, maar een mooie troostprijs. Diegene die op die zaterdag de hoogste prijs had gewonnen, kreeg niet alleen het hoogste geldbedrag maar werd tevens geïnterviewd, een vraaggesprek dat die dezelfde dag nog om 12.33 uur werd uitgezonden via het station.

Helaas voor de sceptici, maar gelukkig voor de betreffende zakenlieden, is Radio Luxembourg na de Tweede Wereld Oorlog wel een succes geworden en misschien wel een groter succes dan de pioniers aan het begin zelf ooit hebben kunnen vermoeden. In de voordagen van het zesde jubileum van Radio Luxembourg werd er door de organisatie de "Operatie Dertig Jaar Vriendschap" georganiseerd, waarbij aan willekeurige personen een aantal vragen werd gesteld om de reputatie van het station te achterhalen. Die vragen luidden als volgt:

• Wat denkt U van onze programma's?
• Hebt U, in de loop der jaren iets gehad aan Radio Luxembourg?
• Zijn er programma's die U speciaal bevallen?
• Zijn er programma's die U niet bevallen?
• Hoe vindt U dat de programma's anders zouden moeten worden ingevuld?

"Als een bom sloeg maandagmiddag het bericht in dat in de zogenaamde Vriendschapstrein een bom was geplaatst. Deze trein waarin onder meer filmster Brigitte Bardot en de zanger Gilbert Bécaud hadden plaatsgenomen, benevens de vrolijke schaar populaire animators van Radio Luxembourg, was op weg van Parijs naar Luxembourg, alwaar grote feestelijkheden op touw waren gezet, naar aanleiding van het dertig jarig bestaan van de 'Compagnie Luxemburgeoise de Radiodiffusion.' Gelukkig bleek het bericht aangaande de springlading een loos alarm te zijn. Het enige gevolg was dat de 'Train de l'Amité' anderhalf uur vertraging opliep zodat het geduld van de duizenden vrienden die naar het Brusselse Zuid station waren gekomen om hun geliefde vedetten toe te juichen, hard op de proef werden gesteld. Maar ze bleven niettemin wachten en ze luisterden geamuseerd naar de grappen, de verhaaltjes en de liedjes van de animators Stéphane Steeman en Louis Baret, die het wachten korter maken."

"Op perron 4 van Brussel Zuid bevonden zich ook de animators van de Nederlandstalige golflengte met onder meer Jos van Loon, Annemarie, Terry Lamo en Louis Neefs. Ook zij, die de mooiste brieven hadden geschreven naar aanleiding van het dertig jarig bestaan: juffrouw Maria Roefs uit Vosselaar — bij Turnhout in België en juffrouw Anny Reumkens, uit Nieuwenhagen in Nederlands Limburg. Zij mochten beide, onder de hoede van papa, de reis naar Luxembourg meemaken. Een uistapje dat, alle plastic bommen ten spijt, zeer goed verlopen is. Wij brengen een speciale hulde aan Stéphane Steeman, die gedurende twee uur ononderbroken het wachtende publiek heeft bezig gehouden. De arme jongen is er een hele week schor van geweest."

Het station reageerde op het verschijnsel door de muziek te draaien die jongeren mooi vonden: jazz, maar vooral ook rock-'n-roll. Radio Luxembourg ging zelfs zover om in Brussel een feest te houden met tal van populaire groepen. Dat gebeurde in de Leonardo Da Vinci zaal van het Internationaal Centrum, waar onder meer The Seabirds, The Jokers en The Cousinsen wedijverden met sterren als Richard Anthony om de rocktonen te zetten. In Breda was ruimte gevonden in de feesthal van het expositieterrein van "Breda Nú". Daar was meer gekozen voor een soort van songfestival, waarbij de teenagers zelf mochten optreden. Een jury, onder leiding van Max van Praag beoordeelde het gebrachte, waarbij The Hurricane Strings uit Rotterdam de eerste prijs haalde, een prijs die werd uitgereikt door Annemarie Coeberg. Vanaf dat moment werden er ook regelmatig Radio Luxembourg Teenager Shows georganiseerd, in samenwerking met de Muziek Parade, dat trouwens niet alleen de naam was van het muziekblad maar ook van het teenagerprogramma dat op de zondagmiddag bij Radio Luxembourg te beluisteren viel.

