volume 4
december 2001

En dat is vrije radio?

RadioVisie ontmoet Radio De Vrije Keyser

door Hans Knot

Zo'n drie jaar geleden plaatsten wij het artikel Strijdradio vanaf de barricade, een herdruk van een stuk dat Frans Schuurbiers in 1980 schreef over De Vrije Keyser, het "vrije" radiostation van de Amsterdamse kraakbeweging in de panden van de Grote Keyser. Het gaf een mooi sfeerbeeld van de "strijdradio" in die jaren. Overigens was niet iedereen destijds even gecharmeerd van het artikel. Het riep een aantal reacties op, die goed laten zien hoe er in die dagen in het wereldje van de liefhebbers van de "vrije radio" tegen het gebruik van het medium in alternatieve kringen werd aangekeken.

Aan het eind van de jaren zeventig en het begin jaren tachtig was er in Nederland een aantal zogeheten illegale "strijdzenders" actief — radiozenders die in de lucht werden gehouden door de kraakbeweging. Met name bij ontruimingen speelden die radiostations een belangrijke rol, mede omdat ze er bij die gelegenheden vaak in slaagden om snel een grote aanhang te mobiliseren. Zo'n drie jaar geleden plaatsten wij het artikel "Strijdradio vanaf de barricade", een herdruk van een stuk dat Frans Schuurbiers in 1980 schreef over De Vrije Keyser, het radiostation van de Amsterdamse kraakbeweging in het grachtenhuizen-complex de Grote Keyser. In het verslag werd onder meer teruggeblikt op de demonstraties en rellen rond de kroning van Beatrix op 30 april 1980. Ook daarbij speelde het station een belangrijke rol in de actuele nieuwsvoorziening voor de demonstranten en liet — zoals te verwachten — ook haar boodschap duidelijk horen.

Het artikel verscheen nog geen twee maanden later in aflevering 27 van 23 juni 1980 van het blad RadioVisie. Tot dan toe had dit tijdschrift, voortgekomen uit het wereldje van liefhebbers van de vrije radio, zich niet aan dit soort onderwerpen gewaagd. RadioVisie begon in 1974 toen de Vereniging Voor Vrije Radio (VVVR), een Nederlandse stichting, werd opgericht met het doel de vrije commerciële radio te steunen. De Nederlandse regering was van plan om een einde te maken aan de toenmalige zeezenders Radio Veronica, Radio Noordzee, Radio Caroline, Radio Atlantis en Radio Mi Amigo. De stichting verenigde Nederlanders en Vlamingen die daartegen in het geweer kwamen. Aan de hand van een eigen gedrukt maandblad dat achtereenvolgens Newscaster, Baffle en uiteindelijk RadioVisie heette, plus diverse acties en talloze publicaties in kranten en magazines, werd gepoogd het tij te keren. Op 31 augustus 1974 was de strijd echter gestreden. Radio Veronica, Radio Noordzee en Radio Atlantis stopten met hun uitzendingen. Twee stations bleven echter koppig doorgaan. Radio Mi Amigo en Radio Caroline verplaatsten hun uitvalsbasis naar Spanje en hielden het nog tot de prille jaren tachtig uit.

RadioVisie verlegde haar werkterrein en begon op allerlei manieren mee te werken met de "verboden" zeezenders. Er werden illegaal programma's gemaakt, jingles geproduceerd, medewerkers gezocht en gevonden. De publicatie van het maandblad bleef intussen gewoon doorgaan. In 1980 brak het fenomeen "vrije radio" in alle hevigheid los in België. RadioVisie zag haar kans schoon om haar idealen, "vrije radio", zelf te realiseren en startte reeds op 29 december 1979 in Kortrijk met Radio Gemini. Het was het tweede "vrije" Vlaamse station, na Radio Scorpio in Leuven, dat dagelijks in de lucht was. Tegen die achtergrond groeide ook de belangstelling voor andere "vrije" radiostations, zoals de radio van de kraakbeweging. Tegen die achtergrond moet ook de publicatie van en over De Vrije Keyser worden begrepen. De berichtgeving inzake de activiteiten van Radio De Vrije Keyser ging heel wat lezers echter veel te ver. De redactie van RadioVisie ontving een enorm aantal negatieve reacties van haar trouwe lezerskring. Hieronder volgt een kleine bloemlezing. De eerste laat zien dat sommige lezers de De Vrije Keyser bepaald niet tot de "vrije radio" wensten te rekenen:

Mijne Heren,

In RadioVisie van 23 juni jongstleden hebt u een uitgebreid verslag gegeven over het doen en laten van Radio De Vrije Keyser. Dat u als informatiebulletin de mogelijkheden van een etherpiraat als deze bespreekt beschouw ik niet meer dan één van uw taken. Anders ligt dat u zich zo nodig moet uitspreken over de achtergronden van eerder genoemde piraat. Wat hebt u met het woningbeleid van de Gemeente Amsterdam te maken? Hebt u de bevoegdheid om uit te maken of het "natuurlijk" is, dat krakers rechterlijke uitspraken aan hun laars lappen? Waarom neemt u het zo bewogen op voor de krakers, die over het algemeen een vrij slechte imago hebben — wanbetalers van huur, werkschuw, drugshandel en -gebruik, etcetera. Ik wil hiermee niet bepleiten dat alle krakers zo zijn, maar het imago hebben zij wel ergens aan verdiend.

RadioVisie, u bent te ver gegaan. U hebt zich niet met politiek op het terrein van woningbeleid te bemoeien, ook al maakt de Gemeente Amsterdam er een puinhoop van. Laat staan, dat u als radiobulletin het kraken van woningen kunt goedpraten. Naar mijn mening hebben de krakers en hun sympathiserende rellentrappers genoeg gehoor gekregen bij de VPRO en de VARA, alsmede andere communicatiekanalen van een bepaalde kleur. Verder dien ik u er op te wijzen dat de door u zo gewaardeerde krakers door middel van hun stemgedrag de partijbonzen van de PvdA, PPR, PSP en CPN in het zadel helpen. Toevallig dat de wethouders van Amsterdam ook uit deze hoek komen. Met andere woorden: Rood slaat Rood, een wespennest waar beter niemand zijn hand in kan steken.

Maar nu u zich toch zo wenst in te laten met lieden van genoemde signatuur, wil ik deze gelegenheid aangrijpen om u nogmaals met de neus op de feiten te drukken. Waarom vindt u dat Radio De Vrije Keyser in een behoefte voorziet als zij zendtijd spendeert aan demonstranten tegen de F-16, neutronengranaten, kerncentrales, beperking van sociale uitkeringen, eigen risico's in ziekenfondspakket, etcetera? Krijgen deze lieden niet genoeg aandacht van een VPRO, VARA en de NOS. U weet toch ook wel, dat de VPRO de uitlaatklep is voor de "kleine" en "ultralinkse" partijen en de VARA voor de PvdA. Vindt u dat deze omroepen het linkse evangelie niet goed genoeg prediken? Kunt u zich nog herinneren waaruit RadioVisie is ontstaan? Precies, uit de Vereniging voor Vrije Radio en Baffle-RadioMagazine. En waarom is die vereniging destijds opgericht? Juist ja, omdat de laatste restanten vrije radio in Nederland en België de nek omgedraaid werden. En wie hebben daar zo driftig aan mee gedaan? Ook goed geraden, diezelfde PvdA en PPR, waar uw gewaardeerde krakers achteraan lopen.

