volume 15
april 2012

Media/trial: De productie van nieuws in de zaak Van Anraat

Inhoudsopgave

door Rob Leurs

Tussen de media en de rechtspraak bestaat een ingewikkelde spanningsrelatie: rechtszaken dienen onafhankelijk te zijn en (journalistieke) media beogen ongehinderd verslag te doen omwille van een 'objectieve berichtgeving'. Dat kan uitlopen op 'trial by media': een situatie waarin de media de reputatie van verdachten of andere deelnemers aan een rechtszaak beïnvloeden vooruitlopend op en/of los van de uitspraak door rechters. Maar, er is nog een andere, meer complexe vorm van beïnvloeding waarin de deelnemers aan een rechtszaak zelf de media op strategische wijze inzetten. Een goed voorbeeld hiervan biedt de geruchtmakende zaak van de van genocide verdachte zakenman Frans van Anraat uit 2005. Aan de hand van semi-gestructureerde interviews gehouden met belanghebbenden in de (journalistieke) productie van nieuws onderzocht Rob Leurs dit geval van "media/trial."

1. De zaak Frans van Anraat: achtergronden. In de oorlog tussen Irak en Iran (1980-1988) onderneemt de Iraakse leider Saddam Hussein actie tegen de Koerdische bevolking in het olierijke noorden van Irak. In die zogeheten Anfal-campagne (1986-1989) wordt onder meer gebruik gemaakt van gifgassen. Een deel van de grondstoffen voor de productie daarvan zouden zijn geleverd door de Nederlandse Frans van Anraat. Na veel omzwervingen wordt Van Anraat eind 2004 in hechtenis genomen en in 2005 berecht en wegens medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden veroordeeld tot 15 jaar celstraf. Voorafgaand en rond het proces spelen de media een belangrijke rol.

2. Vormen van mediagebruik in de zaak Van Anraat. Uit de interviews komt een tweeledig beeld naar voren. Aan de ene kant staan de slachtoffers, advocaten en journalisten en aan de andere kant het Openbaar Ministerie en leden van de Tweede Kamer. De eerste groep baseert haar deelname aan de productie van nieuws op de aanname dat de media allereerst dienen als informatiekanaal. In tegenstelling hiermee heeft de tweede groep al voorafgaand aan het proces actief mediastrategieën ontwikkeld, die het juridische proces effectief blijken te hebben beïnvloed.

3. Media/trial in de participatiecultuur. Deze onderzoeksresultaten hebben gevolgen voor het idee van de relatie tussen media en rechtspraak: het klassieke idee van "trial by media" dient te worden aangevuld met het concept "media/trial," dat veronderstelt dat media strategisch ingezet kunnen worden om de uitkomst van een rechtszaak te beïnvloeden. Binnen de hedendaagse participatiecultuur zijn dergelijke strategieën bijna onvermijdelijk. Daarom dient er een evenwicht — een "equality of arms" — te worden gezocht waarin alle procesdeelnemers toegang hebben tot mediastrategieën die hun juridische positie kunnen verbeteren.

Noten

Referenties

Samenvatting

Klik op de knoppen aan de rechterzijde om naar de vorige of volgende pagina te gaan.