Felleman was niet de enige en ondanks alles ook niet de meest populaire presentator bij het jongere publiek. Een man die hem daarin zeker nog overtrof was Stan Haag. Als tekstschrijver van honderden liedjes genoot hij al enorme populariteit. Bovendien nam hij zelf ook tal van platen op, waaronder nummers als "Pigale" en "Catherina" die regelrechte hits werden. Maar ook voor andere artiesten schreef hij vele hits: "Wladimir" van Anneke Gröhnloh, "Ik sta op wacht" van Joop de Knegt, "Wenen" van Annie de Reuver. Maar ook zijn rustige manier van presenteren, waarbij hij de stijl van "praten tegen" de luisteraars zeer goed verstond, maakte hem enorm populair. Hij werkte voor zijn Luxembourg-periode al bij de KRO — als tekstschrijver voor het programma "Negen heit de klok" — en voor de AVRO waar hij niet alleen presenteerde maar ook teksten schreef en liedjes zong. Bij die omroepen werkte hij vooral samen met Pi Scheffer, Cees de Lange en Karel Prior, mensen die hij bij Radio Luxembourg had leren kennen. Stan Haag kwam min of meer toevallig bij het station terecht, omdat hij de toenmalige programmaleider van Radio Luxembourg, Hubert ter Heggen, een zieke presentator moest vervangen.

Haag heeft in totaal acht jaar voor Radio Luxembourg gewerkt als freelance-deejay. Hij ging iedere week vanuit zijn toenmalige woonplaats Hilversum naar Brussel om in één dag liefst zeven uur aan programma's op te nemen. Hij presenteerde bij "208" onder meer het programma "Met muziek de lucht in", gesponsord door ASPRO. Maar zijn eerste programma bij het station was "Muziek met een praatje". Verder bracht hij de programma's "Muziek voor Eva" en "Leve de zondag". De populariteit van Haag op Radio Luxembourg en de vele malen dat hij in artikelen in de Nederlandse kranten werd aangehaald, was in 1968 reden genoeg voor de directie van Radio Veronica om hem te benaderen voor dit station te komen werken. Daar bleek andermaal zijn enorme populariteit met programma's als "Stan Haag Vandaag" en het legendarische "Jukebox".

Dit betekende dat er dus niet alleen een volgnummer en categorieteken moest worden aangebracht op de hoes van de platen, maar dat ook ze moesten worden afgeluisterd. Dat was de taak was van Emila Grafé en Luccienne Lenarduzzi. "Waar nodig werd de censuur toegepast zodat geen onvertogen woord in de aether komt." De samenstellers en presentatoren van de diverse programma's waren vaste gasten in deze discotheek daar er de mogelijkheid was gecreëerd de platen af te luisteren. "Spreek ze niet aan want ze horen je toch niet," was een vaste regel in de discotheek, alwaar een stilte heerste uitgezonderd op de koptelefoons van diegene die platen beluisterde. Behalve wanneer nationale en internationale vedettes op bezoek kwamen. Die werden namelijk niet, zoals heden ten dage, gewoon in de studio maar in de discotheek ontvangen en geïnterviewd.

"Ditmaal, lieve vrienden, een blik in de gewelven van onze illustere Villa Louvigny. Ik behoef U niet te vragen, of U daar ooit bent geweest, want dat bent U niet. Daar komen geen bezoekers, daar komen geen hoge gasten. Daar komen alleen de werkers van hoofd en hand, die weten dat het gebouw zonder zijn fundamenten als een kaartenhuis in elkaar zou storten. Letterlijk en figuurlijk. Het letterlijke hiervan vat U zo, ook zonder gediplomeerd bouwvakker te zijn. Het figuurlijke zal U ook duidelijk worden, wanneer ik U vertel, dat daar in de catacomben van onze villa, de discotheek is geborgen, de tienduizenden platen, die merg en been uitmaken van al wat Radio Luxembourg pleegt uit te zenden. Oftewel Manna voor ons oor! U vindt daar de Negende Symfonie van Beethoven, maar dat is bij mijn beste weten nog slechts eenmaal gedraaid. Dat was toen men de proef nam, of de muziek er wel allemaal op stond, en hoe lang de verschillende delen duurden."

"Wanneer de commerciële speurneuzen van de commerciële dienst te Brussel of Amsterdam weer eens een keer de markt hebben afgesnuffeld, wordt de cliënt met de nodige plichtplegingen naar het bureau van de Publiciteitsdienst geloodst. Want géén product komt op de antenne zonder het deskundig onderzoek en zonder het even deskundig advies van de Publiciteitsdienst. Hier wordt de cliënt ontvangen door Mevrouw Josiane Vergracht, de chef van deze dienst, want de S.P. wordt door een dame geleid. Aan haar en haar assistent voor de golflengte 208 meter, de heer Willem Vos, legt de cliënt zijn hart bloot. Hij vertrouwt hun zijn problemen toe, zijn wensen en zijn moeilijkheden. Kortom: hij gaat bij hen ten biecht!"

"De juiste, de geëigende muzikale inkleding van de boodschap te kiezen, dát is onder meer de taak van de Publiciteitsdienst. Zulke keuze kan afhangen van allerlei factoren: de aard van het aan te prijzen product, de duur van de reclameboodschap, het tijdstip waarop de boodschap in de ether komt. Een klare, overredende tekst op te stellen, die met de juiste intonatie: kort en kernachtig, imperatief of zalvend, door een gebiedende mannenstem of door een fluwelen vrouwenstem gezegd zal worden, behoort ook tot de delicate werkzaamheden van de Publiciteitsdienst. Het is een werk van haarfijne precisie. Immers, één korte wanklank, één kleine fout in de wijze van presenteren, kan de overtuigingskracht van de reclameboodschap geheel wegnemen."

