volume 12
april 2009

Radio komt naar je toe

Over de opkomst van de drive-in-show in Nederland

door Hans Knot

Aan het eind van de jaren zestig kregen live-bands in het uitgaanscircuit steeds meer concurrentie van drive-in-shows. Achter de draaitafel werd de deejay zelf de ster van het gebeuren. Hans Knot vertelt ons hoe dat ooit allemaal begon.

Plaatjes draaien voor publiek. Het gaat niet bijzonder goed met de discotheken in Nederland. Dat kunnen we afleiden uit het jaarlijks onderzoek van het adviesbureau Van Spronsen & Partners (2009). Vanaf het midden van de jaren negentig daalt hun aantal gestaag, zij het dat de overblijvers wel groter worden. Misschien is het einde van dit fenomeen in zicht — een goede aanleiding voor de vraag hoe het allemaal ooit begon. We keren daarvoor terug naar het midden van de jaren zestig.

Even de oren spitsen op het juiste moment. Het wekelijkse tijdstip, waarop Radio Veronica haar spot liet horen voor haar drive-in-show. Dan wisten we waar deze die week weer verscheen. Natuurlijk wilden we vooral weten of die ook ergens in de "buurt" kwam, zodat we een glimp konden opvangen van onze favoriete deejays. Met de stad Groningen als vertrekpunt was de dichtstbijzijnde lokatie "De Snik" in Glimmen. Luisteraars uit het westen van het land hadden veel meer mogelijkheden.

De Veronica-drive-in-show was weliswaar niet de eerste in zijn soort in ons land. In april 1964 ging Skip Voogd, die toen voor de AVRO werkte, bijvoorbeeld al op pad met de Tussen 10+ en 20- drive-in-show. Namens die omroep deed hij zaaltjes aan om platen te draaien voor de trouwe luisteraars van dit jongerenprogramma en dat voorbeeld werd al snel gevolgd door andere omroepen, zoals de TROS. Die bijeenkomsten pasten echter nog goed bij het verzuilde karakter van het toenmalige Nederland. Ze waren vooral bestemd voor de jonge luisteraars uit eigen kring en de disk-jockey had vooral de rol om de "goede smaak" te bewaken.

Links: Tom Collins achter de draaitafel van de Veronica drive-in-show

Te vaak dezelfde bands. Dat veranderde alllemaal definitief met de komst van de Veronica-drive-in-show die, een jaar na Skip Voogd's eerste stappen op dit pad, min of meer uit nood ontstond. Het begon allemaal op een van de bekende Oranjebals, die Veronica jaarlijks in Hotel Krasnapolsky organiseerde. Vele artiesten traden daar op onder de bezielende leiding van technicus Dick de Bois. In 1965 kwam De Bois echter plots voor een voldongen feit te staan, toen een geboekte formatie zich op het laatste moment afmeldde. Hij had al het nodige gehoord over drive-in-shows in bijvoorbeeld Amerika en misschien was hij ook bekend met het vroege initiatief vanuit de AVRO-gelederen. Hoe het ook zij, hij vroeg een aantal van de Veronica-deejays om de opengevallen plek in te vullen en plaatjes te draaien voor een live-publiek. Een mobiele studio werd in de zaal geïnstalleerd en de allereerste deejay van de Veronica-drive-in was dus Jan van Veen.

Niet alleen via de programma's van Radio Veronica werd er vervolgens voor de shows publiciteit gemaakt, maar ook in het gedrukte exemplaar van de Veronica-Top-Veertig, die je bij de platenhandelaar op donderdagmiddag wekelijks en gratis kon afhalen. Ook verschenen er kleine advertenties in de lokale en regionale kranten, ruimte aangekocht door de eigenaar van de discotheek. Laten we verder eens kijken hoe het begrip "discotheek" in de vroege tijden verder in de publiciteit kwam. Ik neem je mee naar een rubriek genaamd "Vrije Nieuwsgaring" die wekelijks verscheen in het weekblad Televizier, een toen nog onafhankelijk radio- en tv-blad. Het betreffende artikel werd gepubliceerd op 7 december 1967.

Het artikel begint met de conclusie dat steeds meer eigenaren van de zogenaamde Beatclubs tot de slotsom komen dat het brengen van live-muziek een goede vervanger kon krijgen in de vorm van het huren van deejays, die plaatjes konden draaien om het publiek te vermaken. Het werd, zo was in die kringen te horen, steeds moeilijker om een van de topgroepen te contracteren. Vele eigenaren van uitgaansgelegenheden waren op jacht naar dezelfde formaties en dus werden de prijzen gekoppeld aan de contracten onnodig opgeschroefd. Bovendien openden er steeds meer van dergelijke clubs en werd de spoeling dunner om een beatgroep van naam en faam in te huren.