Kunt u zich nog herinneren hoe Dolf Koppes (PPR) Veronica in de Tweede Kamer stond te verdedigen op een schijnheilige manier en toch maar met zijn fractie vóór het wetsontwerp stemde, dat de zeezenders naar de kelder jaagde? Weet u nog, hoe Harry van Doorn (PPR en ex-KRO-voorzitter) zich sterk maakte hiervoor en daarna de VOO gesaboteerd heeft. Is u nog niet vergeten dat Van Hulten (PPR) de 27-MC'ers de das omdeed en dat toevallig Neelie Smit Kroes (VVD) deze zaak weer herstelde. Weet u nog hoe Harry van Doorn de Nederlandse pers onder staatscontrole heeft willen krijgen door de gekleurde bladen als de Haagse Post te willen subsidiëren, en dat de PvdA graag uit deze subsidiepot een partijkrant heeft willen oprichten?

Indien er nog werkelijk wat "vrije radio bloed" in uw aderen stroomt, weet u aan welke politieke zijde uw boterham gesmeerd is. Als u zich weer eens ergens mee wilt bemoeien, laat u zich dan niet voor een (verkeerd) politiek karretje spannen!

Met vriendelijke groeten,

Hoogachtend,
W.H. Zweers te Gaanderen (Nld)

De redactie van RadioVisie drukte deze brief af in een volgend nummer en voegde er de volgende relativerende noot aan toe:

Omdat de krakers in de Groote Keyser gebruik maken van een zender en ook regelmatig uitzendingen verzorgen en bovendien de andere media weinig of geen aandacht aan Radio De Vrije Keyser hebben besteed — terwijl dat op 30 april de eigenlijke opjutzender was — was het voor ons interessant of het zou lukken tot het "bastion" van de krakers door te dringen. Dat is ons inderdaad gelukt, maar bij het artikel van Radio De Vrije Keyser ontkom je niet aan het feit, om de nodige achtergronden en voorgeschiedenissen erbij te vermelden om een goed beeld te krijgen wat de reden van het bestaan van Radio De Vrije Keyser is. Je ontkomt dan ook niet aan feit, dat het woningbeleid van de overheid en de Gemeente Amsterdam — met onder andere "linkse" wethouders! — ter sprake komt. Achter het principe — kraken — staan we zeker, echter niet achter de rellen en ongeregeldheden die er omheen plaatsvinden. U hoeft echter niet bang te zijn, dat we ons voor een politiek karretje laten spannen. Daarom moet een artikel over Radio De Vrije Keyser ook in RadioVisie kunnen, net zo goed als we uw brief afdrukken.

Sommige abonnees sloegen een minder felle toon aan, maar verbonden niettemin zwaardere consequenties aan hun afwijzing van de anarchistische inslag van de kraakbeweging. Voor een lezer was het stuk bijvoorbeeld reden genoeg om het abonnement op te zeggen, zoals de volgende ingezonden brief laat zien:

Geachte redactie,

Naar aanleiding van het laatste nummer van RadioVisie — nr. 27, 23-6-1980 — deel ik u het volgende mede. Het in het nummer gepubliceerde omslagartikel betreffende Radio De Vrije Keyser en de redactionele verantwoordelijkheid hierover, is voor mij aanleiding mijn abonnement op uw blad met onmiddellijke ingang op te zeggen. Dat u in dit artikel een duidelijke politieke stelling name inneemt is wat mij betreft geen probleem. Dat die lijnrecht tegenover de mijne staat is ook nog niet zo erg. Ieder zijn mening. Maar dat u begrippen als "vrije radio" en democratie op één lijn stelt met — volgens u — "strijdradio" en pure "anarchie" is voor mij onaanvaardbaar. En als u dan bovendien nog als een soort "excuus" publiceert, dat mensen die de gebeurtenissen op 30 april zelf hebben gadegeslagen ongetwijfeld een eerlijker beeld zullen hebben overgehouden, heeft de hypocrisie wat mij betreft het toppunt bereikt en blijft er voor mij niets anders over dan de onmiddellijke opzegging van mijn abonnement. Zelf heb namelijk die dag alles optimaal meegemaakt, zowel via de radio — NOS, VARA / STAD en politie — en televisie en weet dus heel goed hoe de vork in de steel zat. Verder uitweiden hierover heeft natuurlijk weinig zin, want ik neem aan dat u heel goed weet wat ik bedoel. Hopend dat u mijn standpunt begrijpt en u succes toewensend met uw voor de rest uitstekende blad verblijf ik,