Commerciele belangen speelden overigens ook een grote rol bij de religieuze uitzendingen op de zondagen. Daarvoor werd onder meer zendtijd werd gekocht door Johan Maasbach en de Zevende Dag Adventisten. Het was een bron van inkomsten die later ook door Radio Noordzee, Radio Caroline en andere zeezenders nog eens intensief zou worden gebruikt om de uitzendingen mede te kunnen financieren. Die uitzendingen kwamen nog el eens vreemd over bij de gemiddelde luisteraar. werden Dick Offringa, een fervent luisteraar in die tijd, herinnert zich: "Vaak had ik in de nacht Radio Luxembourg aanstaan om naar de Engelse service te luisteren. Het kwam er dan op neer dat ik vaak in slaap viel en zo kon het gebeuren dat ik op de zondagochtend wakker werd met de godsdienstige uitzendingen. In het begin keek ik er vreemd van op. Niet alleen dat ik het niet van een commercieel radiostation verwachtte (wist ik toen veel dat er dik voor betaald werd), maar ook dat de inhoud totaal verschilde van de kerk waarin ik ben groot gebracht. Het was meer Evangeliserend, en dat is pas later door de EO binnen de omroepen in de praktijk gebracht. Vreemd genoeg herinner ik me direct weer de legendarische woorden van Maasbach, die hij meerdere malen uitte: 'Raak de luidspreker aan, dat zal ik in de studio de microfoon aanraken, en ervaar dan de kracht van de Heilige Geest.' Ik wist echt niet wat ik hoorde," aldus Offringa.

"Dit wil nu niet direct beduiden dat de dames van de B.T. met witte handschoenen aan voor hun typemachine zouden zitten, noch dat de chef van deze dienst bestendig met een padvinderfluitje tussen de tanden zou lopen. Nee, de vergelijking moet niet zo ver worden doorgetrokken. Het B.T. is de dienst die zich uitsluitend met de administratie van de antenne bezig houdt. Dit brengt dan weer mee dat wanneer alles gesmeerd loopt, men niet eens gewaar wordt dat er zoiets bestaat als een B.T."

"Radio is een kostelijk bezit. Maar dit bezit moet goed worden gehanteerd. Wie niet werkelijk luistert, kan het toestel beter afzetten. Vooral als er visite is en de dames willen eens praten. Speel ook nooit voor de buren. Het wordt zelden gewaardeerd. Ze hebben er trouwens zelf één. Hoort U zelf maar! Waarom zouden de meeste mensen die volumeregelaar zo verkeerd gebruiken? Juist bij de radio is immers de goede toon zo belangrijk. Wie deze in acht neemt, mag rekenen op wederkerigheid."

De Nederlandse service van Radio Luxembourg werd pas laat in de jaren zestig door ons opnieuw ontdekt, waarbij Peter Koelewijn en Felix Meurders de absolute favorieten werden. De studio's waren in 1968 verplaatst naar een nieuw gebouw aan de Lloyd Georgelaan in Brussel, dat kort daarvoor in februari van dat jaar was geopend. Maar ook die luisterperiode duurde slechts kort, zonder dat een enkel stukje geluid werd vastgelegd. In het jaar dat Radio Luxembourg vijftig jaar oud werd, gelukte het me echter wel als eerste luisteraar het programma in te komen om de felicitaties over te brengen. Verder zijn slechts deze herinneringen overgebleven.

• Briel, Robert, en Sieb Jan Kroeske (1979), Hitdossier 1965-1978. Amsterdam: Becht; met medewerking van de Stichting Nederlandse Top 40, 1979.
• Knot, Hans (2001), "Het is een zogenaamde wilde zender ... Weerstanden tegen de komst van Radio Luxembourg." In: Soundscapes, 4, 1, mei 2001.
• Magazine van Radio Luxemburg — Maandblad voor de Vriendenkring. Jaargangen 1960-1962.
• Schaafsma, Henk (1970), Geschiedenis van de omroep; karakteristiek van de omroep. Amsterdam: Wetenschappelijke Uitgeverij, 1970.

• Jøreng, Bertil, Presenting the Station of The Stars on 208!
• Konrad, Stephan, Official Tribute Site about Radio Luxembourg
• Lewis, Stephen, Radio Luxembourg in the 1930's
• Motland, Eivind, Radio Luxembourg: The Fab 208
• Offringa, Dick, This is Radio Luxembourg: Your Station of the Stars
• Pjede, Herbert, The Story of Radio Luxembourg