Rechts: Lex Harding en Rob Out bij de Veronica drive-in-show

De klik met het publiek. Het voordeel van het draaien van platen was ook nog eens dat er een grotere muzikale variatie kwam in het muzikale aanbod. Eigenaren van zalen en discotheken hadden zo hun eigen favorieten onder de beatbands en na een groot aantal malen dezelfde formatie te hebben aanschouwd werd het publiek ook minder enthousiast en ging dan liever naar de concurrerende feesttent. Kort maar krachtig deed de voornoemde rubriek uit de doeken wat een eigenaar van een zaal nodig had: "Het enige dat de eigenaars nodig hebben is een goede geluidsinstallatie en de nieuwste platen. Daar komt nog een ding bij dat vaak wordt vergeten: een goede deejay, want al zijn de platen nog zo goed, als een slome meneer of juffrouw ze achter de microfoon zit aan te kondigen is er ook niet veel aan."

Het fenomeen manifesteerde zich destijds overal: in de kantines van de sportvereniging, in de hoek van het dorpscafé, de jaarlijkse feesten van de plaatselijke voetbalvereniging op het dorpsplein; steeds meer deejays begonnen platen te draaien ter vermaak van de aanwezigen. Maar inderdaad, het was bij lang niet altijd goed gesteld op het vlak van de muzikale kennis, de inhoud en vooral, zoals het heette, de click met het publiek. Vaak was bij de deejays sprake van te veel zelfoverschatting en van desinteresse tegenover het aanwezige publiek. Het verloop was daarom groot. Alleen die deejays die het juiste verhaal wisten te brengen rond de muziek en die een zekere gevoelsmatige band wisten te leggen met het publiek waren verzekerd van een meer dan goed inkomen en de kans bij herhaling te worden gevraagd en zelfs te worden weggehaald door de meer betalende concurrent.

Kennis van de te draaien muziek was iets dat zwaar telde bij het kritische publiek. De redacteur van de Televizier stelde terecht: "Te vaak zitten er stumpers achter de microfoon, die van tijd tot tijd een hippe gil door de muziek heen geven en voor de rest bezig zijn met het opzoeken van platen. Voor ons hoeft dat niet zo!" De betreffende auteur gaf niet aan waarom dat voor hem niet zo hoefde. Maar, beschikte de deejay over een goede muzikale bagage, dan was dat voor het publiek een teken dat hij of zij op de hoogte was van de laatste ontwikkelingen en ook zelf op de muziek betrokken was. Dat was een een allereerst vereiste destijds om succesvol te worden en te blijven in het contact had met het publiek. Als dat lukte kon de deejay rekenen op naamsbekendheid en zelfs een status die aanvankelijk was voorbehouden aan de uitvoerende artiesten.

Links: De Drive-in-Bus van Radio Veronica

De deejays van Veronica. Maar laten we nog even terugkeren naar de wortels van de drive-in-show en de deejays. We zien dan, dat een groot deel van de initiatieven voor het discotheekgebeuren in Nederland niet alleen bij Radio Veronica zelf lagen. Ook de toenmalige Veronica-deejays speelden handig in op het verschijnsel en ze beleefden gouden tijden. Niet alleen via de vele bijverdiensten die ze persoonlijk via het groeiend aantal discobars en discotheken kregen, maar zeker via de destijds nieuwe sensatie van de "De Veronica drive-in-show." Laten we even teruggaan naar het betreffende artikel in "Vrije Nieuwsgaring." Daar viel in 1967 te lezen: "Het is een complete mobiele toestand, die ongeveer drie avonden per week volle zalen trekt. Een bewijs dat het publiek er wel aan wil, mits het maar goed georganiseerd is. Er bestaan tegenwoordig vijftig van dergelijke discotheken en als we dan naar de op zijn hoogst vijf deejays, die volgens ons het echt kunnen kijken, zien we de toekomst toch somber tegemoet."

Somber was die toekomst echter allerminst. Met de stijgende welvaart groeide ook de omvang van het uitgaanspubliek. Het aantal drive-in-shows steeg navenant en daarmee ook het aantal degelijke deejays. Het werd een heuse beroepsgroep, waarvan de leden onderling goed op elkaar letten en naar elkaar luisterden. Al snel volgden andere radiostations het voorbeeld van Radio Veronica. Daarnaast waren er verschillende privé-initiatieven en zo pikte menigeen een graantje mee van wat Dick de Bois in 1965 ooit gezaaid had. Op het roemruchte popfestival in Kralingen in 1970 bijvoorbeeld — het wordt weleens vergeten — gaven niet alleen artiesten van naam, maar ook vele drive-in-shows acte de présence: de KRO drive-show, de Lex-Harding drive-in-show, de Dick-de-Graaf drive-in-show en de Mojo drive-in-show. En, als variatie op de platen-toptien presenteerde Hilversum 3 op een bepaald moment zelfs de wekelijkse Discotheken-Top-Tien.

De discotheek en de reizende deejay werden daarmee deel van het muzikale landschap. Ook zelf heb ik er van kunnen profiteren en menige uitgaansgelegenheid kunnen plezieren. Met twee soulkoffertjes — een daarvan staat nog steeds bij mij op zolder — trok ik, als er weer een boeking was, op pad om zes uren lang het aanwezige publiek aftasten, een praatje met ze maken en vooral de muziek af te stemmen of hun wensen — uiteindelijk de enige garantie voor succes.

Literatuur

Horeca-Advies Van Spronsen & Partners (2009), "Wederom zwaar weer in discotheeksector." In: Nightlife Magazine, februari 2009, 2, 23-27.