Uit of thuis?

De concurrentie van de televisie. Welke veranderingen bracht de komst van de televisie teweeg in het na-oorlogse Nederland? Met zekerheid valt daar maar weinig over te zeggen. Dat was ook in de periode zelf al het geval, zo kunnen we afleiden uit het rapport "Bezoek aan vermakelijkheidsinstellingen, nationaal en regionaal," dat het Centraal bureau voor de Statistiek (CBS) in april 1960 publiceerde. In zijn inleiding tot het rapport gaf professor Idenburg, destijds directeur-generaal van het CBS, het verslag de volgende woorden mee: "Het is een reeds vaak vermelde eigenschap van wetenschappelijke analyses, dat zij niet slechts vragen beantwoorden, maar evenzeer nieuwe problemen aan de orde stellen."

Idenburgs woorden hadden vooral betrekking op een, in de herfst van 1957 uitgevoerd, onderzoek naar de invloed van de televisie op de schooljeugd — een onderwerp waar opvoeders zich ook toen al grote zorgen maakten. Maar ook de concurrentie tussen de televisie en andere vormen van vrijetijdsbesteding trokken destijds de aandacht. Iets van die concurrentie was al gebleken uit de uitkomsten van het onderzoek uit 1959. En dat vormde weer de inzet van het rapport dat het CBS in 1960 uitbracht. In het rapport formuleerde Idenburg het als volgt: "Enige aanwijzingen dat de televisie vooral fungeert als een vervanging van min of meer gelijksoortige ontspanningsmedia, ontleend aan deze studie, vormden de theoretische basis voor een studie van de invloed van de televisie op het uitgaan."

Ontwikkelingen. Het idee was dus dat de komst van de televisie de mensen thuis aan de buis zou houden gekluisterd en ten koste zou gaan van andere bezigheden buitenshuis. Nu was de tijd die mensen aan die andere bezigheden besteedden, in de voorafgaande jaren aanzienlijk toegenomen. Uiteraard aan de hand van veel cijfermateriaal kwam men in het rapport tot een aantal uitkomsten, dat in het kort als volgt kan worden samengevat. In vergelijking met de situatie in 1939 was er in 1949 een enorme groei in het bezoek aan vermakelijkheidsinstellingen te constateren. Uiteraard had dit te maken met de vrijheid en ook de economische mogelijkheden die de Nederlanders na het einde van de Tweede Wereldoorlog hadden verkregen. Daarna zakte de frequentie, waarmee de gemiddelde Nederlander deze instellingen bezocht, echter weer geleidelijk, hoewel het frequentiecijfer tijdens het onderzoek in 1958 nog altijd boven het peil van 1939 lag.

Regionale spreiding. Voor een nadere onderbouwing bekeken de onderzoekers ook nog de regionale verschillen in televisiebezit. Het onderzoek was verricht in 48 onderzoeksgebieden, waarin ons land op dat moment door het CBS destijds was verdeeld. Bij het overzicht van de regionale verschillen in cultureel opzicht kwam Amsterdam naar voren als de absolute culturele hoofdstad van Nederland. Als het ging om de bezoeken aan bioscopen, sportwedstrijden, beroepstoneel en concerten, viel het gebied van Amsterdam — waartoe ook de Haarlemmermeerpolder behoorde — in al deze vier categorieën in de hoogste bezoekfrequentiecategorie. Den Haag, waarbij in het onderzoeksgebied ook Delft behoorde, behaalde als het om concertbezoek ging de tweede plaats en voor toneelbezoek en bioscoopbezoek in beide gevallen de derde plaats. Rotterdam en omgeving behaalde ook behoorlijk hoge cijfers voor de lichte vermaaksvormen, zoals bezoek aan bioscopen en sportwedstrijden ook werden omschreven. Zwaardere vormen van uitgaan, zoals toneelvoorstellingen en concerten, leverden in die regio lagere scores op.