volume 4
augustus 2001

De val van de "Greaseman"

Opkomst en ondergang van een shock-jock

door Hans Knot

Doug — the Greaseman — Tracht

De laatste vijftien jaar heeft de Amerikaanse radioluisteraar leren leven met een opvallende type deejay: de shock jock: een deejay die er een kunst van maakt om zijn nieuws en interviews zo beledigend mogelijk te brengen. Een van hen was Doug Tracht, die enkele jaren terug uiteindelijk te ver ging en toen naar ander werk moest omzien. Nu probeert hij in de radiowereld terug te keren, maar niemand lijkt daar nog op te zitten wachten. Zijn de dagen van de shock jock in Amerika geteld?

In de gloriedagen van de Amerikaanse radio, de jaren zestig, zeventig en tachtig, was het altijd weer een plezier om naar de Amerikaanse radio te luisteren. Zelf ben ik — ik moet het toegeven — nog nooit in Amerika ben geweest. Maar omdat ik in de loop van de tijd van Amerikaanse radiovrienden wel enkele honderden opnamen kreeg, heb ik de afgelopen decennia altijd volop kunnen genieten van wat de radio aan de overkant van de oceaan te bieden had. En mooi was het. De deejays waren sterren. Met een heerlijke vlotte presentatie lieten ze de ene nieuwe plaat op de vorige gouwe ouwe volgen, alles tezamen met vloeiende commercials en niet te vergeten prachtige jingles, die alles tot een geheel maakten. Meestal tenminste. De laatste vijftien jaar is de Amerikaanse radio vooral in de ochtenduren een stuk onaangenamer geworden.

Reden hiervan is onder meer dat de ochtendshows vaak worden gemaakt door een team van medewerkers dat op een soms zeer beledigende manier radio maakt. De spil van zo'n team is de presentator, de anderen zijn de zogenaamde aangevers die het geheel nog leuker moeten maken. Een goede bekende van het Amerikaanse publiek in deze categorie is Howard Stern die al vele malen de regels van de FCC, the Federal Communication Commission — zeg maar het Amerikaanse Commissariaat voor de Media — heeft overtreden. Het leverde hem huizenhoge boetes op, die voor hem evenwel niet onoverkomelijk waren gezien het enorm hoge inkomen dat hij met zijn werk verdiende. Zijn programma, dat dagelijks de ether ingaat, wordt namelijk op tientallen stations tegelijk uitgezonden. Een ander voorbeeld is Doug Tracht, die onder het pseudoniem The Greaseman zijn populariteit behaalde in Groot-Washington, maar daar in 1999 plotseling van de radio werd verbannen. Nu, anno 2001 keert hij daar op een wel heel bijzondere manier weer terug.

De inmiddels 51-jarige, in de wijk Bronx in New York geboren, Tracht werd in het midden van de jaren tachtig door velen bewonderd vanwege het opvallende lef dat hij in zijn presentaties toonde. Voor Tracht ging niks te ver. In zijn programma stapelde hij belediging op belediging als hij het over de president van Amerika had. Uitgebreid beschreef hij zijn fantasieën over een seksweekend met Jane Fonda op een onbewoond eiland. Zonder scrupules en tot in alle details beschreef hij een denkbeeldige jacht op zeehondenbabies. Altijd ging hij zijn onderwerpen tot over de uiterste grenzen. Velen zaten aan de radio gekluisterd om dagelijks deze vorm van shock radio te horen. Voor Tracht betekende het een ruime bron van inkomsten. Op de top van zijn loopbaan, eind jaren tachtig, begin jaren negentig, incasseerde The Greaseman rond de een miljoen dollar per jaar en dat voor drie uur radiomaken op de doordeweekse dagen. Inkomsten die alleen al afkomstig waren van zijn werkgever, "Classic Rock 94.7" — officieel geregistreerd als WARW. Daarnaast werd zijn programma ook nog eens in een syndicate vorm over geheel Amerika via verschillende stations uitgezonden. Dat bezorgde hem nog het nodige extra inkomen.

