volume 9
november 2006

De jacht op de etherpiraten

Bespreking van:

Aart Veldman, Etherpiraterij. De speurtocht en hun prooi. Uitgave in eigen beheer, 2006; 128 pagina's.

door Hans Knot

Onlangs verscheen het boek Etherpiraterij, waarin Aart Veldman beeldend verhaalt over de Radio Controle Dienst en diens jacht naar illegale radiostations en hun eigenaren. Hans Knot las het rijkgeïllustreerde boekwerk voor ons en schreef deze bespreking.

Een dag in 1980. Soms, wanneer je terugdenkt aan bepaalde gebeurtenissen in de Nederlandse radiogeschiedenis, loopt het zweet, bij wijze van spreken, zo weer van je lijf. Dat overkwam mij toen ik onverwachts via een nieuwsgroep weer werd herinnerd aan de speciale uitzendingen van de Freewave Informatie Show, die eind jaren zeventig van de vorige eeuw via een zeer krachtige zender in de provincie Groningen, zeg maar ergens vanuit een boerderij onder de gemeente Vlagtwedde, werden uitgezonden. De programma's boden informatie uit het Freewave magazine, muziekjes en drie uur mooie jingles en werden gepresenteerd door Paul Peters, Ton Vogt en Will van der Enden. Namen die fake waren, zoals zo vele van de programma-makers van wat destijds de landpiraten of etherpiraten werden genoemd. Radio Nolan was diep tot in Polen te ontvangen en het werk was de spanning ten top.

De programma's werden destijds opgenomen in de studio van Park Radio Producties aan de Parkweg in Groningen; dezelfde studio waar tal van andere programma's werden ingeblikt voor Radio Groningen, Radio Logo, Radio Nova Roeselaere, HIRO Den Haag en ga zo maar door. Op een bepaalde dag in 1980 werd door het Nieuwsblad van het Noorden een verhaal geplaatst over de populariteit van Radio Groningen, die in het weekend was te horen. Een foto van de opnamestudio werd erbij afgedrukt. Niet dat we zelf de programma's uitzonden, maar toch ... In de zaterdagbijlage van de Volkskrant viel dezelfde week nog een verhaal te lezen over een 69 uur durende documentaire, geproduceerd door Paul de Haan en Hans Knot over de geschiedenis van de zeezenders. Erbij stond weer een foto van dezelfde studio. Ik kan nu, 26 jaar later, eerlijk vertellen dat ik in de daarop volgende week bepaald geen prettig gevoel had. Immers, ook bij de Radio Controle Dienst zitten mensen die de krant lezen en als die één en één bij elkaar hadden opgeteld ... Volop spanning dus, maar je deed het allemaal toch en juist omdat het niet mocht. Die spanning is nu knap gedocumenteerd in een nieuw boek.

Speurders en hun prooi. Etherpiraterij. De speurtocht en hun prooi is de titel van een 128 pagina's dik boekwerk dat rijkelijk is opgesierd met een groot aantal prachtige en tevens unieke foto's uit het rijke piratenverleden van vooral stations op de Veluwe, waarbij vooral gedacht moet worden aan plaatsen als Emst, Vaassen, Oosterwolde, Hattem, Wezep, Oldebroek en Noordwolde. Het is een boek dat vooral de verhalen van de etherpiraten zelf vertelt, maar daarnaast ook uitgebreid ingaat op de opsporingsambtenaren, hun tactiek en doorzoekingmethoden. Fotograaf en illustrator Aart Veldman, de auteur van dit boekwerk, heeft zijn uiterste best gedaan zoveel mogelijk variatie in het boek aan te brengen en neer te zetten waarom het maken van radioprogramma's als etherpiraat zo interessant was voor de makers zowel als wel het luisterpubliek. In het begin van het boekwerkje probeert Veldman de geschiedenis in één zucht te beschrijven, hetgeen hij beter achterwege had kunnen laten. Zo stelt hij dat het allemaal ergens in de vijftiger jaren van de vorige eeuw een aanvang heeft genomen om vervolgens in het eerste hoofdstuk Radio Nagtegaal te beschrijven, een etherpiraat die werd gerund door Henk Jonge Poerink en die al in de jaren dertig actief was. In de programma's zat ook al reclame en de man had bovendien ook nog eens de beschikking een eigen reportagewagen.

De etherpiraten verichtten hun werk doorgaans — ook met Radio Nagtegaal was dat het geval — vanuit afgelegen boerderijen. De zendapparatuur was doorgaans knap verstopt. Als de Radio Opsporing Dienst (ROD) aan de slag moest, diende men ook heel wat speurwerk te doen. De ene keer werd de zender gevonden in de stoof, waar opa zijn voeten op had liggen, de andere keer werd de etherpiraat op de wc aangetroffen met op zijn schoot de warme zender. Sprekend zijn vooral de anekdotes die Veldman uit de voormalige etherpiraten heeft gekregen inzake opsporingsambtenaren als Neuteboom, Van Essen, Van Rijsdorp en Verhoef. Een daarvan verhaalt in het kort de illegale uitzendingen van de zeezender Mi Amigo, gelegen voor de Nederlandse kust. Echter zonder in detail te treden — het had dan ook beter niet in dit boek geplaatst kunnen worden. Bij de meeste invallen werd het onderkomen rigoureus doorzocht door de ambtenaren onder begeleiding door de plaatselijke politie. Zo vertelt een anekdote over twee fietsers, die op rondtoer door de provincie, aankloppen om informatie over de aanwezigheid van een camping in de omgeving van de zendplek. Maar, zodra de deur werd geopend, stond de etherpiraat oog in oog met twee getrokken revolvers en bleken de fietsers ambtenaren te zijn van de RCD, zoals de Radio Opsporing Dienst toen heette.

Rechts: Oompie Koerier

Oompie Koerier. Alle losse verhalen in het boek van Aart Veldman laten zich vrij gemakkelijk lezen en opvallend is het hoe vaak de betrokkenen nog weten welke plaat op welk moment, of als laatste ooit, werd gedraaid. Uit de verhalen wordt ook duidelijk, dat er met verschillende maten werd gemeten als het ging om de straftoekenning wegens overtreding van de Telegraaf en Telefonie Wetgeving. Een van de zendpiraten vroeg aan de lokale politieambtenaar of hij enige tijd uitstel kon krijgen van berechting, daar hij nog in militaire dienst zat. Het verzoek werd ingewilligd en de burgerrechter gaf hem een paar maanden later liefst zes maanden gevangenisstraf, terwijl een andere zendpiraat, die wel via de militaire rechter zijn zaak liet behandelen, slechts twee maanden Veenhuizen kreeg.

Die verhalen maken het geheel tot prachtig boek. Zelf werd ik bijzonder getroffen door het verhaal van Oompie Koerier, de man die vanuit het Groningse Zuidbroek liefst 36 jaar lang actief was als etherpiraat en die in totaal drie jaar en vier maanden achter de tralies zat wegens tal van veroordelingen. Jammer is wel dat er in het boek tot twee keer toe dubbele foto's staan afgedrukt, respectievelijk op pagina's 33 en 52 en pagina's 96 en 106. Ondanks deze kleinigheden adviseer ik iedereen die welke vorm van vrije dan wel illegale radio eens een warm hart toedroeg, het boek snel te bestellen. Het is slechts in een kleine oplage gedrukt en kost 12,50 Euro exclusief 2 euro verzendkosten. Reserveringen kunnen gemaakt bij de auteur zelf via diens website www.aartveldman.nl.