volume 13
april 2011

Beelden bij de radiogeschiedenis

Bespreking van:

Hans Pars, Goed afgestemd: 100 jaar radio. Schiedam: Scriptum, 2011 (366 pagina's; geïllustreerd; ISBN: 978905946549; fotografie: Spaarnestad Photo)

door Hans Knot

De radio doet als medium een sterk beroep op de fantasie, schrijft Hans Knot in deze bespreking van het nieuwe boek van Hans Pars. Je moet je immers een beeld vormen van wat de stemmen je door de luidspreker vertellen. In het boek van Pars over de geschiedenis van de radio heeft de combinatie van tekst en beeld eenzelfde effect.

Beelddenken. Vroeger, in mijn prille jeugd, bestond er zoiets als "Prentenboeken", waarin heel veel platen stonden afgedrukt met daarbij altijd een kort stukje verklarende tekst. Het waren deze teksten die me, in mijn herinnering, urenlang aan het dromen konden zetten over de onderwerpen die op de platen waren afgebeeld. Later begreep ik dat wat ik aan het bedenken en dromen was, een soort van "beelddenken" was. Ik was bezig, op grond van de tekst, een meer complete realiteit te bedenken achter de vertoonde beelden. Ik moest weer aan die "Prentenboeken" denken, toen ik het nieuwe boek in handen kreeg dat de tiel draagt: Goed afgestemd: 100 jaar radio.

Dit boek is zeer recent verschenen bij uitgeverij Scriptum en er staan liefst meer dan 180 prachtige foto's en afbeeldingen in afgedrukt. Op de voorkant staat een oude radio afgebeeld. Het boek ligt ook nog eens zwaar in de hand. Daarmee lijkt het alsof het de zwaarte heeft van een historisch radiotoestel. De afbeeldingen zijn afgedrukt op super-kwaliteitspapier. De verbindende teksten zijn gemaakt door Hans Pars, die tevens verantwoordelijk is voor de keuze van de foto's en afbeeldingen in het boek.

Bliepjes uit de ruimte. Pars had in zijn jeugd een vader met liefde voor de radio en alles wat er daarin en daaromheen gebeurde. Als 11-jarige werd hij op een bepaalde dag uit zijn bed gehaald waarna zijn vader hem een reeks bliepjes liet horen, die op de radio waren te ontvangen. Het bleken signalen die werden uitgezonden door de allereerste — door de Sovjet Unie — in de ruimte geschoten kunstmaan. Het is hem altijd als een historisch moment bijgebleven. Alle mensen, die de middelbare leeftijd hebben bereikt, zullen zich — al nadenkend — beseffen dat voor hen de radio in hun jeugd een veel belangrijker medium was dan de televisie heden ten dage voor jongeren is. Het medium deed ook in sterkere mate een beroep op de fantasie. Telkens werden we via de berichtgeving op de radio aan het werk gezet om ons een beeld te vormen bij alles waarover we via de luidspreker te horen kregen.

Die beelden maakten we niet alleen van de inhoudelijke berichten, maar ook van de mensen die daarover op de radio spraken. Wie zaten er achter de stemmen, die via de diverse omroepen en buitenlandse stations konden worden gehoord? Slechts sporadisch kwamen we foto's tegen van presentatoren en uitvoerenden. De rest moesten we er zelf bij verzinnen. Slechts diegene die zich beroepsmatig met de radio bezighielden, wisten precies aan welk uiterlijk een radiostem verbonden was. Voor de gemiddelde luisteraar was het een kwestie van beeldvorming, waarbij een onverwachte confrontatie tot verbaasde reacties kon leiden. Achteraf kunnen die beelden nu gecorrigeerd worden. Het boek Goed afgestemd 100 jaar radio is bezaaid met foto's en afbeeldingen die met het geliefde onderwerp radio te maken hebben.

Een fraaie selectie. Samensteller Pars heeft een meesterwerk van het boek gemaakt, waarbij hij een keuze gemaakt heeft uit de honderdduizenden, hem via het Nationale Archief / Spaarnestad Photo, beschikbare foto's. Ik zie het, weeral beelddenkend, voor me. Pars zit achter een computer van het Nationale Archief en heeft het zoekprogramma opgestart en voert diverse zoektermen in, waarbij "radio" de voornaamste is. Kassa, vele voorbeelden zijn oproepbaar. Hij heeft er in Goed afgestemd: 100 jaar radio een prachtcollectie van gemaakt waarbij niet alleen een kijkje binnen de radiostudio's en aanpalende ruimtes wordt getoond, maar ook een grote keuze aan foto's wordt getoond inzake de radio als object. Zo is de eerste geplaatste foto er een uit mei 1924 waarop een Engelsman staat afgebeeld met een "hoofdtelefoon" op zijn hoofd en met in zijn hand een wandelstok. Beiden zijn met elkaar verbonden middels een draad. De wandelstok fungeerde als een eenvoudige antenne om ontvangst op zijn oren mogelijk te maken.

Het boek biedt een fraaie selectie foto's en aan elk daarvan heeft Hans Pars telkens een korte maar dragende tekst toegevoegd. En, elke foto stelt me in staat te gaan turen en beelddenken. Want, de foto's vertellen veel meer dan alleen wat er op wordt afgebeeld. Een grote hulde aan samensteller Pars voor dit prachtige Goed afgestemd 100 jaar radio. Een absolute aanrader om te bestellen bij uw boekhandelaar. De prijs van het boek bedraagt 19,90. Meer over de uitgeverij is te vinden op de website www.scriptum.nl.