In het jaar 1986 liep Tracht al een keer tegen een schorsing aan toen hij bij zijn toenmalige werkgever, DC 101, ver over de streep ging tijdens de Martin Luther King Memorial Day. Hij vertelde de luisteraars dat, als het aan hem lag, er nog vier van dergelijke belangrijke zwarten mochten worden neergeschoten. Dat zou dan een week lang vrij opleveren. The Greaseman verdween voor enkele weken op een zijspoor om vervolgens even snel terug te komen en andermaal hoge luistercijfers te scoren. Maar smaken veranderen en in de late jaren negentig begonnen steeds meer luisteraars zich te ergeren aan de harde vorm van humor van Tracht en andere shock jocks. Gevolg was dan ook dat de luistercijfers drastisch naar beneden gingen. En The Greaseman kon zeer extreem zijn. Eens draaide hij in zijn programma een track van een nieuwe CD van de rapper Lauryn Hill en voegde daaraan toe dat het begrijpelijk is dat men "tegenwoordig" mensen achter vrachtwagens meesleurt. Daarbij doelde Tracht op de eerder in dat jaar 1999 vermoorde James Byrd jr., in Javel in de staat Texas.

Het betrof een van de grofste rassenmoorden uit de Amerikaanse geschiedenis. The Greaseman dacht klaarblijkelijk dat dit intrieste voorval aanleiding kon zijn tot het maken van een grapje. Hij was al vele malen door de leiding van het station gewaarschuwd zich minder beledigend op te stellen gezien de vele klachten van de luisteraars. Die bewuste dag stond de telefoon niet stil vanwege de enorme stormvloed aan protesten van de luisteraars. Op 24 februari 1999 kwam daarmee een voorlopig einde aan de loopbaan van Tracht in Washington. De leiding van "Classic Rock 94.7" zette hem op straat. Met het uitspreken van die ene zin was hij niet alleen over de ultieme grens van belediging heen gegaan, maar had hij tevens honderden woedende luisteraars tegen zich in het harnas gejaagd. De uitlatingen van Tracht, zijn ontslag en de vele publiciteit die hierop landelijk en internationaal volgde, zorgde er voor dat een van de weinige topdeejays van Amerika zeer moeilijk weer aan het werk kwam. Meer dan twee jaar bleef het stil op de radio voor The Greaseman.

In de lente van 2000 stond in een van de Amerikaanse radiovakbladen te lezen dat Tracht een aanbieding had gekregen te komen werken op een radiostation op de Virgin Islands. Maar echt aan de slag is hij daar nooit geweest. Toen de programmamakers op de radio bekend maakten dat hij spoedig een show zou krijgen op het betreffende station, bleek dat zijn laakbare optreden in Washington intussen ook bekend was op de Virgin Islands. Hij was onderweg naar St. Croix op de eilandengroep en tijdens een tussenlanding in Puerto Rico werd hij door de directeur van het station, Jonathan K. Cohen, gebeld met de mededeling dat hij wel weer een ticket naar Washington kon kopen omdat de deal niet door ging. De luisteraars bleken andermaal belangrijker dan het inhuren van een bekende "naam".

Sinds eind februari van dit jaar is Tracht uiteindelijk weer aan het werk en wel bij het laag-vermogen WZHF, een AM-station met een vermogen van 5 kW en gevestigd in Washington. Dit station zendt alleen programma's uit die via zendtijd als blokken worden aangekocht. Dit betekent dat iedereen die radio wil maken zijn eigen zendtijd kan kopen, zolang men daar uiteraard geld voor heeft. Het merendeel van de programma's op WZHF wordt aangekocht door Spaanstalige en Aziatische zakenlieden die muziek en informatie brengen. Dit komt er op neer dat het zeer gerichte programma's zijn, waardoor de doorsnee luisteraar niet snel afstemt op dit station. Het zijn er zelfs zo weinig dat WZHF totaal niet voorkomt in de "ratings" voor Washington. De "ratings" is een maandelijkse lijst met daarin de namen van de stations en het percentage luisteraars dat men heeft van het potentiële luisterpubliek in hun ontvangstgebied.