Hoogachtend,
Albert J. Steiner te Amsterdam

P.S. "Zwaar kloote" spel je: zwaar klote

Ook bij de publicatie van deze reactie plaatste de redactie destijds een noot:

Het is jammer, dat u zich alleen door het artikel over Radio De Vrije Keyser tot een opzegging heeft laten leiden, terwijl u de rest van de inhoud wel apprecieert. Maar voor uw VISIE hebben we ook een plaatsje in RadioVISIE.

"Kloote" hebben we bewust met dubbele "o" gespeld, omdat Amsterdammers de "o" nogal nadrukkelijk laten doorklinken.

Ook een enkele medewerker zag het artikel aan voor een politieke verklaring van de redactie en zei verdere medewerking op. Hoofdredacteur Jean-Luc Bostyn kreeg de volgende brief toegestuurd:

Beste Jean-Luc,

Vandaag heb ik RadioVisie 27 ontvangen. Ik heb alles rustig doorgenomen, maar nu moet mij — eerlijk gezegd — een en ander van het hart! Ik vraag mij steeds meer af of RadioVisie nog wel op de juiste golflengte zit. Ik heb namelijk de beangstigende indruk, dat een aantal medewerkers — waaronder de Nederlandse hoofdredacteur — de term "VRIJE" radio opvatten als synoniem van "alles is toegelaten". Leve het Italiaanse systeem dus ... Met dergelijke ideeën kan en wil ik mij echter niet inlaten! Mijn kritiek richt zich in de eerste plaats op het snertartikel "Strijdradio vanaf de barricade: Radio De Vrije Keyser". Vooraf wil ik beklemtonen dat ik volledig gewonnen ben voor de vrije lokale radio, van en voor de gemeenschap — met programma's over alles wat bij de luisteraars leeft. Dergelijke stations, met informatie over het verenigingsleven, culturele manifestaties, plaatselijke reportages over alles en nog wat, kunnen enorm bijdragen tot het verbeteren van de leefsituatie.

Ik vind het goed en noodzakelijk dat via dergelijke zenders kritiek kan geuit worden op de handelswijze van het gemeentebestuur, mits de positieve zaken ook aan bod komen. Dat alles vind ik prima. Daarom volg ik de gebeurtenissen rond de lokale zenders op de voet. Maar, het behoort mijn inziens niet tot de taak van een vrije radio, mensen aan te zetten tot misdaad en geweld. Dat is duidelijk wel gebeurd in het geval van Radio De Vrije Keyser. Ik ben ervan overtuigd dat een groot deel van de oproerkraaiers van 30 april niets te maken hebben met het woonprobleem. Hun enige doel was roof, plundering en uitdaging! Dat blijkt bijvoorbeeld reeds uit de zin van die jongen op pagina 42: "Hij vond het feest prima." Voor mensen die echt een woning nodig hebben is zo'n manifestatie geen feest, het hele gedoe heeft voor hen een bittere en wrange smaak!

Mensen, die echt een oplossing zoeken voor het probleem zullen wel honderden keren nadenken voor zij zo'n straatoorlog uitlokken. Mensen, die uit zijn provocatie en in het woonprobleem een prima dekmantel zien, vragen niks liever. Oké, het is mogelijk dat het radiostation voldoet aan bepaalde lokale noden, maar in ieder geval geeft de stijl waarin het artikel geschreven is, dan een totaal verkeerd beeld. Slogans als "de kersverse koningin, zelf in het bezit van verscheidene paleizen of in ieder geval het gebruik ervan, had misschien beter een plaats zonder tienduizenden woningzoekenden kunnen kiezen als haar kroningsstad." Het stinkt volgens mij naar geweld en niet naar opbouwend werk!

