volume 21
april 2018

De VPRO en de "piraten"

Hoe Radio Sirene even meeliep met VPRO Vrijdag

door Hans Knot

Het duurde niet echt lang, maar eventjes toch was de piratenzender Radio Sirene van de Amsterdamse kraakbeweging in 1971 landelijk te horen via het programma VPRO Vrijdag. Hans Knot vertelt er hier iets meer over.

De VPRO ter zee. Al eerder heb ik uitgebreid gepubliceerd over speciale uitzendingen die plaatvonden vanaf een schip. Zo vroeg ik me ooit af: klassieke muziek en zeezenders, gaat dat wel samen? Ja, zeker wel, zo luidde het antwoord. Ooit liet violist Theo Olof — het boegbeeld van de stichting Nederland Muziek die voor de komst van een klassieke-muziekzender ijverde — zich ertoe verleiden om op verzoek van de VPRO-radio aan boord van een zendschip te stappen. Het is de geschiedenis ingegaan als Radio Stereo Petat en het Comité Nederland Muziek. Het was op de maandag van 9 april 1973 dat een gehuurde boot, de MV Morgenstern, de zee op ging om te worden ingezet voor deze speciale uitzendingen van de "piraat" Stereo Patat. Vreemd genoeg werd deze sportvissersboot in de eind jaren zeventig echt ingezet voor de uitzendingen van een zeezender, Radio Delmare. Het hele verhaal, door mij gepubliceerd in 1995, kun je hier nog eens op je gemak nalezen.

Radio Sirene. Het blijkt echter dat de VPRO zich eerder heeft ingelaten met de uitzendingen van een piratenzender, zij het niet ter zee. Het gebeurde in de maand april 1971. De bewoners van de Nieuwmarktbuurt, destijds een van de saneringswijken van Amsterdam, hadden een eigen radiozender illegaal in stelling gebracht tegen de massale sloopplannen die het gemeentebestuur van Amsterdam had bekend gemaakt. De naam van het radiostation was Radio Sirene en programmamakers van de VPRO hebben destijds in de avond van vrijdag 9 april het geluid van het radiostation gedurende een kwartier laten meelopen met het destijds populaire, zogeheten totaal-programma "VPRO Vrijdag," dat werd uitgezonden op het toenmalige Hilversum 3.

Radio Sirene maakte gebruik van een frequentie op de middengolfband, vlak naast de 192 meter van Radio Veronica. Toen de uitzendingen de betreffende avond werden beëindigd werd tevens bekend gemaakt dat men vrijdagmiddag 16 april weer zou zijn te beluisteren. Wel werd aangegeven dat de uitzending niet langer dan een kwartier zou duren om de kans te worden uitgepeild door de Radio Controle Dienst te verkleinen. De initiatiefnemers wilden de zender niet alleen voor zichzelf gebruiken maar stelden tevens anderen, die zich tegen de gemeentelijke plannen wensten te verzetten, het gebruik van de zender beschikbaar. Verder meldde men dat in de uitzendingen aankondigingen zouden volgen van allerlei acties die door de buurtbewoners zouden worden georganiseerd.

Slopers niet welkom. Regelmatig kwamen de gebeurtenissen rond de Nieuwmarktbuurt destijds in het nieuws. Niet alleen was een groot aantal lege panden door krakers, afkomstig uit het gehele land, in bezit genomen maar ook de reguliere bewoners traden soms op een militante manier op. Ondermeer werden werknemers van het Gemeentelijke Energie Bedrijf van Amsterdam bij herhaling weggestuurd toen ze van plan waren de elektriciteit in de gekraakte panden af te sluiten, zodat oneigenlijk gebruik kon worden voorkomen.

Maar ook aan de slopers, die zoals de gemeente meldde spoedig met de afbraak van panden zouden beginnen, werd in de uitzending duidelijk gemaakt dat ze niet welkom waren. Bovendien werden er in de wijk allerlei spandoeken opgehangen met niet mis te verstane teksten: "Slopers niet welkom," "Levensgevaarlijk voor slopers" en "Slopers gaan de gracht in." Ter voorkoming dat slopers ongehinderd hun gang konden gaan, werd in de uitzending van Radio Sirene aangekondigd dat spoedig patrouilles, bestaande uit buurtbewoners, de straat zouden opgaan om slopers te verhinderen aan het werk te gaan.

In het NOS Journaal. Maar daar bleef het niet bij. Ook werd op een aantal daken van de Nieuwmarktbuurt een felle sirene geplaatst die bij dreigende komst van de slopershamers zoveel lawaai maakte dat het geluid door grote aantallen bewoners kon worden gehoord. Op die manier gemobiliseerd konden ze dan een massale afscherming vormen tegen de werklieden gevormd. De plannen van de gemeente tot een grootschalige sloop van panden in de betreffende wijk had ondermeer te maken met een vraag naar ruimte voor de aanleg van de Metro en een nieuwe autoweg in onze hoofdstad. Een fragment van het programma van Radio Sirene op de 193 meter was trouwens, mede dankzij de medewerking van de VPRO, dezelfde avond in het NOS Journaal te horen. Vier jaar later waren er hevige rellen toen tot afbraak van vele panden werd begonnen ten bate van de aanleg van de Oostlijn van de Amsterdamse Metro en het NOS Journaal bracht de beelden.