Maar Tracht was blijkbaar zo ver gekomen dat hij niet langer wilde wachten en besloot zijn eigen radiozendtijd te kopen. Dat kost hem twintigduizend dollar per maand, hetgeen deels wordt gedekt middels het gegeven dat zijn programma inmiddels door een aantal andere stations wordt overgenomen, hetgeen hem twaalfduizend dollar per maand oplevert middels de rechten van de uitzending. De rest van het geld moet hij halen uit inkomsten van commercials. En nog stelde hij recentelijk dat hij verbaasd is dat hij twee jaar moest wachten alvorens hij weer radio kon maken:

"Het enige dat ik doe is het maken van grappen op de radio en ik ben naar mijn mening nog nooit controversieel geweest. Ik werk ik nu vanuit de intentie om zeker niet weer op een dergelijke manier beledigend te zijn. Ik heb scherp voor ogen om mezelf daartegen te beschermen. Ik begrijp dan ook niet dat iemand die een dergelijke fout heeft gemaakt op een zo zware ban in de radiowereld moet rekenen. Ik denk niet dat men dit in de gedachten had toen ze dit land oprichten. Aan de andere kant moet je wel extreem gaan, wil je heden ten dage nog in de "ratings" komen en goed geld kunnen verdienen."

Tracht begon zijn loopbaan in 1970 op WENE in Washington maar voelde zich echt radiomaker toen hij in 1975 aan de slag kon bij WAPE in Jacksonville:

"Dat was de tijd dat de CB-rage op zijn hoogtepunt was. Ik deed me voor of ik een vrachtwagenchauffeur was wiens enige ervaring de CB (Citizen Band) Radio was. Op die manier trok ik enorm veel luisteraars, dit tot grote schok en latere schrik van mijn toenmalige programmadirecteur. En zo viel ik van het ene karakter in de andere totdat het in 1982 tijd werd om elders mijn emplooi te zoeken, hetgeen andermaal Washington werd. De shock-radio stond aan het begin van een lange periode van populariteit en ik was er op het juiste moment bij om een grote schare luisteraars te trekken. Een van de afspraken die ik destijds maakte met de leiding van DC 101 was, dat ik nergens geportretteerd zou worden. Daardoor zouden de luisteraars slechts de stem van alle karakters in mijn programma kunnen herkennen, maar niet weten wie er achter zat. Toen de populariteit van het programma echt duidelijk merkbaar werd, maakte de leiding van het station hier echter dankbaar gebruik van. Ze lieten mijn foto overal ophangen, tot en met de grote billboards langs de weg. Mijn gezicht werd algemeen bekend en ikzelf zo'n beetje publiek eigendom, hetgeen later mede zou leiden tot de algehele ban."

Tracht miskent met zijn opmerking, dat mede als gevolg van de aanhoudende golf van shock jocks in Amerika de "ratings" over de afgelopen vijf jaar een verval van liefst vijftien procent van het radioluisteren laten zien. Klaarblijkelijk zit de Amerikaanse luisteraar niet langer te wachten op het stemgeluid van de shock jock. Maar, toegegeven, er is meer aan de hand. De huidige generatie jongeren heeft ook andere dingen aan haar hoofd dan de babyboomers, die in de jaren zestig, zeventig en tachtig het belangrijkste publiek voor de deejay's vormden. De hedendaagse jeugd hoeft, naar het lijkt, eigenlijk geen radio meer; ze zijn veel meer gericht op computers en wat daar mee mogelijk is: spelletjes, e-mail en internet. Een recent onderzoek naar het luistergedrag van studenten op diverse Amerikaanse campussen bracht naar voren dat een belangrijk deel van hen niet eens de beschikking heeft over een transistorradio of een ander soort radiotoestel. Luisteren naar de radio is voor hen slechts een bijzaak geworden. Vijftien jaar geleden al, met de komst van de shock radio, kon het al een beetje worden gezegd, maar nu wordt het steeds duidelijker: "Rock and Roll in Radio has gone!"

Nagekomen bericht van woensdag 23 oktober 2002. Er is nog hoop voor de Greaseman, want hij is terug op de Amerikaanse radio. In het bovenstaande verhaal gingen we uitgebreid in op de enorme val die de Greaseman de laatste jaren heeft gemaakt door zijn beledigende manier van presenteren. Daardoor haakten miljoenen luisteraars af van het eens zo populaire programma, dat over grote delen van de VS per syndicator werd verspreid. Uiteindelijk kostte het de Greaseman zijn zeer goed betaalde baan. Hij begon aan tal van omzwervingen en geen enkel station wilde hem nog in dienst nemen. De Greaseman besloot de andere weg te kiezen en zendtijd te huren, waarna hij zelf weer reclamezendtijd verkocht om de kosten van de aankoop van zendtijd te financieren. Al weer geruime tijd is hij echter terug in Washington en wel op WGOP, een nieuw station dat met 25 kW uitzendt op de 700 kHz en waarbij de shock jock weer op een normale manier wordt betaald.