Trouwens, waarom wordt nergens anders dat andere aspect van het kraken belicht? Het is en blijft ondanks alle verzachtende omstandigheden diefstal! Ik zet mijzelf op allerlei gebieden in voor sociaal werk. Ik doe aan speel- en pleinwerk — belangrijk in speel-kansarme steden en stadjes — ga mee op kamp, ben lid van een actieve jeugdgroep. Ik vind dergelijk werk heel belangrijk. Ik weet dat heel wat mensen zich hiervoor inzetten — ook medewerkers van lokale radio's — ... Ik kan en wil mij daarom niet vereenzelvigen met rotzooi als het artikel van Frans Schuurbiers. Geweld drukt de mens naar beneden in plaats van het te verheffen. Ten slotte worden er ook nog eens drie bladzijden verspeeld om propaganda te maken voor landpiraten. Egotrippers, die Veronicaatje willen spelen en daarom de hele radiohandel storen. En dat is vrije radio?

Waarschijnlijk klinkt dit alles hard. Ik besef dit, maar kan niet anders. Zoiets vind ik immers bedrog tot en met. Gelukkig vind ik in dit laatste nummer ook enkele goede artikelen zoals "Radio Nightingale", "Rocking the Big Apple" en "Radio Power". Stuk voor stuk artikelen, die kritisch en opbouwend durven zijn. Prachtig! Toch heb ik — onder invloed van dit laatste nummer — een besluit genomen, waarop ik niet zal terugkeren. In de toekomst wens ik geen boekbesprekingen meer te maken voor de rubriek "Kletspraat". Ik kan dit immers voor mezelf niet langer verantwoorden. U hebt nog twee boekbesprekingen van me liggen. U kunt die alsnog afdrukken in de twee volgende edities. Zodra RadioVisie 29 is verschenen, zal ik voor mijn abonnement gaan betalen.

Voor ik sluit wil ik duidelijk stellen dat ik niets tegen u persoonlijk heb! U was steeds correct ten overstaan van mij. Uw artikelen in verband met de vrije radio in België vond ik steeds prima. Maar ik hoop dat u begrijpt dat de tegenstellingen, die zich binnen de redactie aftekenen, mij verhinderen om nog langer mee te werken.

Hoogachtend,
M.Goeman te Vlamettinge

Achteraf laat zich nog maar moeilijk vaststellen of en in hoeverre deze reacties representatief waren voor het toenmalige abonneebestand van RadioVisie. Wel is duidelijk dat er zich scheidslijnen aftekenden in het wereldje van de liefhebbers van de vrije radio. Een daarvan, zo bleek niet veel later, betrof het verschil in de mogelijkheden voor "vrije radio" in België en Nederland. Dat werd duidelijk in 1983. In dat jaar bleek de redactie niet meer in staat om de maandelijkse uitgave van het tijdschrift — dat intussen Radio Express was gaan heten — en het populaire Radio Gemini te combineren. Na ruim honderd edities stopte het tijdschrift. De Nederlands-Belgische ploeg ging vanaf dat moment ook een apart leven leiden. De Nederlandse stichting, die eigenlijk nog steeds VVVR heette, wijzigde haar naam in RadioVisie en ging zich toeleggen op het beheren van alle singles die ooit in de Nederlandse Top 40 hadden gestaan. Een raadpleegbaar vinylarchief werd opgezet.

In België werd de vereniging zonder winstoogmerk (vzw) RadioVisie opgericht met de doelstelling zich te blijven inzetten voor vrije media. Uiteindelijk raakten de leden toch teleurgesteld over de ontwikkelingen binnen de Belgische vrije radio. In 1988 ging de Belgische vereniging een sluimerend bestaan leiden om in de herfst van 1997 onverwacht weer als RadioVisie terug te keren, maar nu op het internet — aanvankelijk enkel en alleen met een archief van de roemruchte zeezendergeschiedenis, maar vanaf de zomer van 1998 ook als internetkrant met dagelijks nieuws over alle lopende ontwikkelingen op het Nederlandse en Vlaamse radiofront. Per 1 november 2001 is ook dit tijdschrift gestopt.